Nowe zasady L4: w czasie choroby, pracownik będzie mógł jednocześnie pobierać zasiłek chorobowy i 100 proc. wynagrodzenia za pracę

• Aktualnie – praca w czasie zwolnienia lekarskiego, pozbawia prawa do zasiłku chorobowego
• Jak długo można pobierać zasiłek chorobowy?
• Po zmianie – u jednego płatnika składek będzie można przebywać na zwolnieniu lekarskim i pobierać zasiłek chorobowy, a u innego – pracować i pobierać 100 proc. wynagrodzenia
• Opiniujący projekt zwracają uwagę na ryzyko nadużyć za strony pracodawców
• Istnieje jednak również ryzyko nadużyć ze strony pracowników
• Czy i kiedy można spodziewać się wejścia regulacji w życie?

Aktualnie – praca w czasie zwolnienia lekarskiego, pozbawia prawa do zasiłku chorobowego

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia – traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Utrata prawa do zasiłku chorobowego na podstawie tego przepisu, dotyczy dwóch, odrębnie ujmowanych sytuacji związanych z działaniami podejmowanymi przez ubezpieczonego pozostającego na zwolnieniu lekarskim:

1. Pierwsza okoliczność – dotyczy wykonywania w tym okresie pracy zarobkowej;
2. Druga okoliczność natomiast – polega na wykorzystywaniu zwolnienia od pracy w sposób niezgody z celem tego zwolnienia.

Stwierdzenie jednej z ww. okoliczności – w toku kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia od pracy zgodnie z jego celem, przeprowadzanej przez ZUS lub płatnika składek (czyli najczęściej – pracodawcę) – jest przesłanką utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.

Pierwsza z ww. przesłanek, która dotyczy wykonywania podczas zwolnienia lekarskiego pracy zarobkowej, napotyka przy tym na problemy interpretacyjne, ponieważ pojęcie „pracy zarobkowej” nie zostało zdefiniowane w przepisach prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Dlatego też – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114), który ma tę kwestię doprecyzować.

Jak długo można pobierać zasiłek chorobowy?

Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy z następujących przyczyn:

1. w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,
2. wskutek poddania się obowiązkowi kwarantanny, izolacji w warunkach domowych albo izolacji, o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,
3. z powodu przebywania w:
4. 1. stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego,
   2. szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych albo
4. wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów,

nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni.

Za okres niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w pkt 1-4 powyżej, przypadający po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego natomiast – zasiłek chorobowy przysługuje nie dłużej niż przez 91 dni. Nie dotyczy to jednak niezdolności do pracy powstałej wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów, jak również spowodowanej gruźlicą lub występującej w trakcie ciąży.

W myśl art. 9 ww. ustawy natomiast – do okresu trwania niezdolności do pracy, za który należy się zasiłek chorobowy – wlicza się:

• wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy,
• okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w pkt 1-4 powyżej, jak również
• okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.

Do okresu zasiłkowego nie wlicza się natomiast:

• okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży oraz
• okresu niezdolności do pracy przypadającego w tzw. okresach wyczekiwania – tj. w okresie 30 lub odpowiednio – 90 dni, po upływie których ubezpieczony dopiero nabył prawo do zasiłku chorobowego.

Maksymalna długość okresu zasiłkowego jest zatem oceniania w kontekście nieprzerwanego trwania czasowej niezdolności do pracy lub niemożności wykonywania pracy i wynosi odpowiednio 182 dni lub – w przypadku niezdolności do pracy spowodowanej gruźlicą lub przypadającej na okres ciąży – 270 dni. Maksymalna długość okresu zasiłkowego nie jest przy tym ograniczona w zakresie roku kalendarzowego, lecz zdeterminowana poprzez trwanie tzw. ryzyka socjalnego, czyli nieprzerwaną, czasową niezdolność do pracy (z powodu choroby) lub niemożność wykonywania pracy. Zasadniczo, po przerwie związanej z odzyskaniem zdolności do pracy – w razie ponownego stwierdzenia tej niezdolności – okres zasiłkowy biegnie od początku, chyba, że przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy, nie przekraczała 60 dni.

Po zmianie – u jednego płatnika składek będzie można przebywać na zwolnieniu lekarskim i pobierać zasiłek chorobowy, a u innego – pracować i pobierać 100 proc. wynagrodzenia

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114) – w zakresie art. 17 nowelizowanej ustawy – przewiduje dodanie do niego ust. 1d, zgodnie z którym – „W przypadku spełniania warunków do podlegania ubezpieczeniom społecznym z co najmniej dwóch tytułów do tych ubezpieczeń, niezdolność do pracy z powodu choroby dotyczy każdego z tych tytułów, chyba że wystawiający zwolnienie od pracy wskaże w orzeczeniu, że praca zarobkowa w ramach określonego tytułu może być wykonywana z uwagi na rodzaj tej pracy.”

Zgodnie z powyższym – w przypadku, gdy osoba posiadająca ubezpieczenie chorobowe – spełniać będzie warunki do podlegania ubezpieczeniom społecznym z co najmniej dwóch tytułów do tych ubezpieczeń (czyli będzie zatrudniona u dwóch płatników składek, np. w jednym miejscu na podstawie umowy o pracę, a w drugim – na podstawie umowy zlecenia) – co do zasady – stwierdzona przez lekarza niezdolność do pracy z powodu choroby, dotyczyć będzie każdego z tych tytułów ubezpieczenia. Jednakże – zgodnie z zastrzeżeniem zawartym w proponowanym przepisie – jeżeli wystawiający zwolnienie od pracy lekarz wskaże w orzeczeniu, że praca zarobkowa w ramach określonego tytułu może być wykonywana z uwagi na rodzaj tej pracy – niezdolność do pracy z powodu choroby, będzie orzekana w ramach określonego tytułu, a w ramach innego – praca będzie mogła być wykonywana, jeżeli rodzaj tej pracy nie będzie uzasadniał orzeczenia o niezdolności do tej pracy w przypadku danej choroby (np. chirurg ze złamanym palcem, pozostający niezdolnym do pracy chirurga w szpitalu – będzie mógł z powodzeniem wykonywać pracę nauczyciela akademickiego prowadzącego wykłady z chirurgii). Wynika z tego, że – możliwe będzie jednoczesne pobieranie zasiłku chorobowego z jednego tytułu, a z drugiego tytułu 100 proc. wynagrodzenia za pracę. Oznacza to odejście od dotychczasowej zasady stosowanej przez ZUS, zgodnie z którą – każde wykonywanie pracy zarobkowej na rzecz jednego płatnika składek, w okresie pobierania zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia u innego płatnika składek – pozbawiało ubezpieczonego prawa do zasiłku za cały okres zwolnienia lekarskiego.

Jak wynika z uzasadnienia projektu zakładającego wprowadzenie ww. zmiany – praktyka taka (polegająca na pozbawianiu ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego w związku z wykonywaniem przez niego pracy u jednego pracodawcy, podczas przebywania przez niego na zwolnieniu lekarskim u innego innego pracodawcy) jest nieuzasadniona, ponieważ utrata prawa do zasiłku nie powinna dotyczyć sytuacji, gdy pracownik zatrudniony jest u różnych pracodawców, ale otrzymane zwolnienie lekarskie przedkłada tylko w jednym zakładzie pracy, w drugim natomiast pracę świadczy. Zgodnie z poglądem wyrażonym w doktrynie prawniczej – „Tego typu praktyka [red. polegająca na pozbawianiu ubezpieczonych – w ww. sytuacjach – prawa do zasiłku chorobowego] bierze się z błędnego utożsamiania niezdolności do pracy ze stanem zdrowia. Tymczasem niezdolność do pracy jest pojęciem rodzajowo odrębnym od pojęcia choroby. Niezdolność do pracy jako rodzaj ryzyka ubezpieczeniowego jest pojęciem prawnym, na którego treść składa się określony rodzaj wpływu choroby na zdolność do pracy. Możliwe są zatem sytuacje, że stan zdrowia pracownika wpłynie niekorzystnie na możność wykonywania jednej z prac, jeżeli są różnego rodzaju (np. chrypka uniemożliwi dziennikarzowi prowadzenie audycji w telewizji, ale nie stanowi przeszkody do pracy w redakcji lub innej instytucji). Jakkolwiek więc orzeczenie lekarskie o niezdolności do pracy zwalnia od wszystkich wykonywanych prac, to niewykorzystanie przez pracownika posiadanego zwolnienia lekarskiego „w całości” nie może powodować generalnie utraty prawa do zasiłku chorobowego w zakładzie pracy, w którym powstrzymuje się od świadczenia pracy.”¹

W ramach projektowanej regulacji – MRPiPS proponuje ponadto (w ramach art. 17 ust. 1a ustawy) zdefiniowanie pojęcia „pracy zarobkowej” poprzez określenie, iż jest to każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności.

Przebywając na zwolnieniu lekarskim w pracy, w której jest się zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, będzie zatem można wykonywać pracę w ramach innego stosunku (np. na podstawie umowy zlecenia) – jeżeli rodzaj tej pracy nie będzie uzasadniał orzeczenia przez lekarza niezdolności do pracy w przypadku danej choroby.

Opiniujący projekt zwracają uwagę na ryzyko nadużyć za strony pracodawców

W ramach opiniowania projektu ustawy zakładającej wprowadzenie powyższej zmiany –Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (w piśmie z dnia 26 listopada 2024 r.) zwróciło uwagę, że regulacja polegająca na umożliwieniu pracownikowi przebywania na zwolnieniu lekarskim w jednej pracy i jednoczesnego świadczenia pracy w ramach innego stosunku – choć z pozoru korzystana dla pracownika – stwarza ryzyko nadużyć ze strony pracodawców, którzy mogą – z wykorzystaniem powyższego – poszukiwać „furtki” do obchodzenia przepisów, by z ich polecenia (a nie z powodu braku przeciwwskazań do jej wykonywania ze względu na rodzaj danej pracy) – pracownicy wykonywali pracę, przebywając na zwolnieniu lekarskim. „Z uwagi na powyższe – OPZZ z wielką ostrożnością podchodzi do tych rozwiązań, obawiając się, że mogą przynieść pracownikom mniej korzyści niż się zakłada w projekcie” – w ramach opinii do projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, podsumował wiceprzewodniczący OPZZ, Sebastian Koćwin.

Zastrzeżenia co do zaproponowanej regulacji zgłosił również ZUS (w piśmie z dnia 26 listopada 2024 r.), domagając się doprecyzowania przepisu m.in. w zakresie tego czy – w odniesieniu do osoby, która posiada więcej niż jeden tytuł ubezpieczenia chorobowego – wystawiający zwolnienie lekarskie lekarz będzie mógł sam dokonać rozstrzygnięcia czy w danym przypadku zachodzą przesłanki medyczne do orzeczenia, że ramach jednego z tytułów ubezpieczenia, praca (ze względu na jej rodzaj) może być wykonywana, pomimo niezdolności do pracy w ramach innego tytułu ubezpieczenia czy – rozstrzygnięcie we wskazanym zakresie dokonywane będzie wyłącznie na wniosek zainteresowanej osoby. Przyjmując – zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu – że powyższe będzie dokonywane wyłącznie na wniosek zainteresowanej osoby – w ocenie ZUS – może dochodzić do sytuacji, w których orzeczenia lekarskie będą oparta na nieobiektywnych przesłankach, ponieważ – mimo, iż lekarz uzna, że dana osoba może wykonywać pracę u jednego z pracodawców, bez zgody/wniosku tej osoby – nie będzie mógł dokonać takiego rozstrzygnięcia.

Istnieje jednak również ryzyko nadużyć ze strony pracowników

Wprowadzenie możliwości jednoczesnego przebywania na zwolnieniu lekarskim u jednego pracodawcy (pobierając z tego tytułu zasiłek chorobowy) i wykonywania pracy zarobkowej u innego pracodawcy (otrzymując z tego tytułu 100 proc. wynagrodzenia) – rodzi nie tylko ryzyko nadużyć ze strony pracodawców, ale również pracowników. W tym zakresie – Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (w ramach opinii do projektowanej regulacji, z 26 listopada 2024 r.) zwróciło uwagę m.in. na dwie hipotetyczne sytuacje, których ryzyko wystąpienia może się się zwiększyć:

1. pracownicy, „idąc” na zwolnienie lekarskie, będą wybierać ten tytuł ubezpieczenia, w ramach którego otrzymują wyższe wynagrodzenie, aby otrzymywać wyższy zasiłek chorobowy i w tym samym czasie będą wykonywać pracę tzw. incydentalną lub z tytułu umowy o dzieło;
2. pracownicy będą nadużywać zwolnień lekarskich z tytułu chorób / zaburzeń psychicznych, które są najczęściej długoterminowe (i trudne do zweryfikowania w ramach kontroli ZUS) i w tym samym czasie – wykonywać pracę zarobkową w ramach innej umowy. Zgodnie z danymi ZUS za okres od stycznia do września 2024 r. – wskutek zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, pracownicy wzięli zwolnienie od pracy na łącznie 22,3 mln dni, przy czym należy mieć na względzie, że jest to stan prawny, w którym za podjęcie pracy zarobkowej w czasie zwolnienia lekarskiego – traci się prawo do zasiłku chorobowego.

Czy i kiedy można spodziewać się wejścia regulacji w życie?

Na obecnym etapie prac legislacyjnych nad projektem – nie trafił on jeszcze do laski marszałkowskiej. Na chwilę obecną – toczą się nad nim prace na poziomie Rady Ministrów, a około połowy listopada 2024 r. upłynął termin na zgłaszanie do niego uwag w ramach uzgodnień, konsultacji publicznych i opiniowania. Teraz – do ww. uwag – musi ustosunkować się autor projektu, czyli Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Z aktualnym etapem prac Rady Ministrów nad projektem, można zapoznać się pod adresem: LINK. Projekt zakłada że nowe przepisy miały wejść w życie z dniem 1 stycznia 2025 r. Tak się jednak nie stało. Pozostaje zatem bacznie obserwować jego dalszą „drogę” przez proces legislacyjny.

Polecamy: Wynagrodzenia 2025. Rozliczanie płac w praktyce

¹ I. Jędrasik-Jankowska [w:] Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Omówienie [w:] Prawo socjalne, Warszawa 2001, art. 17

Podstawa prawna:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD114)
• Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2780)