Rząd: Seniorzy, którzy przechodzili na emerytury w latach 2009-2019, mogą zapomnieć o 15 tys. wyrównania. Ma ich zadowolić 160 zł podwyżki świadczeń bieżących

• Problem tzw. emerytur czerwcowych
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2013 r., który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania problemu emerytur czerwcowych
• Poselski projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający zarówno podwyżkę świadczeń bieżących, jak i wypłatę wyrównania za lata ubiegłe
• Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający wyłącznie podwyżkę świadczeń bieżących (bez prawa do wyrównania za lata ubiegłe)

Problem tzw. emerytur czerwcowych

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., czyli osoby, które przechodziły na emeryturę od 1 stycznia 2009 r. – zostały objęte nowym systemem emerytalnym opartym na zasadzie tzw. zdefiniowanej składki, który (w telegraficznym skrócie) polega na tym, że wysokość emerytury uzależniona jest od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

W jakiś sposób, wysokość emerytury była ustalana w ww. nowym systemie emerytalnym do dnia 17.09.2021 r. (tj. do wejścia w życie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)?

Świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę w czerwcu, obliczane z zastosowaniem tzw. nowych zasad wymiaru, określonych w art. 25-26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, było zwykle niższe niż świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę np. w maju danego roku, gdyż suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostałyby objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę np. w kwietniu lub maju – była zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej, który stosowało się przy ustalaniu emerytury przyznanej w czerwcu danego roku. Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek, zarówno rocznej, jak i kwartalnej, jest oparta na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest wyższy, niż w pozostałych kwartałach. Ma to związek z kumulacją periodycznych wypłat wynagrodzeń w I kwartale roku. W konsekwencji – wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał danego roku, co do zasady, jest wyższy niż roczny wskaźnik waloryzacji składek. Im większa jest ta różnica – tym waloryzacja kwartalna składek jest korzystniejsza od waloryzacji za ten sam okres w ujęciu rocznym. Tym samym – zgłoszenie wniosku o emeryturę w czerwcu mogło być mniej korzystne niż zgłoszenie wniosku w pozostałych miesiącach roku.

W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku – składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną – podlegały zatem dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku – kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej, nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji – jak już zostało wspomniane – przejście na emeryturę w czerwcu, mogło być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach drugiego kwartału danego roku.

Wśród ww. osób, którym emerytura została ustalona w sposób mniej korzystny w stosunku do pozostałych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach roku – były osoby, które wystąpiły o emeryturę w czerwcu (dotyczy to wszystkich czerwców w latach 2009-2019), których emerytura została ustalona w zastosowaniem art. 25-26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Emerytury części obywateli, były zatem niesprawiedliwie obniżane.

W 2020 r., ówczesny rząd, zauważył istniejący w tym zakresie problem i ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 – wprowadził jego doraźne rozwiązanie. Na podstawie art. 53 ww. ustawy – w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r. – waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury, dokonywało się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli było to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem powyższej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r., nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku. Problem ten – w zakresie wszystkich nowo przyznawanych emerytur w czerwcu – został następnie rozwiązany w ustawie z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 18 września 2021 r. (ale dotyczyła również emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r.) i objęła wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość. Wprowadziła ona rozwiązanie analogiczne do tego przyjętego „przejściowo” w ustawie COVID-owej w 2020 r. Rozwiązanie to – jak zostało już wspomniane – objęło wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość, tj. począwszy od 18 września 2021 r., nie dotyczy jednak osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2013 r., który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania problemu emerytur czerwcowych

W dniu 15 listopada 2023 r., w sprawie o sygn. akt P 7/22, w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, dotyczące braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r. – Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym orzekł, że przepisy ustawy z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (która to finalnie uregulowała kwestię emerytur czerwcowych, w taki sposób, aby nie były one mniej korzystne od emerytur, na które przechodzi się w innych miesiącach roku) – są niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim pomijają emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r.

Wyrok ten, został wydany w ramach tzw. kontroli konkretnej, w ramach której Trybunał związany był zakresem zaskarżenia określonym w pytaniu prawnym, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w związku z którą pytanie to zostało przedstawione, a ponadto – jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Oznacza to, że nie wywiera on skutku derogacyjnego (nie prowadzi do wyeliminowania z systemu prawnego określonej normy) i sam przez się, nie prowadzi do zmiany w systemie prawa. Takiej zmiany musi bowiem – w następstwie ww. wyroku Trybunału – dokonać ustawodawca.

Co istotne jednak – w ww. wyroku, Trybunał stwierdził, że z punktu widzenia rozpatrywanego problemu konstytucyjnego – podmiotami podobnymi (do podmiotu, którego dotyczyło rozstrzygnięcie) są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu (w latach 2009-2019), a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Wziąwszy powyższe pod uwagę – ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w prawie, w odniesieniu do wszystkich osób, którym emerytura została przyznana w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019 – tj. na mniej korzystnych warunkach, niż osobom, które w latach 2009-2019, przechodziły na emeryturę w innych miesiącach niż czerwiec.

Poselski projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający zarówno podwyżkę świadczeń bieżących, jak i wypłatę wyrównania za lata ubiegłe

Pierwszym projektem, który trafił do Sejmu i zakłada rozwiązanie problemu emerytur czerwcowych – jest złożony przez grupę posłów PiS, poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909).

Zakłada on wprowadzenie przepisów, które pozwolą na ponowne przeliczenie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu, w latach 2009-2019. Poza podwyżką bieżących świadczeń (na skutek ww. przeliczenia), zakłada on jednak również wypłatę wyrównania, w sytuacji gdy ponownie ustalona wysokość przyznanej emerytury jest wyższa od dotychczas wypłacanej. Zgodnie z nią – osobie uprawnionej, ma przysługiwać prawo do otrzymania kwoty stanowiącej różnicę między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, w którym podjęto wypłatę przyznanej emerytury, do dnia wydania decyzji, na podstawie której emerytura została ponownie przeliczona (z uwzględnieniem waloryzacji ww. kwot), a sumą kwot wypłaconych w tym okresie.

W ramach opinii z dnia 13 stycznia 2025 r. w sprawie oceny skutków regulacji ww. projektu – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, podało szacunkowe kwoty wyrównania, które w przypadku wprowadzenia projektowanego rozwiązania – w latach 2025-2026 – miałyby trafić do każdego uprawnionego emeryta:

1. w 2025 r.:
2. • jednorazowe wyrównanie w kwocie 14 797 zł (zdyskontowanej inflacją na 2023 r.), nie uwzględniając odsetek i ponadto
   • 160 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.), a
3. w 2026 r.:
4. • 159 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.).

W kolejnych latach (tj. począwszy od roku 2027) – każdemu uprawnionemu – również przysługiwałaby ww. kwota miesięcznego wyrównania, jednak nie zostało to uwzględnione w wyliczeniach BEOS, ponieważ dotyczyły one wyłącznie lat 2025-2026.

Projekt poselski, swoim zakresem podmiotowym, obejmuje nie tylko emerytów czerwcowych, ale również osoby pobierające renty rodzinne po zmarłych osobach, które przechodziły na emerytury w czerwcu, w latach 2009-2019. Zgodnie z projektem – osoby pobierające rentę rodzinną po osobach zmarłych, w sytuacji, gdy wysokość świadczenia ustalono w czerwcu danego roku, w latach 2009-2019 – również będą miały prawo do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej i otrzymania – w wyniku tego – wyrównania i wyższego świadczenia.

Aktualnie – tj. w dniu 9 stycznia 2025 r. – projekt został skierowany do I czytania w komisjach (a konkretniej – w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny), a następnie (w dużym uproszczeniu) – czeka go jeszcze droga przez – trzy czytania w Sejmie i prace w Senacie, zanim finalnie trafi on na biuro Prezydenta.

Więcej na temat poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909), można przeczytać w poniższych artykułach:

Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający wyłącznie podwyżkę świadczeń bieżących (bez prawa do wyrównania za lata ubiegłe)

Problemem emerytur czerwcowych, zajął się również rząd, a konkretniej – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które opracowało projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (numer w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD160), którego celem jest umożliwienie ustalenia na nowo wysokości przyznanych w czerwcu, w latach 2009-2019, emerytur oraz rent rodzinnych.

Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych, zakłada umożliwienie świadczeniobiorcom ponowne przeliczenie:

1. emerytur przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019 na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
2. rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009-2019,
3. a także rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, i zmarli w czerwcu w latach 2009-2019 oraz nie mieli przyznanego prawa do emerytury (art. 1 i 2 projektowanej ustawy).

Zakres podmiotowy projektu, jest zatem szerszy – w stosunku do zakresu podmiotowego projektu poselskiego – o świadczeniobiorców wymienionych w pkt 3 powyżej. Obejmuje on ponadto nie tylko osoby, którym przyznano renty rodzinne, ale również osoby mające prawo do tej renty.

W przypadku ww. osób uprawnionych – wysokość ich emerytury lub renty rodzinnej, na ich wniosek złożony do ZUS, podlegałaby ustaleniu od miesiąca złożenia wniosku (art. 3 projektowanej ustawy). W celu obliczenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, która miałaby zostać na bieżąco wypłacana świadczeniobiorcy – ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia na dzień jego ustalenia w latach 2009-2019, z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że – ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia w dacie jego przyznania, z zastosowaniem rozwiązania, że waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Tak ustalona wysokość emerytury i renty rodzinnej – podlegałaby następnie waloryzacji na zasadach, jakie obowiązywały po dniu przyznania emerytury lub renty rodzinnej. Emerytura lub renta rodzinna w nowej wysokości, uwzględniającej wyżej opisane obliczenie – przysługiwałaby od miesiąca złożenia wniosku do ZUS.

Zgodnie z powyższym – emerytom i rencistom rodzinnym, na podstawie ww. przepisów – przysługiwałaby wyłącznie podwyżka bieżących świadczeń emerytalno-rentowych (od miesiąca złożenia wniosku do ZUS), ale już nie wyrównanie, za ubiegłe lata wypłaty zaniżonych świadczeń (którego wypłatę przewiduje projekt poselski). Wysokość tego wyrównania (w ramach projektu poselskiego) – została oszacowana przez Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu na ok. 14 797 zł dla każdego emeryta. Sumarycznie natomiast – wypłacone wyrównania stanowiłyby 0,005% PKB w roku 2025, tj. 183,8 mln zł. Tego kosztu – rząd nie chce ponosić.

Na złożenie wniosku o ponowne przeliczenie emerytury lub odpowiednio – renty rodzinnej – zgodnie z projektem – uprawniony miałby 6 miesięcy od wejścia ustawy w życie (które zostało przewidziane na 1 lipca 2025 r.). ZUS natomiast – na wydanie decyzji w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, miałby 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.

Rządowy projekt ustawy rozwiązującej problem emerytur czerwcowych nie trafił jeszcze do laski marszałkowskiej. Aktualnie – został on skierowany do zaopiniowania przez organizacje pracodawców, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Radę Dialogu Społecznego oraz związku zawodowe. Termin na wyrażenie ww. opinii upływa wraz z końcem stycznia br.

Zobacz również:

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1621)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909)
• Projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD160)