95,5 tys. emerytów i rencistów rodzinnych nie otrzyma 12-15 tys. zł wyrównania za lata wypłaty zaniżonych emerytur i rent rodzinnych, a wyłącznie podwyżkę świadczeń bieżących. Projekt poselski zakłada jedno i drugie

• Problem tzw. emerytur czerwcowych
• Wyrok TK z dnia 15 listopada 2013 r., który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania problemu emerytur czerwcowych
• Poselski projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający zarówno podwyżkę świadczeń bieżących, jak i wypłatę wyrównania za lata ubiegłe
• Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający wyłącznie podwyżkę świadczeń bieżących (bez prawa do wyrównania za lata ubiegłe)
• Wpływ rządowej ustawy przeliczeniowej na pozostałe postępowania toczące się w sprawie ponownego obliczenia wysokości emerytur czerwcowych i rent rodzinnych po emerytach czerwcowych

Problem tzw. emerytur czerwcowych

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., czyli osoby, które przechodziły na emeryturę od 1 stycznia 2009 r. – zostały objęte nowym systemem emerytalnym opartym na zasadzie tzw. zdefiniowanej składki, który (w telegraficznym skrócie) polega na tym, że wysokość emerytury uzależniona jest od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

W jakiś sposób, wysokość emerytury była ustalana w ww. nowym systemie emerytalnym do dnia 17.09.2021 r. (tj. do wejścia w życie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)?

Świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę w czerwcu, obliczane z zastosowaniem tzw. nowych zasad wymiaru, określonych w art. 25-26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, było zwykle niższe niż świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę np. w maju danego roku, gdyż suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostałyby objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę np. w kwietniu lub maju – była zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej, który stosowało się przy ustalaniu emerytury przyznanej w czerwcu danego roku. Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek, zarówno rocznej, jak i kwartalnej, jest oparta na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest wyższy, niż w pozostałych kwartałach. Ma to związek z kumulacją periodycznych wypłat wynagrodzeń w I kwartale roku. W konsekwencji – wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał danego roku, co do zasady, jest wyższy niż roczny wskaźnik waloryzacji składek. Im większa jest ta różnica – tym waloryzacja kwartalna składek jest korzystniejsza od waloryzacji za ten sam okres w ujęciu rocznym. Tym samym – zgłoszenie wniosku o emeryturę w czerwcu mogło być mniej korzystne niż zgłoszenie wniosku w pozostałych miesiącach roku.

W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku – składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną – podlegały zatem dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku – kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej, nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji – jak już zostało wspomniane – przejście na emeryturę w czerwcu, mogło być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach drugiego kwartału danego roku.

Wśród ww. osób, którym emerytura została ustalona w sposób mniej korzystny w stosunku do pozostałych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach roku – były osoby, które wystąpiły o emeryturę w czerwcu (dotyczy to wszystkich czerwców w latach 2009-2019), których emerytura została ustalona w zastosowaniem art. 25-26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Emerytury części obywateli, były zatem niesprawiedliwie obniżane.

W 2020 r., ówczesny rząd, zauważył istniejący w tym zakresie problem i ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 – wprowadził jego doraźne rozwiązanie. Na podstawie art. 53 ww. ustawy – w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r. – waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury, dokonywało się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli było to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem powyższej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r., nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku. Problem ten – w zakresie wszystkich nowo przyznawanych emerytur w czerwcu – został następnie rozwiązany w ustawie z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 18 września 2021 r. (ale dotyczyła również emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r.) i objęła wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość. Wprowadziła ona rozwiązanie analogiczne do tego przyjętego „przejściowo” w ustawie COVID-owej w 2020 r. Rozwiązanie to – jak zostało już wspomniane – objęło wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość, tj. począwszy od 18 września 2021 r., nie dotyczy jednak osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019.

Wyrok TK z dnia 15 listopada 2013 r., który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania problemu emerytur czerwcowych

W dniu 15 listopada 2023 r., w sprawie o sygn. akt P 7/22, w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, dotyczące braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r. – Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym orzekł, że przepisy ustawy z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (która to finalnie uregulowała kwestię emerytur czerwcowych, w taki sposób, aby nie były one mniej korzystne od emerytur, na które przechodzi się w innych miesiącach roku) – są niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim pomijają emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r.

Wyrok ten, został wydany w ramach tzw. kontroli konkretnej, w ramach której Trybunał związany był zakresem zaskarżenia określonym w pytaniu prawnym, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w związku z którą pytanie to zostało przedstawione, a ponadto – jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Oznacza to, że nie wywiera on skutku derogacyjnego (nie prowadzi do wyeliminowania z systemu prawnego określonej normy) i sam przez się, nie prowadzi do zmiany w systemie prawa. Takiej zmiany musi bowiem – w następstwie ww. wyroku Trybunału – dokonać ustawodawca.

Co istotne jednak – w ww. wyroku, Trybunał stwierdził, że z punktu widzenia rozpatrywanego problemu konstytucyjnego – podmiotami podobnymi (do podmiotu, którego dotyczyło rozstrzygnięcie) są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu (w latach 2009-2019), a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Wziąwszy powyższe pod uwagę – ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w prawie, w odniesieniu do wszystkich osób, którym emerytura została przyznana w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019 – tj. na mniej korzystnych warunkach, niż osobom, które w latach 2009-2019, przechodziły na emeryturę w innych miesiącach niż czerwiec.

Poselski projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający zarówno podwyżkę świadczeń bieżących, jak i wypłatę wyrównania za lata ubiegłe

Pierwszym projektem, który trafił do Sejmu i zakłada rozwiązanie problemu emerytur czerwcowych – jest złożony przez grupę posłów PiS, poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909).

Zakłada on wprowadzenie przepisów, które pozwolą na ponowne przeliczenie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu, w latach 2009-2019. Poza podwyżką bieżących świadczeń (na skutek ww. przeliczenia), zakłada on jednak również wypłatę wyrównania, w sytuacji gdy ponownie ustalona wysokość przyznanej emerytury jest wyższa od dotychczas wypłacanej. Zgodnie z nią – osobie uprawnionej, ma przysługiwać prawo do otrzymania kwoty stanowiącej różnicę między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, w którym podjęto wypłatę przyznanej emerytury, do dnia wydania decyzji, na podstawie której emerytura została ponownie przeliczona (z uwzględnieniem waloryzacji ww. kwot), a sumą kwot wypłaconych w tym okresie.

W ramach opinii z dnia 13 stycznia 2025 r. w sprawie oceny skutków regulacji ww. projektu – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, podało szacunkowe kwoty wyrównania, które w przypadku wprowadzenia projektowanego rozwiązania – w latach 2025-2026 – miałyby trafić do każdego uprawnionego emeryta:

1. w 2025 r.:
2. • jednorazowe wyrównanie w kwocie 14 797 zł (zdyskontowanej inflacją na 2023 r.), nie uwzględniając odsetek i ponadto
   • 160 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.), a
3. w 2026 r.:
4. • 159 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.).

W kolejnych latach (tj. począwszy od roku 2027) – każdemu uprawnionemu – również przysługiwałaby ww. kwota miesięcznego wyrównania, jednak nie zostało to uwzględnione w wyliczeniach BEOS, ponieważ dotyczyły one wyłącznie lat 2025-2026.

Powyższe kwoty szacunkowe, zostały przez BEOS wyliczone przy przyjęciu założeń, że:

• zmiany wejdą w życie od 1 stycznia 2025 r. – co oczywiście jest już niemożliwe, ale nadal nie jest wykluczone, że projektowana regulacja może doczekać się swojego wejścia w życie jeszcze w roku 2025,
• podstawą obliczenia szacunkowych skutków finansowych są założenia makroekonomiczne z października 2023 r. przygotowane przez Ministerstwo Finansów,
• w szacunkach wykorzystano prognozę demograficzną z 2023 r. przygotowaną przez Ministerstwo Finansów dla potrzeb długoterminowych założeń makroekonomicznych,
• w szacunkach wykorzystano dedykowany submodel kohortowy,
• w szacunkach przyjęto waloryzację świadczeń na najniższym poziomie,
• wysokość świadczeń podano w kwotach zdyskontowanych inflacją na 2023 r. i ponadto
• kwota przeznaczona przez ZUS na wypłatę emerytur w każdym roku byłaby pomniejszana o 9% z tytułu składki zdrowotnej oraz
• kwota ta, w każdym wypadku, byłaby pomniejszana również o 12% z tytułu podatku dochodowego.

Projekt poselski, swoim zakresem podmiotowym, obejmuje nie tylko emerytów czerwcowych, ale również osoby pobierające renty rodzinne po zmarłych osobach, które przechodziły na emerytury w czerwcu, w latach 2009-2019. Zgodnie z projektem – osoby pobierające rentę rodzinną po osobach zmarłych, w sytuacji, gdy wysokość świadczenia ustalono w czerwcu danego roku, w latach 2009-2019 – również będą miały prawo do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej i otrzymania – w wyniku tego – wyrównania i wyższego świadczenia.

Aktualnie – tj. w dniu 9 stycznia 2025 r. – projekt został skierowany do I czytania w komisjach (a konkretniej – w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny), a następnie (w dużym uproszczeniu) – czeka go jeszcze droga przez – trzy czytania w Sejmie i prace w Senacie, zanim finalnie trafi on na biuro Prezydenta.

Więcej na temat poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909), można przeczytać w poniższych artykułach:

Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych – zakładający wyłącznie podwyżkę świadczeń bieżących (bez prawa do wyrównania za lata ubiegłe)

Problemem emerytur czerwcowych, zajął się również rząd, a konkretniej – Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, które opracowało projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (numer w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD160), którego celem jest umożliwienie ustalenia na nowo wysokości przyznanych w czerwcu, w latach 2009-2019, emerytur oraz rent rodzinnych.

Rządowy projekt ustawy rozwiązujący problem emerytur czerwcowych, zakłada umożliwienie świadczeniobiorcom ponowne przeliczenie:

1. emerytur przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019 na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
2. rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009-2019,
3. a także rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, i zmarli w czerwcu w latach 2009-2019 oraz nie mieli przyznanego prawa do emerytury (art. 1 i 2 projektowanej ustawy).

Zakres podmiotowy projektu, jest zatem szerszy – w stosunku do zakresu podmiotowego projektu poselskiego – o świadczeniobiorców wymienionych w pkt 3 powyżej. Obejmuje on ponadto nie tylko osoby, którym przyznano renty rodzinne, ale również osoby mające prawo do tej renty.

W przypadku ww. osób uprawnionych – wysokość ich emerytury lub renty rodzinnej, na ich wniosek złożony do ZUS, podlegałaby ustaleniu od miesiąca złożenia wniosku (art. 3 projektowanej ustawy). W celu obliczenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, która miałaby zostać na bieżąco wypłacana świadczeniobiorcy – ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia na dzień jego ustalenia w latach 2009-2019, z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że – ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia w dacie jego przyznania, z zastosowaniem rozwiązania, że waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Tak ustalona wysokość emerytury i renty rodzinnej – podlegałaby następnie waloryzacji na zasadach, jakie obowiązywały po dniu przyznania emerytury lub renty rodzinnej. Emerytura lub renta rodzinna w nowej wysokości, uwzględniającej wyżej opisane obliczenie – przysługiwałaby od miesiąca złożenia wniosku do ZUS.

Zgodnie z powyższym – emerytom i rencistom rodzinnym, na podstawie ww. przepisów – przysługiwałaby wyłącznie podwyżka bieżących świadczeń emerytalno-rentowych (od miesiąca złożenia wniosku do ZUS), ale już nie wyrównanie, za ubiegłe lata wypłaty zaniżonych świadczeń (którego wypłatę przewiduje projekt poselski). Wysokość tego wyrównania (w ramach projektu poselskiego) – została oszacowana przez Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu na ok. 14 797 zł dla każdego emeryta. Sumarycznie natomiast – wyrównania te wyniosłyby 1 413,15 mln zł. Tego kosztu – rząd nie chce ponosić. Miesięczna podwyżka emerytury – została natomiast oszacowana przez BEOS na ok. 160 zł, co sumarycznie – w roku 2025 – stanowiłoby 0,005% PKB, tj. 183,8 mln zł. I to z zasadzie jedyne, na co – na podstawie projektu rządowego –mogą liczyć uprawnieni emeryci i renciści.

Na złożenie wniosku o ponowne przeliczenie emerytury lub odpowiednio – renty rodzinnej – zgodnie z projektem – uprawniony miałby 6 miesięcy od wejścia ustawy w życie (które zostało przewidziane na 1 lipca 2025 r.). ZUS natomiast – na wydanie decyzji w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, miałby 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji.

Na 3 miesiące przed wejście w życie projektowanej regulacji (tj. począwszy od 1 kwietnia br.) – ZUS byłby ponadto zobowiązany do przeprowadzenia kampanii informacyjnej, za pośrednictwem swojego serwisu internetowego, w ramach której – uprawnieni emeryci i renciści rodzinni, mieliby zostać poinformowani o uprawnieniach do ponownego przeliczenia świadczeń, wynikających z projektowanej ustawy.

Wpływ rządowej ustawy przeliczeniowej na pozostałe postępowania toczące się w sprawie ponownego obliczenia wysokości emerytur czerwcowych i rent rodzinnych po emerytach czerwcowych

Z dniem wejścia w życie projektowanej przez rząd ustawy – umorzeniu ulegałyby prowadzone przez ZUS oraz toczące się przed sądami powszechnymi postępowania w sprawie ponownego obliczenia wysokości emerytur czerwcowych i odpowiednio – rent rodzinnych po emerytach czerwcowych (z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), wszczęte w wyniku złożenia przez osobę uprawnioną skargi o wznowienie postępowania lub odwołania od decyzji wydanej przez ZUS. Od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy – powyższe postępowania, nie byłyby również wszczynane.

I w drugą stronę: Z chwilą uprawomocnienia się decyzji lub wyroku, wydanych na podstawie przepisów projektowanej ustawy natomiast – z mowy prawa, wygasałyby wszelkie roszczenia osób uprawnionych o ustalenie wysokości emerytury lub renty rodzinnej, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną bez uwzględnienia przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku niezłożenia – przez osobę uprawnioną – wniosku o ponowne przeliczenie emerytury lub odpowiednio – renty rodzinnej – w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy (tj. do dnia 1 stycznia 2026 r.) – roszczenia w przedmiocie ustalenia prawa lub wysokości emerytury lub renty rodzinnej, wygasałyby natomiast, z mocy prawa, z dniem upływu wyżej wymienionego terminu.

Rządowy projekt ustawy rozwiązującej problem emerytur czerwcowych nie trafił jednak jeszcze do laski marszałkowskiej. Aktualnie – został on skierowany do zaopiniowania przez organizacje pracodawców, Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Radę Dialogu Społecznego oraz związku zawodowe. Termin na wyrażenie ww. opinii upływa wraz z końcem stycznia br.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1621)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909)
• Projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD160)