Absurd nowego zasiłku pogrzebowego: Spadkobiercy będą musieli zwracać do pomocy społecznej kilka (lub nawet kilkanaście) tysięcy złotych za to, że ktoś inny skorzystał z zasiłku pogrzebowego

• Zasiłek pogrzebowy – co to za świadczenie oraz kto i w jakiej wysokości może je aktualnie otrzymać?
• Zasiłek pogrzebowy – do jakiej wysokości ma zostać zwiększony?
• Od kiedy zasiłek pogrzebowy w wyższej kwocie?
• Zasiłek pogrzebowy, to jednak nie wszystko – na pokrycie kosztów pogrzebu można uzyskać również inne świadczenie (i to bez ograniczenia kwotowego oraz bez kryterium dochodowego)
• Wymóg zwrotu zasiłku celowego z masy spadkowej zakwestionowało Ministerstwo Sprawiedliwości
• Beneficjent specjalnego zasiłku pogrzebowego nie jest jednocześnie spadkobiercą zmarłego? Równowartość zasiłku zwrócą za niego spadkobiercy zmarłego (i to bez regresu względem beneficjenta zasiłku)

Zasiłek pogrzebowy – co to za świadczenie oraz kto i w jakiej wysokości może je aktualnie otrzymać?

Zasiłek pogrzebowy, to świadczenie, które przysługuje na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którego celem jest pokrycie kosztów pogrzebu.

Świadczenie to, może otrzymać każdy (niezależnie od osiąganego dochodu), kto pokrył koszty pogrzebu, osoby, która:

1. była ubezpieczona w ZUS (tzn. objęta ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi, także z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego),
2. miała przyznane prawo do emerytury lub renty,
3. nie miała przyznanej emerytury lub renty, ale – w dniu śmierci – spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania,
4. miała przyznaną emeryturę pomostową,
5. miała przyznane nauczycielskie świadczenie kompensacyjne,
6. zmarła w czasie pobierania zasiłku chorobowego albo świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu ubezpieczenia,
7. pobierała świadczenie pieniężne jako cywilna niewidoma ofiara działań wojennych,
8. pobierała świadczenie przedemerytalne lub zasiłek przedemerytalny,
9. pobierała rentę socjalną,
10. zmarła wskutek wypadku lub choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach,
11. była członkiem rodziny osoby wymienionej w punktach 1, 2, 4, 5, 8 lub 10 powyżej.

Za członków rodziny, o których mowa powyżej, uznaje się:

• małżonka (wdowę, wdowca, a także małżonka pozostającego w separacji),
• rodziców, ojczyma, macochę oraz osobę przysposabiającą,
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione,
• dzieci przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej,
• inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności,
• rodzeństwo,
• dziadków,
• wnuki oraz
• osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

Zasiłek pogrzebowy może otrzymać zarówno osoba z rodziny zmarłego, ale także osoba obca lub instytucja (pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna kościoła lub związek wyznaniowy), jeżeli pokryła koszty pogrzebu.

Aktualnie (tj. niezmiennie od 1 marca 2011 r.) zasiłek pogrzebowy przysługuje w kwocie 4000 zł, przy czym kwota ta nie podlega waloryzacji przy zastosowaniu średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Kwota zasiłku pogrzebowego, nie została zatem zwiększona od niemal 14 lat. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż – w powyższym okresie – znacznie wzrosły koszty pochówku.

Świadczenie w kwocie odpowiadającej równowartości 4000 zł otrzyma obecnie członek rodziny zmarłego, który poniósł koszty jego pogrzebu, niezależnie od rzeczywistej kwoty tych kosztów. Osoby obce dla zmarłego (lub niemieszczące się w ww. katalogu członków rodziny), pracodawcy, domy pomocy społecznej, gminy, powiaty oraz osoby prawne kościoła lub związku wyznaniowego – mogą natomiast ubiegać się o kwotę odpowiadającą rzeczywiście poniesionym kosztom pogrzebu, nie otrzymają jednak więcej jak 4000 zł.

Zasiłek pogrzebowy – do jakiej wysokości ma zostać zwiększony?

Celem zmniejszenia obciążenia finansowego osób pokrywających koszty pogrzebu – MRPiPS przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UA5), w którym zakłada zwiększenie kwoty zasiłku pogrzebowego do 7000 zł. Świadczenie to, ma ponadto podlegać corocznej weryfikacji przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych – z uwzględnieniem wyniku badania wzrostu cen realnych wybranych usług pogrzebowych, uwzględnionych w zbiorze cen Głównego Urzędu Statystycznego (do dnia 1 marca każdego roku). Podwyższenie kwoty zasiłku pogrzebowego w wyniku powyższej weryfikacji (dokonanej przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) – będzie pozostawione uznaniu Rady Ministrów, która będzie mogła wydać w tej sprawie stosowne rozporządzenie. Zgodnie z powyższym – Rada Ministrów (w terminie do 30 czerwca każdego roku) – w drodze rozporządzenia, będzie mogła podwyższyć kwotę zasiłku pogrzebowego od dnia 1 lipca (mając na względzie wyniki ww. badania, przedstawionego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych).

Zgodnie z projektem – nie zmienią się natomiast zasady przyznawania zasiłku członkom rodziny zmarłego i pozostałym osobom oraz instytucjom, tzn. – członkowie rodziny nadal będą mogli liczyć na świadczenie w pełnej kwocie, niezależnie od kwoty poniesionych kosztów pogrzebu, a pozostałe osoby i instytucje, które poniosły koszt pogrzebu – będą mogły otrzymać świadczenie w wysokości stanowiącej równowartość poniesionych kosztów pogrzebu, nie więcej jednak niż 7000 zł.

Od kiedy zasiłek pogrzebowy w wyższej kwocie?

Na zwiększenie kwoty zasiłku pogrzebowego, niestety, będzie trzeba trochę poczekać. Zgodnie z ostatnią zmianą, wprowadzoną przez MRPiPS w projekcie ustawy zakładającej zwiększenie kwoty tego świadczenia – ustawa ma wejść w życie dopiero z dniem 1 stycznia 2026 r. W pierwotnej wersji projektu (sprzed 7 listopada br.) – zakładano natomiast, że miała ona wejść w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia.

Świadczenie w zwiększonej kwocie, będzie przysługiwało z tytułu pokrycia kosztów pogrzebu osób, których śmierć nastąpi od dnia wejścia w życie ustawy, czyli nie wcześniej niż od 1 stycznia 2026 r. Pierwsza waloryzacja zasiłku, zostanie natomiast przeprowadzona dopiero w 2027 r.

Zasiłek pogrzebowy, to jednak nie wszystko – na pokrycie kosztów pogrzebu można uzyskać również inne świadczenie (i to bez ograniczenia kwotowego oraz bez kryterium dochodowego)

Również w obecnym stanie prawnym – poza zasiłkiem pogrzebowym – na pokrycie kosztów pogrzebu, można uzyskać również inne świadczenie, a mianowicie – zasiłek celowy z pomocy społecznej, o którym mowa w art. 40 ustawy z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej. Obecnie – zasiłek celowy jest przyznawany przez gminy w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, a także w przypadku poniesienia strat w wyniku zdarzenia losowego. W szczególności – zasiłek celowy może być przeznaczony na sfinansowanie wyrobów medycznych, leczenia, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu.

W omawianym projekcie ustawy, który zakłada zwiększenie kwoty zasiłku pogrzebowego – MRPiPS zaproponowało również uszczegółowienie przesłanki przyznawania obecnie funkcjonującego zasiłku celowego z pomocy społecznej z tytułu zdarzenia, jakim jest pogrzeb (w ramach art. 6 projektowanej ustawy). Zgodnie z powyższym – zasiłek celowy ma być przyznawany:

• na pokrycie (uzasadnionych i udokumentowanych) kosztów pogrzebu osobie, która pokryła koszty pogrzebu, jeśli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy, jak również
• osobie, która pokryła koszty pogrzebu i jest uprawniona do zasiłku pogrzebowego oraz poniosła w związku z pogrzebem nadzwyczajne, trudne do przewidzenia, niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego, koszty.

Jak wyjaśnił resort rodziny, pracy i polityki społecznej w uzasadnieniu projektowanej regulacji – „doświadczenie życiowe wskazuje, że niekiedy powstają nietypowe, trudne do przewidzenia koszty pogrzebu, które są niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego i innych źródeł przysługujących w związku ze śmiercią zmarłego (np. ze środków na rachunku oszczędnościowym zmarłego, ubezpieczenia). Można zaliczyć do nich choćby koszty transportu zwłok z odległego miejsca (np. z zagranicy, minimalny koszt z reguły wynosi ok. 6-7 tys. zł) czy dłuższego przechowywania zwłok w chłodni.”

Zasiłek celowy – ma przy tym przysługiwać:

• niezależnie od dochodu (tj. bez kryterium dochodowego) oraz
• bez ograniczenia wysokości (ani do kwoty wskazanej liczbą bezwzględną, ani do kwoty kryterium dochodowego).

Jest jednak jeden niezbędny warunek, który trzeba będzie spełnić, aby zasiłek celowy na pokrycie kosztów pogrzebu (przewyższających zasiłek pogrzebowy, a więc właśnie np. na kosztowny transport zwłok z zagranicy czy dłuższe przechowywanie zwłok w chłodni) został przyznany – trzeba będzie złożyć pisemne zobowiązanie do zwrotu części lub całości kwoty zasiłku:

• jeżeli po osobie zmarłej zostanie wypłacone świadczenie od innej instytucji (z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego) lub
• z masy spadkowej.

Zasiłek celowy będzie zatem podlegał zwrotowi w całości albo w części – jeżeli te nadzwyczajne koszty pogrzebu znajdą pokrycie w spadku lub w innych świadczeniach z tytułu śmierci (np. świadczeniach z ubezpieczenia gospodarczego).

W projekcie znalazło się również zastrzeżenie, że zasiłek celowy na pokrycie kosztów pogrzebu nie będzie również przyznawany, jeżeli po osobie zmarłej – świadczenie od innej instytucji lub osoby (z wyłączeniem zasiłku pogrzebowego) – zostało już wypłacone.

Należy również podkreślić, że zasiłek celowy nie ma charakteru roszczeniowego i jest przyznawany w ramach uznania administracyjnego zarówno w zakresie przyznania prawa, jak i wysokości kwoty. Jak wyjaśnia MRPiPS – projektowane rozwiązanie, ma umożliwić gminom przyznanie zasiłku z tego tytułu zarówno osobom spełniającym kryterium dochodowe, jak i go niespełniającym, tzn. osobom samotnie gospodarującym lub osobom w rodzinie. Gminy będą natomiast realizowały to zadanie w ramach posiadanych środków finansowych na ten cel.

Warto również podkreślić, że w pierwotnej wersji projektu – wysokość zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu, miała być ograniczona kwotowo – poprzez wskazanie sztywnej, maksymalnej kwoty zasiłku, w wysokości 2000 zł. Z kwotowego ograniczenia wysokości zasiłku jednak zrezygnowano, a projekt ustawy w obecnym brzmieniu – jak poinformowała ministra rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, w piśmie do Stałego Komitetu Rady Ministrów, w sprawie przedstawienia nowego (III) tekstu projektu ustawy – został już uzgodniony z minister do spraw polityki senioralnej.

Wymóg zwrotu zasiłku celowego z masy spadkowej zakwestionowało Ministerstwo Sprawiedliwości

W piśmie z dnia 8 stycznia 2025 r. (znak DL-VIII.454.7.2024) – w odpowiedzi na pismo z dnia 24 grudnia 2024 r. przekazujące omawiany projekt ustawy do rozpatrzenia na posiedzeniu Stałego Komitetu Rady Ministrów – Ministerstwo Sprawiedliwości, zakwestionowało jednak wymóg złożenia przez osobę ubiegającą się o przyznanie zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu zobowiązania do zwrotu części lub całości kwoty tego zasiłku z masy spadkowej (tj. ze spadku) po zmarłym. Zgodnie z wyjaśnieniem resortu sprawiedliwości – „Z treści projektowanego art. 40 ust. 1a ustawy o pomocy społecznej wynika, że zasiłek może być przyznany osobie, która pokryła koszty pogrzebu, jeśli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy albo jeśli osoba, która pokryła koszty pogrzebu jest uprawniona do zasiłku pogrzebowego i poniosła w związku z pogrzebem nadzwyczajne, trudne do przewidzenia, niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego, koszty. Osoba organizująca pogrzeb, a zatem uprawniona do ubiegania się o zasiłek, nie musi być w ogóle spadkobiercą osoby zmarłej, a tym bardziej nie musi być jej jedynym spadkobiercą. Ponadto jak wskazano powyżej, osoba ta może nie mieć wiedzy na temat stanu spadku. Wymóg zobowiązania do zwrotu części lub całości kwoty zasiłku z masy spadkowej (spadku) może stać się zatem niemożliwym do zrealizowania przez osobę, której zasiłek przyznano. Osoba wnioskująca o zasiłek może bowiem nigdy nie uzyskać praw do spadku.”

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – w piśmie z dnia 23 stycznia 2025 r. (znak DUS-III.0210.5.2024.EO) – odnosząc się do powyższej uwagi, zgłoszonej przez Ministerstwo Sprawiedliwości, poinformowało, iż osoba, która otrzyma zasiłek celowy na pokrycie kosztów pogrzebu (inaczej zwany – specjalnym zasiłkiem pogrzebowym), która jednocześnie nie będzie spadkobiercą zmarłego – nie będzie zobowiązana do zwrotu kwoty otrzymanego zasiłku. W celu uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych w powyższym zakresie – „brzmienie przepisu [red.: projektowanego art. 40 ust. 1a-1f ustawy o pomocy społecznej] zostanie doprecyzowane poprzez wskazanie, że zwrot nastąpi, jeśli osoba, która otrzymała zasiłek, została powołana do spadku” – w imieniu Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, wyjaśnił wiceminister Sebastian Gajewski.

Okazuje się jednak, że wprowadzenie powyższego zabezpieczenia dla beneficjenta zasiłku, nie eliminuje ryzyka, które – w związku z aktualną konstrukcją projektowanych przepisów – ponosić będą spadkobiercy zmarłego (niebędący jednocześnie beneficjentami zasiłku).

Beneficjent specjalnego zasiłku pogrzebowego nie jest jednocześnie spadkobiercą zmarłego? Równowartość zasiłku zwrócą za niego spadkobiercy zmarłego (i to bez regresu względem beneficjenta zasiłku)

W piśmie z dnia 30 stycznia 2025 r. (znak DL-VIII.454.7.2024) – Ministerstwo Sprawiedliwości, zwróciło uwagę na kolejne ryzyko, które – tym razem dla spadkobierców zmarłego – niosą za sobą projektowane przepisy w zakresie zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu (inaczej zwanego – specjalnym zasiłkiem pogrzebowym). W ocenie resortu sprawiedliwości – „Obowiązanym do zwrotu tego zasiłku [red.: specjalnego zasiłku pogrzebowego] nie jest bowiem jego beneficjent (czyli osoba, której został on przyznany), a spadkobierca osoby, której pogrzeb zorganizowano”. W sytuacji, w której beneficjent ww. zasiłku nie będzie jednocześnie spadkobiercą zmarłego – w ramach omówionego wyżej doprecyzowania – został wyeliminowany problem, że beneficjent ten, nie będzie musiał dokonywać zwrotu pobranej kwoty zasiłku. Nie zabezpiecza to jednak przed obowiązkiem zwrotu równowartości zasiłku spadkobierców zmarłego (niebędących beneficjantami tego zasiłku), bowiem, jak wyjaśnia Ministerstwo Sprawiedliwości – „Zasiłek w tym zakresie zostaje uznany za zadłużenie spadkowe, pomimo, że nie został przyznany spadkodawcy.” O braku podstaw do zaliczania kwoty zasiłku do długów spadkowych – Ministerstwo Sprawiedliwości informowało również w swoim wcześniejszym piśmie w tej sprawie (z dnia 24 stycznia 2025 r., znak DL-VIII.454.7.2024).

W związku z powyższym – Ministerstwo Sprawiedliwości zarekomendowało, aby projektowany zasiłek specjalny podlegał zwrotowi na tożsamych zasadach, jak inne zasiłki z pomocy społecznej. Zasady te wynikają z art. 96 ustawy o pomocy społecznej i zgodnie z nimi – jeżeli świadczenie z pomocy społecznej podlega zwrotowi:

• w pierwszej kolejności – do zwrotu zobowiązana jest osoba będąca beneficjentem tego świadczenia (a więc w tym przypadku – beneficjent specjalnego zasiłku pogrzebowego),
• następnie – spadkobiercy tej osoby (red.: a nie spadkobiercy zmarłego), zgodnie z brzmieniem przepisu „z masy spadkowej” (tj. dług w tym zakresie stanowi pasywa spadku),
• a w braku uzyskania zwrotu od tych osób, na mocy decyzji administracyjnej – małżonek, zstępni przed wstępnymi osoby korzystającej ze świadczenia z pomocy społecznej (tj. będącej beneficjentem specjalnego zasiłku pogrzebowego).

Tylko ukształtowanie obowiązku zwrotu specjalnego zasiłku pogrzebowego na powyższych zasadach – sprawi, że do zwrotu tego zasiłku nie będą zobowiązani spadkobiercy osoby, której pogrzeb zorganizowano (nawet jeżeli zasiłek celowy na pokrycie kosztów tego pogrzebu, pobrał ktoś inny – niebędący spadkobiercą zmarłego). Jeżeli powyższa uwaga Ministerstwa Sprawiedliwości nie zostanie uwzględniona przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – może dojść do sytuacji, w których spadkobiercy zmarłego będą zobowiązani do zwrotu do pomocy społecznej równowartości specjalnego zasiłku pogrzebowego (który nie jest w żaden sposób ograniczony kwotowo i np. w przypadku konieczności transportu zwłok z zagranicy – może opiewać nawet na kilkanaście tysięcy złotych), pomimo tego, że sami tego zasiłku nie pobrali. Co więcej – nie będą oni mieli prawa do regresu względem beneficjenta zasiłku, gdyż – jak zostało już wyżej opisane – w projekcie ma zostać doprecyzowane, że beneficjent zasiłku, nie będzie zobowiązany do jego zwrotu, jeżeli nie zostanie powołany do spadku.

Zmianę projektowanej regulacji w taki sposób, aby odpowiedzialność za zwrot kwoty zasiłku nie była skorelowana z dziedziczeniem po zmarłym – Ministerstwo Sprawiedliwości postulowało również w swoim wcześniejszym piśmie w tej sprawie (z dnia 24 stycznia 2025 r., znak DL-VIII.454.7.2024).

Aktualnie, cały czas trwają jeszcze prace Stałego Komitetu Rady Ministrów nad omawianym projektem ustawy. Pozostaje zatem oczekiwać na odniesienie się autorów projektów – tj. Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, do powyższych (kolejnych już) uwag Ministerstwa Sprawiedliwości. Być może – resort, będący autorem projektu, ostatecznie zdecyduje się na rezygnację z wymogu zwrotu zasiłku z masy spadkowej.

Jeżeli projekt doczeka się swojego przyjęcia przez Radę Ministrów – rozpocznie się dla niego tzw. etap parlamentarny, czyli „droga” przez trzy czytania w Sejmie oraz rozpatrzenie przez Senat, zanim trafi na biurko Prezydenta.

Podstawa prawna:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UA5)
• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)