ZUS zabrał głos w sprawie ponownego przeliczenia emerytur 98 tys. emerytów urodzonych po 31 grudnia 1948 r. – podaje swoje warunki wypłaty świadczeń emerytom [łącznie ponad 2 mln zł]

• Problem tzw. emerytur czerwcowych
• Wyrok TK, który zobowiązuje ustawodawcę do zmiany prawa w odniesieniu do wszystkich osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019
• Projekt ustawy, który ma uregulować sytuację emerytów czerwcowych, uprawniając ich do ponownego przeliczenia podstawy obliczenia emerytury
• Stanowisko ZUS w kwestii projektu ustawy rozwiązującego kwestię emerytur czerwcowych (i warunki od których uzależnia ewentualną wypłatę świadczeń)
• Emeryci proszą o szybkie wprowadzenie ustawy

Problem tzw. emerytur czerwcowych

Osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., czyli osoby, które przechodziły na emeryturę od 1 stycznia 2009 r. – zostały objęte nowym systemem emerytalnym opartym na zasadzie tzw. zdefiniowanej składki, który (w telegraficznym skrócie) polega na tym, że wysokość emerytury uzależniona jest od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

W jakiś sposób, wysokość emerytury była ustalana w ww. nowym systemie emerytalnym do dnia 17.09.2021 r. (tj. do wejścia w życie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)?

Wysokość emerytury, ustalonej wg nowych zasad wymiaru, określonych w art. 26 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, stanowiła kwota będąca wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku osoby przechodzącej na emeryturę. Podstawą obliczenia, była suma kwot zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po 31 grudnia 1998 r. i kapitału początkowego, obliczonego za okres ubezpieczenia przed 1999 r. Do podstawy obliczenia emerytury dla osoby, która była członkiem otwartego funduszu emerytalnego, wliczało się ponadto zwaloryzowane środki zewidencjonowane na tzw. subkoncie. Czynnikiem, który determinował wysokość emerytury – oprócz wydłużenia aktywności zawodowej – był również sposób waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego, stanowiących podstawę obliczenia emerytury. Waloryzację przeprowadzało się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosił wniosek o emeryturę. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku – składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną – podlegały dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku – kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej, nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji – przejście na emeryturę w czerwcu, mogło być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach drugiego kwartału danego roku.

Wśród ww. osób, którym emerytura została ustalona w sposób mniej korzystny w stosunku do pozostałych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach roku – były osoby, które wystąpiły o emeryturę w czerwcu (dotyczy to wszystkich czerwców w latach 2009-2019), których emerytura została ustalona w zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r. Osoby te, były poszkodowane względem innych osób, przechodzących na emerytury w pozostałych miesiącach roku, ze względu na ww. system waloryzacji świadczeń emerytalnych. Wynikało to z tego, że istniała (omówiona powyżej) różnica w sposobie obliczania emerytur dla osób przechodzących na emeryturę w czerwcu, w porównaniu do innych miesięcy, czego skutkiem było ustalenie świadczenia emerytalnego w niższej kwocie. Waloryzacja świadczeń, które zostały przyznane w czerwcu, była mniej korzystna od tych osób, które przechodziły na emeryturę w innych miesiącach. Skutkiem takich działań, było zatem niesprawiedliwe obniżanie emerytur dla części obywateli.

W 2020 r., ówczesny rząd, zauważył istniejący w tym zakresie problem i ustawą z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 – wprowadził jego doraźne rozwiązanie. Na podstawie art. 53 ww. ustawy – w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r. – waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury, dokonywało się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli było to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem powyższej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r., nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku. Problem ten – w zakresie wszystkich nowo przyznawanych emerytur w czerwcu – został następnie rozwiązany w ustawie z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 18 września 2021 r. (ale dotyczyła również emerytur ustalonych w czerwcu 2021 r.) i objęła wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość. Wprowadziła ona rozwiązanie analogiczne do tego przyjętego „przejściowo” w ustawie COVID-owej w 2020 r. Rozwiązanie to – jak zostało już wspomniane – objęło wszystkie naliczenia emerytur na przyszłość, tj. począwszy od 18 września 2021 r., nie dotyczy jednak osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019.

Wyrok TK, który zobowiązuje ustawodawcę do zmiany prawa w odniesieniu do wszystkich osób, które przechodziły na emeryturę w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019

W dniu 15 listopada 2023 r., w sprawie o sygn. akt P 7/22, w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, dotyczące braku możliwości ustalenia wysokości emerytury na nowo, w oparciu o kwartalną formułę waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, w przypadku osób, które wniosek o emeryturę zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r. – Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok, w którym orzekł, że przepisy ustawy z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (która to finalnie uregulowała kwestię emerytur czerwcowych, w taki sposób, aby nie były one mniej korzystne od emerytur, na które przechodzi się w innych miesiącach roku) – są niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w zakresie w jakim pomijają emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021 r.

Wyrok ten, został wydany w ramach tzw. kontroli konkretnej, w ramach której Trybunał związany był zakresem zaskarżenia określonym w pytaniu prawnym, uwarunkowanym stanem faktycznym sprawy, w związku z którą pytanie to zostało przedstawione, a ponadto – jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Oznacza to, że nie wywiera on skutku derogacyjnego (nie prowadzi do wyeliminowania z systemu prawnego określonej normy) i sam przez się, nie prowadzi do zmiany w systemie prawa. Takiej zmiany musi bowiem – w następstwie ww. wyroku Trybunału – dokonać ustawodawca.

Co istotne jednak – w ww. wyroku, Trybunał stwierdził, że z punktu widzenia rozpatrywanego problemu konstytucyjnego – podmiotami podobnymi (do podmiotu, którego dotyczyło rozstrzygnięcie) są wszyscy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. (objęci systemem zdefiniowanej składki), którzy wystąpili o emeryturę w czerwcu (w latach 2009-2019), a ich emerytura została ustalona z zastosowaniem art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2021 r.

Wziąwszy powyższe pod uwagę – ustawodawca powinien dokonać odpowiednich zmian w prawie, w odniesieniu do wszystkich osób, którym emerytura została przyznana w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019 – tj. na mniej korzystnych warunkach, niż osobom, które w latach 2009-2019, przechodziły na emeryturę w innych miesiącach niż czerwiec.

Projekt ustawy, który ma uregulować sytuację emerytów czerwcowych, uprawniając ich do ponownego przeliczenia podstawy obliczenia emerytury

Celem wprowadzenia przepisów, które pozwolą na ponowne przelicznie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu w latach 2009-2019, w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 listopada 2023 r., sygn. akt P 7/22 – w dniu 27 listopada br., do laski marszałkowskiej, został złożony projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909). Z uwagi na fakt, iż obecny rząd – na chwilę obecną – nie „podjął tematu” emerytur czerwcowych – projekt ten, został złożony przez grupę posłów PiS.

Projektowana regulacja, zakłada wprowadzenie przepisów, które pozwolą na ponowne przeliczenie emerytur osobom, którym świadczenie to zostało przyznane w miesiącu czerwcu, w latach 2009-2019. Przeliczeniu podlegać będzie podstawa obliczenia emerytury przyjęta w decyzji o ustaleniu prawa do emerytury. Wprowadzony zostanie również przepis, który zakłada, że emerytura – w ponownie ustalonej wysokości – będzie przysługiwać od dnia, od którego podjęto wypłatę przyznanej emerytury, a w przypadku gdy prawo do tej emerytury było zawieszone – od dnia, od którego mogłaby być podjęta jej wypłata. Kolejna z proponowanych regulacji zakłada wprowadzenie wyrównania, w sytuacji gdy ponownie ustalona wysokość przyznanej emerytury jest wyższa od wypłacanej dotąd. Zgodnie z nią – osobie uprawnionej, będzie przysługiwało prawo do otrzymania kwoty stanowiącej różnicę między sumą kwot emerytur, jakie przysługiwałyby w okresie od dnia, w którym podjęto wypłatę przyznanej emerytury, do dnia wydania decyzji, na podstawie której emerytura została ponownie przeliczona, z uwzględnieniem waloryzacji ww. kwot, a sumą kwot wypłaconych w tym okresie.

W przypadku wejścia w życie ww. projektu – przeliczenie emerytur, objętych zakresem jego zastosowania, miałoby nastąpić nie później niż w terminie 90 dni od wejścia w życie ustawy, a wypłata wyrównania – nie później niż w terminie 30 dni od dnia ponownego przeliczenia emerytury. Zgodnie z projektem – ustawa miałaby wejść w życie po upływie 30 dni od dnia jej ogłoszenia.

Powyższemu vacatio legis (i nie tylko jemu) sprzeciwił się ZUS – w opinii do ww. projektu, którą złożył na ręce szefa Kancelarii Sejmu w dniu 9 stycznia 2025 r.

Stanowisko ZUS w kwestii projektu ustawy rozwiązującego kwestię emerytur czerwcowych (i warunki od których uzależnia ewentualną wypłatę świadczeń)

W ramach opiniowania – poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909) – uzyskał poparcie:

1. Forum Związków Zawodowych oraz
2. Prezydium Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”.

Żadnych uwag do projektu nie zgłosił również Sąd Najwyższy. Tego samego, nie można jednak powiedzieć o ZUS. Ten ostatni (tj. ZUS) – w piśmie z dnia 9 stycznia 2025 r. (z którego pełną treścią można zapoznać się pod adresem: LINK), stwierdził, iż:

1. projektowane regulacje spowodują zwiększenie wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które nie zostały uwzględnione w projekcie planu finansowego na rok 2025, dlatego – warunkiem zabezpieczenia wypłaty należnych świadczeń – jeżeli projektowane przepisy weszłyby w życie – jest pozyskanie prze ZUS (na ten cel) dodatkowych środków finansowych z budżetu państwa;
2. 30-dniowy okres vacatio legis od dnia ogłoszenia ustawy, czyli – okres od dnia ogłoszenia ustawy, po upływie którego weszłaby ona w życie – nie jest wystarczający i – dla terminowego zrealizowania przez ZUS zadań nałożonych przepisami projektowanej ustawy – konieczne jest zapewnienie co najmniej 12-miesięcznego okresu vacatio legis (tj. okresu od ogłoszenia ustawy, do jej wejścia w życie). Jeżeli zatem wniosek ZUS zostanie uwzględniony – na wypłatę świadczeń, emeryci będą musieli poczekać prawie rok dłużej, niż pierwotnie zakładał projekt;
3. podstawą ponownego przeliczenia emerytury lub renty rodzinnej powinien być wniosek świadczeniobiorcy (co jest sprzeczne z postulatami emerytów, zgłaszanymi w ramach konsultacji społecznych projektu, w ocenie których – „Emeryci podlegający ustawie powinni zostać poinformowani przez ZUS o prawie i możliwości przeliczania emerytury, lub ZUS powinien dokonać automatycznego przeliczenia, oraz wydania decyzji i wypłaty należności emerytom, bez żadnego wniosku ze strony danego emeryta”).

Poza powyższymi uwagami do projektowanej ustawy – w opinii ZUS – powinna ponadto znaleźć się w niej regulacja jednoznacznie wskazująca:

4. czy ustaleniu podlegałoby również wyrównanie świadczenia, do którego prawo ustało oraz
5. czy wypłata wyrównania, w związku z wypłatą wcześniejszej emerytury – generować będzie konieczność przeliczenia emerytury w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego z uwzględnieniem pomniejszenia świadczenia o już wypłacone emerytury, jak również
6. rozstrzygająca – jak należy postąpić w przypadku, gdy świadczeniobiorca – przed dniem wejścia w życie ustawy – odwołał się od decyzji ZUS w przedmiocie ustalenia prawa do emerytury lub renty rodzinnej, a postępowanie sądowe nie zostało jeszcze prawomocnie zakończone.

Aktualnie – tj. w dniu 9 stycznia 2025 r. – projekt ustawy został skierowany do I czytania w komisjach (a konkretniej – w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny), a następnie (w dużym uproszczeniu) – czeka go jeszcze droga przez – trzy czytania w Sejmie i prace w Senacie, zanim finalnie trafi on na biuro Prezydenta. O tym jaki "kształt" przybiorą ostatecznie regulacje (i czy chociażby - do ponownego przeliczenia emerytury czy renty rodzinnej, będzie konieczny wniosek świadczeniobiorcy, czy ZUS będzie zobowiązany uczynić to z urzędu, a także - jak długie będzie vacatio legis ustawy) – zdecyduje oczywiście ustawodawca i jeżeli regulacja wejdzie w życie – ZUS będzie się musiał do niej dostosować.

Emeryci proszą o szybkie wprowadzenie ustawy

W ramach konsultacji społecznych nad omawianym projektem ustawy, które trwały do 27 grudnia 2024 r. – wielu emerytów zawnioskowało lub wręcz – zwróciło się z prośbą do ustawodawcy o szybkie wprowadzenie ustawy. To tylko niektóre ze zgłoszonych postulatów:

• „Konieczne jest pilne rozwiązanie tego problemu, gdyż poszkodowani emeryci są już w podeszłym wieku i wielu z nich odchodzi w poczuciu krzywdy a lata ich pracy zostały niedocenione, wręcz zabrano im dużą część wypracowanej emerytury na która zapracowali pracując w warunkach szczególnych tj. szkodliwych i ciężkich.”
• „Czekam z niecierpliwością na tą Ustawę. Mam już prawie ponad 74 lata, jestem po 3 krotnej operacji kręgosłupa i choruję na chorobę onkologiczną (rak płuc). Pieniądze pozwoliłyby mi na rehabilitację i drogie lekarstwa onkologiczne. Mam nadzieję, ze zdążę skorzystać, po ponad 8 letnim oczekiwaniu na zmianę niesprawiedliwego prawa.”
• „Mam 70 lat i mam nadzieję, że dożyję momentu, że ta konieczna społecznie ustawa naprawiająca krzywdy tzw. czerwcowym emerytom zostanie uchwalona jeszcze za mojego życia abym mógł z niej skorzystać, ponieważ ciężko żyć z emeryturą 1764 zł.”
• „Szybkie wprowadzenie w życie ustawy naprawiającej kwestię "czerwcowych emerytur" usunie występującą od lat nieprawidłowość i przyczyni się do realizacji zasady sprawiedliwości społecznej.”
• „Uważam że ustawa jest bardzo potrzebna. Gdyż osoby które podlegają ustawie są w wieku emerytalnym i od dłuższego czasu nie są im wypłacane należne pieniądze. Powinno zostać to wprowadzone najszybciej, zwłaszcza ze względu na wiek osób których bezpośrednio ustawa będzie dotyczyć.”
• „Mam nadzieję, że wszyscy posłowie głosując za uchwaleniem zmiany ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, staną po stronie pokrzywdzonych emerytów i sprawiedliwości stanie się zadość.”

Pozostaje mieć nadzieję, że ustawodawca uczyni zadość postulatom emerytów.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r., poz. 875 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 24.06.2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1621)
• Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (druk sejmowy nr 909)