Osoby pobierające rentę rodzinną, otrzymają od ZUS „zastrzyk” gotówki. Sprawdź – kto i kiedy może liczyć na spore wyrównanie i wyższe świadczenie?

• Renta rodzinna – komu i w jakiej wysokości przysługuje to świadczenie?
• Projekt ustawy rozwiązujący kwestię emerytur czerwcowych, nie pomija również rent rodzinnych
• Na jakich zasadach nastąpi ponowne ustalenie wysokości (przeliczenie) rent rodzinnych?
• Jak szacowane są kwoty wyrównania?
• Kiedy osoby uprawnione do przeliczenia rent rodzinnych, mogą liczyć wyrównanie i wyższe świadczenia?

Renta rodzinna – komu i w jakiej wysokości przysługuje to świadczenie?

Renta rodzinna, to świadczenie, które – na podstawie ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – przysługuje uprawnionym członkom rodziny:

• po osobie, która w chwili śmierci miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
• po osobie ubezpieczonej, która spełniła warunki wymagane do uzyskania jednego z ww. świadczeń, jak również
• po osobie, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – w takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Członkami rodziny zmarłego, uprawnionymi do otrzymania po nim renty rodzinnej, są:

• dzieci – własne, drugiego małżonka, przysposobione:
• • do ukończenia przez nie 16 lat,
  • jeżeli kontynuują naukę po ukończeniu 16 lat – do czasu ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 lat (z zastrzeżeniem, że jeżeli dziecko ukończy 25 lat na ostatnim roku studiów – prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów),
  • lub odpowiednio – bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 roku życia lub w trakcie nauki w szkole, do ukończenia 25 roku życia,
• wnuki, rodzeństwo i inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, jeżeli spełniają łącznie dwa warunki, tj.:
• • zostały przyjęte na wychowanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku oraz
  • nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:
  • • nie mogą zapewnić im utrzymania albo
    • ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek, był ich opiekunem ustanowionym przez sąd,
• małżonek (wdowa i wdowiec), jeżeli m.in.:
• • w chwili śmierci męża (lub odpowiednio – żony) osiągnęła (lub osiągnął) wiek 50 lat lub była (albo był) niezdolna (lub niezdolny) do pracy,
  • nie osiągnęła (lub nie osiągnął) powyższego wieku, ale wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym (lub zmarłej), które nie ukończyły 16 roku życia, a jeżeli dziecko to nadal się uczy – 18 roku życia lub sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy, któremu przysługuje renta rodzinna albo
  • osiągnęła (lub odpowiednio – osiągnął) wiek 50 lat lub stała się (albo stał się) niezdolna (lub niezdolny) do pracy po śmierci męża (lub odpowiednio – żony), nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego (lub jej) śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób, o których mowa w pkt powyżej oraz
• rodzice (przy czym za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające), jeżeli:
• • spełniają warunki takie jak dla wdów i wdowców oraz
  • gdy zmarły syn lub córka, w sposób znaczący przyczyniał się do ich utrzymania.

Wszystkim członkom rodziny, którzy mają prawo do renty po zmarłym, przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która w razie konieczności (tj. większej liczby osób uprawnionych) – dzielona jest w równych częściach pomiędzy uprawnionych.

Wysokość renty rodzinnej wynosi odpowiednio:

• 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu (tj. emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest tylko jedna osoba,
• 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu (tj. emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby i odpowiednio
• 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu (tj. emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy lub więcej osób.

Łączna kwota renty rodzinnej nie może być przy tym niższa od kwoty 1780,96 zł, która stanowi aktualną (tj. obowiązującą od 1 marca 2024 r.) kwotę najniższej renty rodzinnej. Kwota ta, podlega corocznej waloryzacji, a zatem – ulegnie zmianie od 1 marca 2025 r.

Projekt ustawy rozwiązujący kwestię emerytur czerwcowych, nie pomija również rent rodzinnych

W związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15.11.2023 r. o sygn. akt P 7/22:

• który dotyczy emerytur czerwcowych i w którym Trybunał orzekł, że przepisy ustawy z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (która to finalnie uregulowała kwestię emerytur czerwcowych, w taki sposób, aby nie były one mniej korzystne od emerytur, na które przechodzi się w innych miesiącach roku, niż miesiąc czerwiec) – są niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim pomijają emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r. i
• w którym Trybunał stwierdził, że podmiotami podobnymi (do podmiotu, którego dotyczyło rozstrzygnięcie) są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu (w latach 2009-2019), a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. oraz
• który jest tzw. wyrokiem o pominięciu, co oznacza, że nie wywiera on skutku derogacyjnego (nie prowadzi do wyeliminowania z systemu prawnego określonej normy) i sam przez się, nie prowadzi do zmiany w systemie prawa, zaś zmiany takiej musi – w następstwie ww. wyroku – dokonać ustawodawca,

w Sejmie trwają obecnie prace nad poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909), który pozwoli na ponowne przelicznie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu, w latach 2009-2019. Osoby te, są bowiem poszkodowane względem innych osób, które przechodziły na emerytury w pozostałych miesiącach roku, ze względu na waloryzację świadczeń emerytalnych, która była dla nich mniej korzystna (niż dla ww. osób).

Więcej na temat problemu emerytów czerwcowych, tego w jaki sposób ma on zostać rozwiązany w projektowanej ustawie i na jakie wyrównania mogą liczyć emeryci, można przeczytać w poniższym artykule:

Jak wynika z uzasadnienia projektu ww. ustawy – wspomniany problem dotyczy nie tylko emerytur, ale również rent rodzinnych. Zgodnie z projektem – osoby pobierające rentę rodzinną po osobach zmarłych, w sytuacji, gdy wysokość świadczenia ustalono w czerwcu danego roku, w latach 2009-2019 – również będą miały prawo do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej i otrzymania – w wyniku tego – wyrównania i wyższego świadczenia.

Na jakich zasadach nastąpi ponowne ustalenie wysokości (przeliczenie) rent rodzinnych?

Zgodnie z art. 194k ust. 6 projektuj ustawy – przepisy art. 194k ust. 1-5 (dotyczące zasad przeliczenia emerytur, które zostały przyznane w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019) – znajdują zastosowanie odpowiednio do ponownego ustalenia wysokości renty rodzinnej (po osobach zmarłych, którym emerytury zostały przyznane w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019).

Zasady te (zgodnie z którymi następować będzie ponowne przeliczenie wysokości emerytury i które będą miały zastosowanie odpowiednio do rent rodzinnych) zostały szczegółowo opisane w poniższym artykule:

Zgodnie z projektem – ponowne przeliczenie wysokości renty rodzinnej następować będzie z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Jeżeli ponownie ustalona wysokość przyznanej renty rodzinnej – będzie wyższa od wypłacanej dotychczas (w następstwie ponownego przeliczenia emerytury po zmarłym, któremu świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019) – osobie uprawnionej do tej renty, przysługiwać będzie wyrównanie. Zgodnie z powyższym – osobie uprawnionej do renty rodzinnej, będzie przysługiwało prawo do otrzymania kwoty stanowiącej różnicę między sumą kwot rent, jakie przysługiwałyby jej w okresie od dnia, w którym podjęto wypłatę przyznanej renty, do dnia wydania decyzji, na podstawie której renta została ponownie przeliczona (z uwzględnieniem waloryzacji ww. kwot), a sumą kwot wypłaconych w tym okresie.

Jak szacowane są kwoty wyrównania?

W ramach opinii z dnia 13 stycznia 2025 r. w sprawie oceny skutków regulacji poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909) – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, podało szacunkowe kwoty wyrównania, które w przypadku wprowadzenia projektowanego rozwiązania – trafią do każdego uprawnionego emeryta. Nie zostały co prawda oszacowane kwoty, które – w przypadku wejścia w życie regulacji – będą przysługiwały osobom uprawnionym do renty rodzinnej, jednak biorąc pod uwagę fakt, że renta rodzinna stanowi od 85-95% świadczenia emerytalnego, które przysługiwałoby zmarłemu – daje to już pewien pogląd na sprawę.

Zgodnie z szacunkami BEOS – w przypadku wejścia w życie omawianego projektu ustawy – w latach 2025-2026, do każdego uprawnionego emeryta, powinny trafić niżej wymienione kwoty:

1. w 2025 r.:
2. • jednorazowe wyrównanie w kwocie 14 797 zł (zdyskontowanej inflacją na 2023 r.), nie uwzględniając odsetek i ponadto
   • 160 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.), a
3. w 2026 r.:
4. • 159 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.).

W kolejnych latach (tj. począwszy od roku 2027) – każdemu uprawnionemu – również będzie przysługiwać ww. kwota miesięcznego wyrównania, jednak nie zostało to uwzględnione w wyliczeniach BEOS, które dotyczyły wyłącznie lat 2025-2026.

Można więc przyjąć, że wyrównanie, na które, w 2025 r. (o ile omawiana regulacja wejdzie wówczas w życie), mogą liczyć osoby uprawnione do renty rodzinnej po zmarłych emerytach czerwcowych – oscylować powinno w granicach od 12,5 do 14 tys. zł. (łącznie, dla wszystkich uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym).

Powyższe kwoty (które miałyby przysługiwać emerytom), zostały wyliczone przez BEOS przy uwzględnieniu założeń, że:

• zmiany wejdą w życie od 1 stycznia 2025 r. – co oczywiście jest już niemożliwe, ale nadal nie jest wykluczone, że projektowana regulacja może doczekać się swojego wejścia w życie jeszcze w roku 2025,
• podstawą obliczenia szacunkowych skutków finansowych są założenia makroekonomiczne z października 2023 r. przygotowane przez Ministerstwo Finansów,
• w szacunkach wykorzystano prognozę demograficzną z 2023 r. przygotowaną przez Ministerstwo Finansów dla potrzeb długoterminowych założeń makroekonomicznych,
• w szacunkach wykorzystano dedykowany submodel kohortowy,
• w szacunkach przyjęto waloryzację świadczeń na najniższym poziomie,
• wysokość świadczeń podano w kwotach zdyskontowanych inflacją na 2023 r. i ponadto
• kwota przeznaczona przez ZUS na wypłatę emerytur w każdym roku byłaby pomniejszana o 9% z tytułu składki zdrowotnej oraz
• kwota ta, w każdym wypadku, byłaby pomniejszana również o 12% z tytułu podatku dochodowego.

Kiedy osoby uprawnione do przeliczenia rent rodzinnych, mogą liczyć wyrównanie i wyższe świadczenia?

W przypadku wejścia w życie ww. projektu – przeliczenie emerytur (i odpowiednio – rent rodzinnych), objętych zakresem jego zastosowania, miałoby nastąpić nie później niż w terminie 90 dni od wejścia w życie ustawy, a wypłata wyrównania – nie później niż w terminie 30 dni od dnia ponownego przeliczenia emerytury (i odpowiednio – renty rodzinnej). Zgodnie z projektem – ustawa miałaby wejść w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia.

W ramach opiniowania ww. projektu ustawy – uwagi do 30-dniowego vacatio legis, zgłosił, w dniu 9 stycznia 2025 r., ZUS, w ocenie którego – dla terminowego zrealizowania przez zakład zadań nałożonych przepisami projektowanej regulacji – konieczne jest zapewnienie co najmniej 12-miesięcznego okresu od dnia ogłoszenia ustawy, do jej wejścia w życie. Jeżeli wniosek ZUS zostanie uwzględniony – należy liczyć się z tym, że na wypłatę świadczeń, emeryci i osoby pobierające renty rodzinne po zmarłych, będą musieli poczekać prawie rok dłużej, niż pierwotnie zakładał projekt.

Aktualnie – tj. w dniu 9 stycznia 2025 r. – projekt ustawy został skierowany do I czytania w komisjach (a konkretniej – w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny), a następnie (w dużym uproszczeniu) – czeka go jeszcze droga przez – trzy czytania w Sejmie i prace w Senacie, zanim finalnie trafi on na biuro Prezydenta.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909)