14 797 zł jednorazowo w 2025 r. i 160 zł co miesiąc dla każdego emeryta – znamy kwoty wyrównania dla 95,5 tys. emerytów urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

• Problem tzw. emerytur czerwcowych
• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania kwestii emerytur czerwcowych
• Projekt ustawy, który ma uregulować sytuację osób, które przechodziły na emeryturę w czerwcu w latach 2009-2019, uprawniając je do ponownego przeliczenia emerytur
• Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu oszacowało kwoty wyrównania emerytur
• Pomimo wyrównania – emeryci czerwcowi nadal pozostaną „poszkodowani” z powodu konieczności poniesienia wyższych obciążeń od wypłaconych kwot
• ZUS zgłosił swoje zastrzeżenia do projektu ustawy rozwiązującego problem emerytur czerwcowych
• Kiedy można spodziewać się wejścia w życie regulacji rozwiązującej problem emerytur czerwcowych?

Problem tzw. emerytur czerwcowych

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., czyli osoby, które przechodziły na emeryturę od 1 stycznia 2009 r. – zostały objęte nowym systemem emerytalnym opartym na zasadzie tzw. zdefiniowanej składki, który (w telegraficznym skrócie) polega na tym, że wysokość emerytury uzależniona jest od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

W jakiś sposób, wysokość emerytury była ustalana w ww. nowym systemie emerytalnym do dnia 17.09.2021 r. (tj. do wejścia w życie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)?

Wysokość emerytury, ustalonej wg nowych zasad wymiaru, określonych w art. 26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, stanowiła kwota będąca wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku osoby przechodzącej na emeryturę. Podstawą obliczenia, była suma kwot zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po 31 grudnia 1998 r. i kapitału początkowego, obliczonego za okres ubezpieczenia przed 1999 r. Do podstawy obliczenia emerytury dla osoby, która była członkiem otwartego funduszu emerytalnego, wliczało się ponadto zwaloryzowane środki zewidencjonowane na tzw. subkoncie. Czynnikiem, który determinował wysokość emerytury – oprócz wydłużenia aktywności zawodowej – był również sposób waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego, stanowiących podstawę obliczenia emerytury. Waloryzację przeprowadzało się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosił wniosek o emeryturę. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku – składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną – podlegały dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku – kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej, nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji – przejście na emeryturę w czerwcu, mogło być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach drugiego kwartału danego roku.

Wśród ww. osób, którym emerytura została ustalona w sposób mniej korzystny w stosunku do pozostałych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach roku – były osoby, które wystąpiły o emeryturę w czerwcu (dotyczy to wszystkich czerwców w latach 2009-2019), których emerytura została ustalona w zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Osoby te, były poszkodowane względem innych osób, przechodzących na emerytury w pozostałych miesiącach roku, ze względu na ww. system waloryzacji świadczeń emerytalnych. Wynikało to z tego, że istniała (omówiona powyżej) różnica w sposobie obliczania emerytur dla osób przechodzących na emeryturę w czerwcu, w porównaniu do innych miesięcy, czego skutkiem było ustalenie świadczenia emerytalnego w niższej kwocie. Waloryzacja świadczeń, które zostały przyznane w czerwcu, była mniej korzystna od tych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach. Skutkiem takich działań, było zatem niesprawiedliwe obniżanie emerytur dla części obywateli.

W 2020 r., ówczesny rząd, zauważył istniejący w tym zakresie problem i ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 – wprowadził jego doraźne rozwiązanie. Na podstawie art. 53 ww. ustawy – w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r. – waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury, dokonywało się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli było to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem powyższej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r., nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku. Problem ten – w zakresie wszystkich nowo przyznawanych emerytur w czerwcu – został następnie rozwiązany w ustawie z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 18 września 2021 r. (ale dotyczyła również emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r.) i objęła wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość. Wprowadziła ona rozwiązanie analogiczne do tego przyjętego „przejściowo” w ustawie COVID-owej w 2020 r. Rozwiązanie to – jak zostało już wspomniane – objęło wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość, tj. począwszy od 18 września 2021 r., nie dotyczy jednak osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który zobowiązuje ustawodawcę do rozwiązania kwestii emerytur czerwcowych

W dniu 15 listopada 2023 r., w sprawie o sygn. akt P 7/22, w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, dotyczące braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r. – Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym orzekł, że przepisy ustawy z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (która to finalnie uregulowała kwestię emerytur czerwcowych, w taki sposób, aby nie były one mniej korzystne od emerytur, na które przechodzi się w innych miesiącach roku) – są niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim pomijają emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r.

Wyrok ten, został wydany w ramach tzw. kontroli konkretnej, w ramach której Trybunał związany był zakresem zaskarżenia określonym w pytaniu prawnym, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w związku z którą pytanie to zostało przedstawione, a ponadto – jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Oznacza to, że nie wywiera on skutku derogacyjnego (nie prowadzi do wyeliminowania z systemu prawnego określonej normy) i sam przez się, nie prowadzi do zmiany w systemie prawa. Takiej zmiany musi bowiem – w następstwie ww. wyroku Trybunału – dokonać ustawodawca.

Co istotne jednak – w ww. wyroku, Trybunał stwierdził, że z punktu widzenia rozpatrywanego problemu konstytucyjnego – podmiotami podobnymi (do podmiotu, którego dotyczyło rozstrzygnięcie) są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu (w latach 2009-2019), a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Wziąwszy powyższe pod uwagę – ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w prawie, w odniesieniu do wszystkich osób, którym emerytura została przyznana w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019 – tj. na mniej korzystnych warunkach, niż osobom, które w latach 2009-2019, przechodziły na emeryturę w innych miesiącach niż czerwiec.

Projekt ustawy, który ma uregulować sytuację osób, które przechodziły na emeryturę w czerwcu w latach 2009-2019, uprawniając je do ponownego przeliczenia emerytur

Celem wprowadzenia przepisów, które pozwolą na ponowne przelicznie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r., sygn. akt P 7/22 – w dniu 27 listopada br., do laski marszałkowskiej, został złożony projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909). Z uwagi na fakt, iż obecny rząd – na chwilę obecną – nie „podjął tematu” emerytur czerwcowych – projekt ten, został złożony przez grupę posłów PiS.

Projektowana regulacja, zakłada wprowadzenie przepisów, które pozwolą na ponowne przeliczenie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu, w latach 2009-2019. Przeliczeniu podlegać będzie podstawa obliczenia emerytury przyjęta w decyzji o ustaleniu prawa do emerytury. Podstawą dla ustalenia nowej kwoty emerytury będzie średnie dalsze trwanie życia przyjęte w decyzji o ustaleniu prawa do emerytury, a następnie zostaną uwzględnione kolejne zmiany wysokości świadczenia. Wprowadzony zostanie również przepis, który zakłada, że emerytura – w ponownie ustalonej wysokości – będzie przysługiwać od dnia, od którego podjęto wypłatę przyznanej emerytury, a w przypadku gdy prawo do tej emerytury było zawieszone – od dnia, od którego mogłaby być podjęta jej wypłata. Kolejna z proponowanych regulacji zakłada wprowadzenie wyrównania, w sytuacji gdy ponownie ustalona wysokość przyznanej emerytury jest wyższa od dotychczas wypłacanej. Zgodnie z nią – osobie uprawnionej, będzie przysługiwało prawo do otrzymania kwoty stanowiącej różnicę między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, w którym podjęto wypłatę przyznanej emerytury, do dnia wydania decyzji, na podstawie której emerytura została ponownie przeliczona (z uwzględnieniem waloryzacji ww. kwot), a sumą kwot wypłaconych w tym okresie.

W przypadku wejścia w życie ww. projektu – przeliczenie emerytur, objętych zakresem jego zastosowania, miałoby nastąpić nie później niż w terminie 90 dni od wejścia w życie ustawy, a wypłata wyrównania – nie później niż w terminie 30 dni od dnia ponownego przeliczenia emerytury. Zgodnie z projektem – ustawa miałaby wejść w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia.

Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu oszacowało kwoty wyrównania emerytur

W ramach opinii z dnia 13 stycznia 2025 r. w sprawie oceny skutków regulacji poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909) – Biuro Ekspertyz i Oceny Skutków Regulacji Kancelarii Sejmu, podało szacunkowe kwoty wyrównania, które w przypadku wprowadzenia projektowanego rozwiązania – trafią do każdego uprawnionego emeryta.

Kwoty te zostały wyliczone przy przyjęciu założeń, że:

• zmiany wejdą w życie od 1 stycznia 2025 r. – co oczywiście jest już niemożliwe, ale nadal nie jest wykluczone, że projektowana regulacja może doczekać się swojego wejścia w życie jeszcze w roku 2025,
• podstawą obliczenia szacunkowych skutków finansowych są założenia makroekonomiczne z października 2023 r. przygotowane przez Ministerstwo Finansów,
• w szacunkach wykorzystano prognozę demograficzną z 2023 r. przygotowaną przez Ministerstwo Finansów dla potrzeb długoterminowych założeń makroekonomicznych,
• w szacunkach wykorzystano dedykowany submodel kohortowy,
• w szacunkach przyjęto waloryzację świadczeń na najniższym poziomie,
• wysokość świadczeń podano w kwotach zdyskontowanych inflacją na 2023 r. i ponadto
• kwota przeznaczona przez ZUS na wypłatę emerytur w każdym roku byłaby pomniejszana o 9% z tytułu składki zdrowotnej oraz
• kwota ta, w każdym wypadku, byłaby pomniejszana również o 12% z tytułu podatku dochodowego.

W przypadku wejścia w życie omawianego projektu ustawy – zgodnie z powyższymi założeniami – w latach 2025-2026, do każdego uprawnionego emeryta, powinny trafić niżej wymienione kwoty:

1. w 2025 r.:
2. • jednorazowe wyrównanie w kwocie 14 797 zł (zdyskontowanej inflacją na 2023 r.), nie uwzględniając odsetek i ponadto
   • 160 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.), a
3. w 2026 r.:
4. • 159 zł netto miesięcznie (zdyskontowane inflacją na 2023 r.).

W kolejnych latach (tj. począwszy od roku 2027) – każdemu uprawnionemu – również będzie przysługiwać ww. kwota miesięcznego wyrównania, jednak nie zostało to uwzględnione w wyliczeniach BEOS, które dotyczyły wyłącznie lat 2025-2026.

Kwoty, które wypłacane będą emerytom w ramach comiesięcznego wyrównania wysokości emerytury – według wyliczeń BEOS – stanowić będą sumarycznie 0,005% PKB w roku 2025, tj. 183,8 mln zł. W wyniku zmiany – w pierwszym roku obowiązywania ustawy – ZUS zobowiązany będzie jednak ponadto do wypłaty emerytom wyrównania za cały okres, w którym świadczenie wypłacane było w niższej wysokości. W 2025 r. – wyrównania te – wyniosłyby 1 413,15 mln zł. Jeżeli przyjąć, że wypłacone byłyby również odsetki – kwota ta zwiększyłaby się odpowiednio o te dodatkowe środki. Kwestia wypłaty odsetek – nie została jednak uregulowana w projekcie. W związku z uwagami BEOS w tym zakresie – niewykluczone, że zostanie to jeszcze uzupełnione przez projektodawców, poprzez dookreślenie okresu za jaki miałyby przysługiwać odsetki oraz terminu ich wypłaty.

Pomimo wyrównania – emeryci czerwcowi nadal pozostaną „poszkodowani” z powodu konieczności poniesienia wyższych obciążeń od wypłaconych kwot

W projekcie ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie odniesiono się również do danin publicznych nakładanych na przychody uprawnionych, w szczególności związanych z jednorazową wypłatą wyrównania (tj. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne) – choć zostały one uwzględnione przez BEOS w powyższych wyliczeniach. Jak zwraca uwagę BEOS – zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – dla celów podatkowych, przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika lub ubezpieczonego pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Możliwa jest zatem sytuacja, że podatnik (tj. emeryt „czerwcowy”), który otrzyma wyrównanie w danym roku kalendarzowym – będzie zobowiązany do zapłacenia podatku dochodowego od osób fizycznych według stawki 32%. W ramach ubezpieczenia zdrowotnego natomiast – zobowiązany będzie do sfinansowania całości składki na ubezpieczenie zdrowotne od kwoty wypłaconej emerytury (zgodnie z art. 81 ust. 8 pkt 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych). To z kolei, może spowodować, że obciążenia poniesione przez uprawnionych – którzy otrzymają swoje wyrównania w latach 2025-2026 – będą wyższe, niż te, które zostałyby przez nich poniesione, jeżeli wypłata wyższych emerytur, następowałaby w latach 2009-2019.

ZUS zgłosił swoje zastrzeżenia do projektu ustawy rozwiązującego problem emerytur czerwcowych

W ramach opiniowania – poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909) – uzyskał poparcie:

1. Forum Związków Zawodowych oraz
2. Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.

Żadnych uwag do projektu nie zgłosił również Sąd Najwyższy oraz Prokurator Generalny. Tego samego, nie można jednak powiedzieć o ZUS, który w opinii do ww. projektu, którą złożył na ręce szefa Kancelarii Sejmu w dniu 9 stycznia 2025 r. – zgłosił cały szereg zastrzeżeń i warunków od których – w jego ocenie – powinna być uzależniona wypłata świadczeń. Więcej na ten temat, można przeczytać w poniższym artykule:

Kiedy można spodziewać się wejścia w życie regulacji rozwiązującej problem emerytur czerwcowych?

Aktualnie – tj. w dniu 9 stycznia 2025 r. – projekt ustawy został skierowany do I czytania w komisjach (a konkretniej – w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny), a następnie (w dużym uproszczeniu) – czeka go jeszcze droga przez – trzy czytania w Sejmie i prace w Senacie, zanim finalnie trafi on na biuro Prezydenta.

Vacatio legis, które zostało przewidziane w projekcie wynosi – 30 dni od dnia ogłoszenia ustawy. Sprzeciwił mu się jednak ZUS, w ocenie którego – dla terminowego zrealizowania przez zakład zadań nałożonych przepisami projektowanej regulacji – konieczne jest zapewnienie co najmniej 12-miesięcznego okresu vacatio legis (tj. okresu od ogłoszenia ustawy, do jej wejścia w życie). Jeżeli wniosek ZUS zostanie uwzględniony – należy liczyć się z tym, że na wypłatę świadczeń, emeryci będą musieli poczekać prawie rok dłużej, niż pierwotnie zakładał projekt.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1621)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909)
• Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 226 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 146 z późn. zm.)