W 2026 r. nowy zakaz budowy domów. Ostrzej w mieście. Inaczej na wsi [Art. 13f ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym]

To wszystko miało być już od 1 stycznia 2026 r. (data ustalona przez rząd premiera M. Morawieckiego), ale będzie od 30 czerwca 2026 r. - opóźnienie o pół roku dla rewolucji w gminach deklaruje rząd premiera D. Tuska.

Plany ogólne to także dom blisko szkoły i terenów zielonych

Już wszyscy wiedzą, że w 2026 r. zaczną obowiązywać plany ogólne, które będą blokowały możliwość wybudowania domu na terenach do tego nie przeznaczonych (w takim planie). Chyba niewielu z nas wie, że prawo przewiduje możliwość wprowadzenia ograniczeń co do wybudowania wymarzonego domu. Np. takich, że z budynku o funkcji mieszkalnej nie może być dalej niż 3 km (na wsi) do .... najbliższej szkoły podstawowej. Nawet, gdy nie mieszkają w budynku dzieci (albo mieszkają tylko emeryci). Czyli nie wybudujesz domu jednorodzinnego jak Twoja działka ma więcej niż 1,5 km (w mieście) do szkoły.

Podobnie dom powinien mieć 3 km do terenu zielonego o powierzchni aż 20 ha!

Nowe przepisy dotyczą domów jednorodzinnych? Przecież do tej szkoła musiała być tylko obok dużych apartamentowców

UWAGA! Ustawa nie posługuje się pojęciem "dom jednorodzinny". Limit 1,5 km albo 3 km dotyczy "budynku, w ramach którego ma być realizowana funkcja mieszkaniowa".

Ministerstwo Rozwoju i Technologii wyjaśniło w piśmie dla Infor.pl, że jest to każdy budynek z częścią mieszkalną. W piśmie czytamy:

"(...) pełnienie przez budynek „funkcji mieszkaniowej” oznacza, że w danym budynku znajdują się pomieszczenia, które można określić jako mieszkalne. Użycie w ustawie określenia „budynku, w ramach którego ma być realizowana funkcja mieszkaniowa”, wskazuje w tym przypadku na fakt, iż w budynkach wielofunkcyjnych, funkcja mieszkaniowa nie musi być wiodącą. Pojęcie „budynku, w ramach którego ma być realizowana funkcja mieszkaniowa” obejmuje zgodnie z prawem budowalnym zarówno budynki jednorodzinne jak i wielorodzinne."

Definicja obejmuje więc zarówno dom jednorodzinny jak i blok mieszkaniowy z wydzielonymi lokalami użytkowymi przeznaczonymi na sklepy, fryzjera, pralnię, kosmetyczkę.

To wielka zmiana. Do tej pory wymogi minimalnej odległości od przystanku, szkoły i terenów zielonych były dla bloków i dużych osiedli domów jednorodzinnych. Podstawą prawną jest np. art. 17 i 19 ustawy z dnia 5 lipca 2018 roku o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących. Link do ustawy. Gminy uchwalały zgodnie z nią lokalne standardy urbanistyczne (patrz przykład Gminy Nowy Dwór Mazowiecki na końcu artykułu).

Co to są gminne standardy dostępności

Problemem są gminne standardy dostępności infrastruktury społecznej. Pojęcie nieznane większości z nas. Bo to niedawny temat wynikający z nowego art. 13f ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Tu link do ustawy nowelizującej uchwalonej w połowie 2023 r. (poprzedni rząd) i wchodzącej etapami w życie w okresie kilku lat. Jest to USTAWA z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (Poz. 1688). Kluczowe elementy ustawy miały wejść w życie 1 stycznia 2026 r. ale rząd premiera D. Tuska zapowiedział przesunięcie tego terminu.

Poniżej artykuł o przesunięciu daty wejścia w życie nowych zasad na 30 czerwca 2026 r.:

Jak brzmi powołany art. 13f? W języku prawa ma taką formę:  

Gminne standardy dostępności infrastruktury społecznej obejmują zasady zapewnienia dostępu do następujących obiektów infrastruktury społecznej:

1) szkoły podstawowej oraz

2) obszarów zieleni publicznej.

Przez zapewnienie dostępu do szkoły podstawowej przepis nakazuje rozumieć położenie działki ewidencyjnej w odległości nie większej niż:

1) 1500 m w miastach,

2) 3000 m poza miastami.

Nawet podany jest sposób obliczenia odległości 1,5 km i 3 km  – jest to droga dojścia ogólnodostępną trasą dla pieszych od granicy tej działki do budynku szkoły podstawowej.

Te zasady dotyczą też minimalnej odległości od terenów zielonych o powierzchni - UWAGA! - aż 20 ha. W artykule skupiłem się jednak na odległości do szkół podstawowych.

Ograniczenia dla budownictwa mieszkaniowego w gminie

Co jeżeli w gminie uchwalono ww. standard, a Twoja działka jest dalej niż 3 km od szkoły? To na terenach wiejskich i podmiejskich nic szczególnego. Jest coraz mniej dzieci, a więc mniej jest uczniów. I szkoły wiejskie i podmiejskie są (i będą) likwidowane. Odległości większe niż 3 km będą normą. Krótko mówiąc, możesz mieć kłopoty z wybudowaniem domu na Twojej działce.

UWAGA! Podkreślamy, że limity 1,5 km albo 3 km to tylko zagrożenie. Przepisy nie wprowadzają automatycznie zakazu budowy domu z uwagi na przekroczenie limitu 1,5 km albo 3 km. Wszystko zależy od decyzji Twojej gminy.

Jest wiele zabezpieczeń przez zablokowaniem budowy domów, które są zbyt daleko od szkoły

Zakaz budowy prywatnego domu bo właściciel działki ma za daleko do szkoły jest absurdalny (także takiego domu, w którym nie mieszkają dzieci). Czy przepisy przewidują możliwość jego uniknięcia. Oczywiście TAK, ale z zastrzeżeniem, że gmina z tej ścieżki uniku skorzysta.

Jak gmina może zmodyfikować niekorzystne przepisy ustawowe?

W ramach gminnych standardów dostępności infrastruktury społecznej dopuszcza się:

1) Ustalenie innych wartości odległości od szkół niż 1,5 km albo 3 km.

2) Ustalenie różnych regulacji dla różnych obszarów gminy, w tym objęcie standardami części obszarów gminy, określając w sposób jednoznaczny granice tych obszarów.

3) wyłączenie terenów zabudowy zagrodowej z obowiązku zapewnienia dostępu do określonych obiektów infrastruktury społecznej.

Poniżej cała ustawa to ściągnięcia, pobrania w pliku PDF:

Plan ogólny plus standardy i mamy zakaz budowy domów

Wiemy, że w 2026 r. mają być uchwalone plany ogólne. W planie ogólnym określa się:

a) strefy planistyczne,

b) gminne standardy urbanistyczne.

O tych standardach mówi powołany na początku artykułu art. 13f. Na razie mamy podstawę prawną dla tych standardów. Teraz czeka nas etap ich uchwalania przez gminy. Właśnie w tych standardach może pojawić się zastrzeżenie: "Jak szkoła jest zbyt daleko nie wybudujesz budynku o funkcji mieszkalnej".

Dlaczego nikt nie widzi absurdu tych przepisów?

W poprzednim stanie prawnym standardy urbanistyczne obowiązywały duże budynki mieszkaniowe. Obecnie obowiązują standardy dla dużych inwestycji mieszkaniowych. Chodzi tu o budynki mieszkalne wielorodzinne o łącznej liczbie lokali mieszkalnych nie mniejszej niż 25 lub budynki mieszkalne jednorodzinne o łącznej liczbie nie mniejszej niż 10.

Przykład dokumentu dla takiej inwestycji mieszkaniowej (np. blok dla 100 rodzin):

UCHWAŁA NR Rady Miejska Nowy Dwór Mazowiecki z dnia 2023r. w sprawie określenia lokalnych standardów urbanistycznych dla Gminy Nowy Dwór Mazowiecki

Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 40) oraz art. 19 w związku z art. 17 ustawy z dnia 5 lipca 2018 roku o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (Dz. U. z 2021r. poz. 1538) Rada Miejska w Nowym Dworze Mazowieckim uchwala, co następuje:

§ 1. Określa się lokalne standardy urbanistyczne dla inwestycji mieszkaniowych i inwestycji towarzyszących, o których mowa w ustawie z dnia 5 lipca 2018 roku o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących (Dz. U. z 2021r. poz. 1538), zwanej dalej „ustawą”.

§ 2. 1. Inwestycję mieszkaniową lokalizuje się:

1) w odległości nie większej niż 800 m od przystanku komunikacji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym;

2) w odległości nie większej niż 2500 m od szkoły podstawowej, która jest w stanie przyjąć nowych uczniów w liczbie dzieci stanowiącej nie mniej niż 10% planowanej liczby mieszkańców inwestycji mieszkaniowej;

3) w odległości nie większej niż 2000 m od przedszkola, które jest w stanie zapewnić wychowanie przedszkolne dzieciom w liczbie stanowiącej nie mniej niż 5% planowanej liczby mieszkańców inwestycji mieszkaniowej;

4) na terenie zapewniającym dostęp do urządzonych terenów wypoczynku i rekreacji lub sportu o powierzchni stanowiącej co najmniej iloczyn planowanej liczby mieszkańców oraz wskaźnika wynoszącego 4 m2. Zapewnienie dostępu następuje poprzez lokalizację inwestycji mieszkaniowej w odległości nie większej niż 2000 m.