Jawność i równość wynagrodzeń w Polsce. Nowelizacja kodeksu pracy jeszcze w 2025 r. Co się zmieni?

• Zasada jawności wynagrodzeń
• Prawo do informacji o wynagrodzeniach
• Transparentność w procesie rekrutacji
• Ochrona pracowników
• Sankcje
• W projekcie brakuje niektórych elementów Dyrektywy UE 2023/970
• Ocena projektu: jest szansa na zmniejszenie dyskryminacji płacowej ale trzeba dopracować szczegóły
• Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Zasada jawności wynagrodzeń

Projekt wprowadza fundamentalną zasadę jawności wynagrodzeń. Według jego założeń wynagrodzenie i jego poziom są jawne zarówno podczas trwania stosunku pracy, jak i przed jego nawiązaniem. To znacząca zmiana w stosunku do obecnej praktyki, gdzie kwestie wynagrodzeń często pozostają tematem tabu i były objęte tajemnicą przedsiębiorstwa.

Prawo do informacji o wynagrodzeniach

Pracownicy otrzymają prawo do uzyskiwania informacji o:
- własnym poziomie wynagrodzenia,
- średnich poziomach wynagrodzeń w podziale na płeć dla pracowników wykonujących taką samą lub równoważną pracę.

Pracodawca będzie miał obowiązek udzielenia odpowiedzi w ciągu 14 dni, w formie papierowej lub elektronicznej

Transparentność w procesie rekrutacji

Projekt nakłada na pracodawców obowiązek publikowania w ogłoszeniach o pracę informacji o proponowanym wynagrodzeniu, wskazując jego minimalną i maksymalną wysokość. Dodatkowo pracodawcy będą mieli możliwość zawarcia informacji o negocjacyjnym charakterze wynagrodzenia.

Ochrona pracowników

Projekt odzwierciedla również wymogi dotyczące kwestii ochrony pracowników, wskazane w dyrektywie. Przekłada się to na brak zakazu ujawniania informacji o wynagrodzeniach przez pracowników. Efektem zniesienia tego zakazu będzie możliwość dzielenia się przez pracowników informacjami dot. wysokości wynagrodzenia. Jest to de facto usankcjonowanie sytuacji, które miały miejsce dotychczas, ale były obarczone  ryzykiem kary za takie działanie. I tu pojawia się kolejna funkcja ochronna nowych przepisów, mianowicie brak możliwości wyciągnięcia konsekwencji wobec pracownika, który ujawnił informację o wynagrodzeniu

Sankcje

Oczywiście powyższe nie oznacza, iż w ramach projektu nie przewidziano żadnych sankcji wobec pracodawców. Takie pojawiają się np. za naruszenie przepisów ustawy (kara grzywny w przedziale 1000-30000 złotych) oraz ogólna odpowiedzialność pracodawcy za niedopełnienie obowiązków informacyjnych.

W projekcie brakuje niektórych elementów Dyrektywy UE 2023/970

Co do zasady projekt realizuje większość kluczowych celów dyrektywy, w tym:
- wprowadzenie mechanizmów przejrzystości wynagrodzeń,
- zapewnienie pracownikom dostępu do informacji o wynagrodzeniach,
- zakaz dyskryminacji płacowej.

Jednocześnie projekt zdaje się pomijać niektóre kluczowe, z perspektywy funkcji dyrektywy oraz praktyki, wymogi dyrektywy. Do takich elementów na pewno należy zaliczyć:

1. Sprawozdawczość
Dyrektywa wymaga od firm zatrudniających ponad 250 pracowników corocznego raportowania o lukach płacowych, a od mniejszych firm (100-250 pracowników) raportowania co trzy lata. Projekt nie zawiera szczegółowych regulacji w tym zakresie.

2. Działania naprawcze
Dyrektywa nakłada obowiązek podejmowania działań naprawczych, gdy luka płacowa w wynagrodzeniach mężczyzn i kobiet (lub odwrotnie) przekracza 5%. Projekt nie określa konkretnego progu ani procedur naprawczych.

3. Sankcje
Choć projekt wprowadza kary grzywny za naruszenie przepisów o jawności wynagrodzeń, nie precyzuje wszystkich mechanizmów egzekwowania przewidzianych w dyrektywie.

Ocena projektu: jest szansa na zmniejszenie dyskryminacji płacowej ale trzeba dopracować szczegóły

Projekt stanowi dobry punkt wyjścia do implementacji dyrektywy, wprowadzając fundamentalne zasady przejrzystości wynagrodzeń. Jednak wymaga uzupełnienia o bardziej szczegółowe regulacje, szczególnie w zakresie:

1) Kryteriów porównywalności stanowisk - projekt nie definiuje szczegółowo, jak należy określać "pracę o takiej samej wartości", brak jest również jasnych wytycznych dotyczących metodologii porównywania stanowisk; ten drugi element można pozostawić swobodzie wyboru przez pracodawców, jednak dopracowanie kryteriów porównywalności stanowisk ułatwiłoby samo dostosowanie się firm do nowych przepisów, jak również pozwoliłoby na mniejszą arbitralność w tej kwestii, a w konsekwencji zmniejszyłoby ryzyko sporów w przyszłości.

2) mechanizmów monitorowania i eliminowania luki płacowej - brak szczegółowych przepisów dotyczących monitorowania przestrzegania nowych regulacji. Dodatkowo niewystarczająco określono rolę i inspekcji pracy (lub innego organu) w nadzorowaniu nowych przepisów. Związane jest to również bezpośrednio z  brakiem doprecyzowania kwestii obowiązków sprawozdawczych i procedur naprawczych w zakresie luki płacowej;

3) ochrony danych osobowych w kontekście jawności wynagrodzeń - projekt nie odnosi się szczegółowo do kwestii ochrony danych osobowych przy udostępnianiu informacji o wynagrodzeniach oraz mało precyzyjnie reguluje kwestie dotyczące zakresu udostępnianych danych.

Niezależnie od wyżej wskazanych braków projekt (o ile zostanie oczywiście uchwalony w obecnym kształcie) będzie mieć pozytywny wpływ na rynek pracy. Szczególnie w kontekście zmniejszenia dyskryminacji płacowej, poprzez większą transparentność, która powinna wesprzeć wyrównywanie różnic w wynagrodzeniach między płciami oraz łatwiejszej identyfikacji przypadków nieuzasadnionego zróżnicowania płac.

Pozytywnie może też wpłynąć na efektywność procesów rekrutacyjnych (oszczędność czasu, lepsze dopasowanie kandydatów do ofert pracy) oraz kulturę organizacyjną (budowanie zaufania, promocja otwartości w miejscu pracy).

Niewątpliwie projekt stanowi istotny krok w kierunku większej transparentności wynagrodzeń, jednak – tak jak wskazano powyżej - wymaga doprecyzowania w zakresie szczegółowych wytycznych dotyczących metodologii porównywania stanowisk oraz zasad ochrony danych osobowych. Oczywiście w połączeniu z wzmocnieniem mechanizmów monitorowania i egzekwowania przepisów. Uzupełnienie tych elementów, to nie tylko pełniejsze odzwierciedlenie wymogów dyrektywy, ale przede wszystkim stworzenie możliwie kompletnych ram regulacyjnych transparentności wynagrodzeń w Polsce.

Pomóc w lepszej implementacji dyrektywy oraz projektu na pewno mogą działania towarzyszące:
- Kampanie informacyjne dla pracodawców i pracowników,
- Szkolenia dla działów HR oraz średniej i wyższej kadry zarządzającej,
- Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw w dostosowaniu się do nowych wymogów.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Polska ma czas do 7 czerwca 2026 r. na pełną implementację dyrektywy.  Aktualna wersja omawianego projektu zakłada, że ta nowelizacja kodeksu pracy wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. A więc proces legislacyjny powinien zakończyć się jeszcze w 2025 roku.

Obecny projekt prawdopodobnie będzie wymagał dalszych prac i uzupełnień, aby w pełni realizować cele dyrektywy. Szczególnie istotne będzie doprecyzowanie mechanizmów monitorowania i raportowania różnic w wynagrodzeniach oraz procedur naprawczych w przypadku wykrycia nieuzasadnionych dysproporcji płacowych. Jednak skuteczność nowych regulacji w dużej mierze będzie zależeć od szczegółowych rozwiązań i efektywnego systemu monitorowania ich przestrzegania. Kluczowe będzie również odpowiednie przygotowanie pracodawców i pracowników do nowych regulacji poprzez działania edukacyjne i informacyjne.

Źródło: Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy (Druk nr 934) – przebieg procesu legislacyjnego. Aktualnie jest skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu.

Michał Balicki, Counsel w CRIDO
Michał Grzybowski, Partner w CRIDO