Podwyższenie opłaty za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia od lutego 2025 r. 500 zł zryczałtowanej równowartości wydatków

• Oskarżyciel prywatny i sprawy z oskarżenia prywatnego
• Zryczałtowana równowartość wydatków
• Zryczałtowana równowartość wydatków – podwyżka do 500 zł od 1 lutego 2025 r.
• Zwrot zryczałtowanych wydatków

Oskarżyciel prywatny i sprawy z oskarżenia prywatnego

Na podstawie art. 59. § 1 kodeksu postępowania karnego (kpk), pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Przepis ten daje prawo pokrzywdzonemu pełnienia roli oskarżyciela prywatnego w postępowaniu karnym, i bycia czynną stroną czynną procesu przed sądem. To wyjątek od zasady, że proces karny inicjuje organ państwa – prokurator (tzw. przestępstwa ścigane z urzędu).

Co więcej, inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.

Przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego jest w znacznie mniej niż ściganych z urzędu. Są to w szczególności:
- zniesławienie (art. 212 kodeksu karnego),
- zniewaga (art. 216 kodeksu karnego),
- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kodeksu karnego),
- lekki uszczerbek na zdrowiu, gdy pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 2 kodeksu karnego),
- nieumyślny lekki uszczerbek na zdrowiu, gdy pokrzywdzonym nie jest osoba najbliższa lub osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą (art. 157 § 3 kodeksu karnego).

Przy czym – na podstawie art. 60 kpk, w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator ma również prawo wszcząć postępowanie albo jako oskarżyciel publiczny wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego ochrona praworządności lub interes społeczny.

W sprawach z oskarżenia prywatnego stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym z wyjątkami opisanymi w art. 487-499 kodeksu postępowania karnego.

Zryczałtowana równowartość wydatków

Aby oskarżyciel prywatny mógł skutecznie wnieść do sądu akt oskarżenia, ma obowiązek wpłacić do kasy sądu tzw. zryczałtowaną równowartość wydatków (aktualnie 300 zł) i dołączyć do aktu oskarżenia ( lub wraz z oświadczeniem o przyłączeniu się do toczącego się postępowania lub podtrzymaniu oskarżenia, od którego prokurator odstąpił) dowód tej wpłaty. Wynika to art. 621 § 1 kodeksu postępowania karnego. Przepis ten jest wyjątkiem od zasady wyrażonej w art. 619 § 1 kpk, że wszelkie wydatki na koszty działania sądu wykłada tymczasowo Skarb Państwa.

Co istotne, ta zryczałtowana równowartość wydatków nie obejmuje kosztów wskazanych w art. 618 § 1 pkt 5 (ogłoszeń w prasie, radiu i telewizji) i 11 (nieopłaconej przez strony pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez adwokatów lub radców prawnych).

Również ważne jest, że sąd może – na podstawie art. 624 § 2 kpk zwolnić oskarżyciela prywatnego z obowiązku wpłaty zryczałtowanej równowartości wydatków.

Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych, ma obowiązek określić w rozporządzeniu, wysokość zryczałtowanej równowartości wydatków, mając na uwadze przeciętne koszty postępowania oraz zasadę dostępu do sądu.

Aktualna wysokość tej zryczałtowanej równowartości wydatków została określona w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 28 maja 2003 r. w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. poz. 980) - wynosi 300 zł.

Zryczałtowana równowartość wydatków – podwyżka do 500 zł od 1 lutego 2025 r.

Minister Sprawiedliwości uznał wreszcie, że ww. 300 zł to kwota nieadekwatna do obecnych kosztów postępowania i nie pokrywa kosztów sądowych. Zwrócił jednocześnie uwagę, że kwota 300 zł. obowiązuje de facto od 1998 r. Poprzednie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 sierpnia 1998 r. sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego (Dz. U. poz. 710), które utraciło moc na skutek wejścia w życie ww. rozporządzenia z 28 maja 2003 r., już w okresie od 1 września 1998 r. określało jej wysokość na poziomie 300 zł. A – jak zauważył Minister Sprawiedliwości - od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. najniższe wynagrodzenie za pracę wynosiło 500 zł brutto. Obecnie w 2025 r. płaca minimalna wynosi 4666 zł brutto.

Minister uznał więc, że utrzymywanie w dalszym ciągu zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego w takiej samej – realnie niskiej wysokości 300 zł – powoduje, że nie odpowiada ona aktualnej wysokości wydatków wykładanych przez Skarb Państwa w celu przeprowadzenia postępowania karnego. Dlatego kwota ta ma być zwiększona od 1 lutego 2025 r. do 500 zł. Wynika to z projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego – opublikowanego na stronie Rządowego Centrum Legislacji w dniu 10 stycznia 2025 r.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, podwyższenie opłaty za wniesienie prywatnego aktu oskarżenia do 500 zł:
- wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości,
- nie spowoduje ponad miarowo obciążenia społeczeństwa a przede wszystkim zainteresowanych inicjowaniem takich spraw obywateli, przy zachowaniu ich prawa do sądu,
- usprawni system sądowy i zwiększy w tej części dochody budżetu państwa.

Minister zauważył też, że gdy pokrzywdzony zdecyduje się na złożenie prywatnego aktu oskarżenia, a jednocześnie – przy zwiększonej kwocie ryczałtu – nie będzie w stanie wpłacić tej kwoty, będzie on mógł – tak jak dotychczas – wnosić o zwolnienie go od jej uiszczenia w całości lub części na podstawie art. 623 k.p.k., gdy wykaże, że ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i wysokość osiąganych dochodów, wyłożenie opłaty byłoby zbyt uciążliwe.

Zwrot zryczałtowanych wydatków

Warto też wiedzieć, że na podstawie art. 622. kodeksu postępowania karnego, w postępowaniu z oskarżenia prywatnego w razie pojednania się stron przed wszczęciem przewodu sądowego, warunkowego umorzenia postępowania, umorzenia postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy lub znikomej społecznej szkodliwości czynu albo z powodu stwierdzenia w zarzucanym czynie znamion przestępstwa ściganego z urzędu, zmiany trybu ścigania z powodu przyłączenia się prokuratora do postępowania wszczętego przez oskarżyciela prywatnego i zakończenia tego postępowania w trybie publicznoskargowym – prezes sądu lub referendarz sądowy zarządza zwrot uiszczonych przez oskarżyciela prywatnego zryczałtowanych wydatków w całości, a w połowie – w razie pojednania się stron po rozpoczęciu przewodu sądowego.

Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego.