Dodatkowe pieniądze z ZUS dla bliskich zmarłego: kilkukrotność, a nawet kilkunastokrotność kwoty od 712 do 3 918 zł [i to nawet, jeżeli zmarły nie miał ustalonego prawa do tego świadczenia]

• Świadczenie wspierające – komu przysługuje?
• Świadczenie wspierające – w jakiej wysokości przysługuje?
• Świadczenie wspierające – kto wydaje decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, a kto ustala prawo do świadczenia?
• Osoby niepełnosprawne umierają, zanim uzyskają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia
• W aktualnym stanie prawnym – bliscy zmarłej osoby niepełnosprawnej, mają prawo wyłącznie do świadczenia wspierającego za miesiąc zgonu [i to o ile prawo do niego było ustalone]
• Jeżeli ustawodawca uwzględni uwagi RPO – bliscy zmarłych osób niepełnosprawnych, które ubiegały się o świadczenie wspierające, otrzymają spory „zastrzyk gotówki”
• RPO zaapelował również o wyłącznie świadczenia wspierającego z dochodu osoby ubiegającej się o przyznanie usług opiekuńczych [aby przyznanie świadczenia nie zwiększało odpłatności za ww. usługi]

Świadczenie wspierające – komu przysługuje?

Świadczenie wspierające, to stosunkowo nowe świadczenie, które przysługuje na podstawie ustawy z dnia z dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym – osobom niepełnosprawnym, które ukończyły 18 rok życia i posiadają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, w której ową potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70-100 pkt.

Celem powyższego świadczenia, jest udzielenie osobom niepełnosprawnym, mającym potrzebę wsparcia, pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób.

Od powyższych zasad – ustawodawca zastrzegł jednak pewne wyjątki, zgodnie z którymi – świadczenie wspierające nie przysługuje jeżeli:

• osoba niepełnosprawna została umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich, jak również, jeżeli
• osobie niepełnosprawnej przysługuje za granicą świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wspierającego lub jej opiekunowi przysługuje za granicą świadczenie w związku ze sprawowaniem opieki, chyba, że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Świadczenie wspierające – w jakiej wysokości przysługuje?

Świadczenie wspierające przysługuje – w zależności od ustalonego poziomu potrzeby wsparcia – w kwocie od 40% do maksymalnie 220% wysokości renty socjalnej. Aktualnie, tj. do końca lutego 2025 r. – renta socjalna opiewa na kwotę 1 780,96 zł, świadczenie wspierające przysługuje zatem w wysokości:

• w przypadku poziomu potrzeby wsparcia ustalonego na poziomie 95-100 pkt – 220% renty socjalnej, a zatem – 3 918 zł,
• 90-94 pkt – 180% renty socjalnej, a zatem – 3 206 zł,
• 85-89 pkt – 120% renty socjalnej, a zatem – 2 137 zł,
• 80-84 pkt – 80% renty socjalnej, a zatem – 1 425 zł,
• 75-79 pkt – 60% renty socjalnej, a zatem – 1 069 zł i odpowiednio
• 70-74 pkt – 40% renty socjalnej, a zatem – 712 zł.

W związku z waloryzacją renty socjalnej od 1 marca 2025 r. – ww. kwoty ulegną jednak podwyższeniu. Na chwilę obecną – szacowany wskaźnik waloryzacji emerytur i rent opiewa na ok. 105,82%, co oznacza, że od 1 marca br. – emerytury i renty – miałyby wzrosnąć o 5,82%. Ostateczny wskaźnik waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. – zostanie jednak ogłoszony w komunikacie ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego (tj. aktualnie – Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej), w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”, nie później niż do końca lutego br.

Jeżeli jednak przyjąć, że ww. prognoza (w zakresie wskaźnika waloryzacji na poziomie 105,82%) się potwierdzi – renta socjalna, która będzie przysługiwała od 1 marca 2025 r. – będzie opiewać na kwotę 1 884,61 zł, a świadczenie wspierające na kwoty:

• w przypadku poziomu potrzeby wsparcia ustalonego na poziomie 95-100 pkt – 4 146 zł,
• 90-94 pkt – 3 392 zł,
• 85-89 pkt – 2 262 zł,
• 80-84 pkt – 1 508 zł,
• 75-79 pkt – 1 131 zł i odpowiednio
• 70-74 pkt – 754 zł.

Świadczenie wspierające – kto wydaje decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, a kto ustala prawo do świadczenia?

Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, której posiadanie (i to pod warunkiem poziomu potrzeby wsparcia ustalonego w niej na wymaganym poziomie) – warunkuje prawo do ubiegania się o świadczenie wspierające – wydaje wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności (wojewoda) na wniosek osoby niepełnosprawnej, jej przedstawiciela ustawowego (np. opiekuna prawnego) albo za ich zgodą – na wniosek ośrodka pomocy społecznej lub centrum usług społecznych.

Na wydanie ww. decyzji – od dnia wpływu wniosku o jej wydanie – zgodnie z art. 6b⁴ ust. 5 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych – wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ma 3 miesiące. Jak wynika z interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 lutego 2025 r. (znak III.7064.478.2024.JA) – termin ten, jest jednak niejednokrotnie drastycznie przekraczany przez organy orzecznicze na terenie całego kraju, nawet o kilkanaście miesięcy.

Po uzyskaniu decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia – celem ustalenia prawa do świadczenia wspierającego – należy następnie złożyć stosowny wniosek do ZUS, który zajmuje się przyznawaniem i wypłatą tego świadczenia.

Postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzone jest przez ZUS w formie elektronicznej, a przyznanie świadczenia wspierającego nie wymaga wydania decyzji administracyjnej. Osoby ubiegające się o świadczenie otrzymują informację o jego przyznaniu za pośrednictwem PUE ZUS. Decyzje administracyjne wydawane są natomiast przez ZUS wyłącznie w przypadku odmowy przyznania świadczenia oraz uchylenia lub zmiany prawa do świadczenia, a także w sprawach nienależnie pobranych świadczeń.

Osoby niepełnosprawne umierają, zanim uzyskają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia

Zasygnalizowany przez RPO, w interwencji do MRPiPS, problem drastycznego przekraczania przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności 3-miesięcznego terminu na wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia – niesie za sobą istotne konsekwencje. Jak poinformował RPO – skutkuje to bowiem pozbawieniem możliwości uzyskania przez osoby z niepełnosprawnościami niezbędnego wsparcia nie tylko w rozsądnym terminie, ale w ogóle. Powyższy problem dotyka ponadto rodziny i bliskich osób, które zmarły w trakcie przedłużającej się procedury orzeczniczej i które tym samym – nie będą miały prawa do świadczenia po zmarłym.

– „Jak wskazują kierowane do Rzecznika skargi, istnieje duża grupa osób, które wystąpiły z wnioskami o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia i zmarły przed wydaniem rozstrzygnięcia przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności ze względu na długotrwałe procedowanie wniosku (powyżej 3 miesięcy), albo też uzyskały decyzję, ale zmarły w trakcie postępowania o ustalenie świadczenia wspierającego przez ZUS. Każdorazowo śmierć osoby wnioskującej powoduje brak możliwości dochodzenia świadczenia. Natomiast opiekunowie, bliscy, krewni – którzy w czasie trwania postępowania świadczyli wsparcie osobie z niepełnosprawnością, także finansowe, oczekują wypłacenia świadczenia za okres od dnia złożenia wniosku o ustalenie potrzeby wsparcia do dnia śmierci osoby wnioskującej. Kwestia ta nie znajduje rozwiązania na gruncie obowiązującego prawa.” – wyjaśnił Rzecznik.

W aktualnym stanie prawnym – bliscy zmarłej osoby niepełnosprawnej, mają prawo wyłącznie do świadczenia wspierającego za miesiąc zgonu [i to o ile prawo do niego było ustalone]

W aktualnym stanie prawnym – zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym – bliscy zmarłej osoby niepełnosprawnej (a konkretniej – osoby wspólnie z nią zamieszkujące i gospodarujące) – mają prawo do świadczenia wspierającego pobieranego przez tę osobę, wyłącznie za miesiąc, w którym nastąpił zgon i to tylko o ile:

• prawo do świadczenia było ustalone (tj. zmarła osoba niepełnosprawna posiadała decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia oraz ZUS – jeszcze za jej życia – przyznał jej świadczenie wspierające) oraz
• świadczenie to, nie zostało za ten miesiąc (tj. miesiąc zgonu), wypłacone zmarłemu przed jego śmiercią.

Roszczenie o wypłatę ww. świadczenia, na ww. zasadach – wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, której przysługiwało.

Na świadczenie wspierające po zmarłym, nie mają zatem co liczyć bliscy zmarłego:

• który oczekiwał na wydanie przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia – nawet jeżeli doszło do znacznego przekroczenia terminu na wydanie ww. decyzji przez zespół, ani
• który oczekiwał na ustalenie prawa do świadczenie przez ZUS.

W związku z licznymi skargami ww. osób na powyższy stan rzeczy – RPO wystąpił do MRPiPS z prośbą o analizę przedstawionych przez niego uwag oraz uwzględnienie ich w celu wzmocnienia efektywności wsparcia a kierowanego do osób z niepełnosprawnością i ich opiekunów.

Jeżeli ustawodawca uwzględni uwagi RPO – bliscy zmarłych osób niepełnosprawnych, które ubiegały się o świadczenie wspierające, otrzymają spory „zastrzyk gotówki”

Jeżeli w następstwie wspomnianej interwencji RPO – MRPiPS zdecyduje się na znowelizowanie ustawy z dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym w zasugerowanym przez Rzecznika zakresie – opiekunowie, bliscy i krewni zmarłych osób niepełnosprawnych, którzy w czasie postępowania o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia bądź postępowania o przyznanie świadczenia wspierającego przed ZUS / zgonu osoby, która ubiegała się o świadczenie – zamieszkiwali lub wspólnie gospodarowali ze zmarłą osobą niepełnosprawną – zyskają prawo do ubiegania się o wypłacenie świadczenia wspierającego za okres od dnia złożenia przez zmarłą osobę niepełnosprawną wniosku o ustalenie potrzeby wsparcia, do dnia śmieci tej osoby. W praktyce – z uwagi na fakt, iż postępowanie w sprawie wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, niejednokrotnie wydłuża się nawet do kilkunastu miesięcy – będą one zatem miały prawo do nawet kilkunastokrotności świadczenia wspierającego, które przysługiwałoby zmarłej osobie niepełnosprawnej. Czyli – biorąc pod uwagę wysokość świadczenia wspierającego w wysokości przysługującej do końca lutego br. – w wysokości kilkunastokrotności kwoty od 712 do nawet 3 918 zł, a po 1 marca br. (jeżeli waloryzacja emwerytur i rent nastąpi zgodnie z prognozowanym wskaźnikiem 5,82%) – w wysokości kilkunastokrotności kwoty od 754 do nawet 4 146 zł.

RPO zaapelował również o wyłącznie świadczenia wspierającego z dochodu osoby ubiegającej się o przyznanie usług opiekuńczych [aby przyznanie świadczenia nie zwiększało odpłatności za ww. usługi]

Zgodnie z art. 50 ust. 1-4 ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej – osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona – przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Uprawnionymi mogą być osoby, które wymagają pomocy innych, a nie mogą jej zapewnić rodzina, wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni czy zstępni.

Usługi opiekuńcze obejmują pomoc przy codziennych potrzebach życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz – w miarę możliwości – zapewnienie kontaktów z otoczeniem. Specjalistyczne usługi opiekuńcze natomiast – stanowią usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem.

Usługi te (tj. usługi opiekuńcze oraz specjalistyczne usługi opiekuńcze, świadczone w ramach pomocy społecznej) są odpłatne, a dla określenia wysokości ww. odpłatności – niezbędne jest ustalenie sytuacji dochodowej ubiegającej się o nie osoby, na podstawie art. 8 ww. ustawy o pomocy społecznej. Do ww. dochodu – nie są wliczane ściśle określone świadczenia, wymienione w art. 8 ust. 3, 4 i 4a ww. ustawy. Powyższe katalogi świadczeń wyłączonych z dochodu, mają charakter zamknięty i nie ma wśród nich świadczenia wspierającego. Powoduje to – jak zwrócił uwagę RPO – że w sytuacji przyznania osobie niepełnosprawnej świadczenia wspierającego, tym samym – wzrasta dla niej koszt odpłatności za usługi opiekuńcze, co w konsekwencji znacząco minimalizuje finansowe korzyści płynące z otrzymania przez nią nowego świadczenia, niwecząc jednocześnie cel tego świadczenia. W niektórych przypadkach wzrost opłat za usługi opiekuńcze przekracza wysokość świadczenia wspierającego oraz może wręcz doprowadzić do rezygnacji z korzystania z usług opiekuńczych i negatywnie wpłynąć na społeczny dobrostan osoby wymagającej wzmożonego wsparcia. Jako przykład takiej sytuacji RPO przytoczył przypadek osoby, której przyznano świadczenie wspierające w wysokości 220% renty socjalnej (tj. 3 919 zł), co spowodowało wzrost miesięcznej opłaty za usługi opiekuńcze z 560 zł do 3 700 zł.

W związku z powyższym – świadczenie wspierające nie powinno być wliczane do dochodu, przy ustalaniu odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze (tj. świadczenie wspierające powinno znaleźć się w katalogu „wyłączeń”, w ramach art. 8 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej). Problem ten, był już dostrzeżony przez ustawodawcę na etapie prac legislacyjnych nad ustawą o świadczeniu wspierającym. Po rozpatrzeniu uchwalonej przez sejm ustawy, senat wprowadził do niej poprawkę w ww. zakresie. Poprawka senatu nie została jednak finalnie przyjęta, dlatego – RPO ponownie zwraca uwagę MRPiPS na nadal nierozwiązany problem w tym zakresie.

Sprawdź »> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 7.07.2023 r. o świadczeniu wspierającym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1429 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 44 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)