Absurd renty wdowiej: Świadczenia nie otrzyma wdowa, która została „porzucona” przez męża dla innej kobiety (nawet jeżeli formalnie się nie rozwiedli)

• Nowe świadczenie dla wdów i wdowców (tzw. renta wdowia) już w 2025 r., ale nie dla wszystkich
• Wspólność małżeńska w dniu śmierci małżonka (lub odpowiednio – małżonki) jednym z ustawowych warunków renty wdowiej
• Wdowa nie otrzyma renty wdowiej, jeżeli mąż „porzucił” ją dla innej kobiety (nawet jeżeli w chwili śmierci, pozostawali w małżeństwie). To samo tyczy się „porzuconego” wdowca
• Wdowa (lub odpowiednio – wdowiec) w separacji – również nie ma co liczyć na rentę wdowią
• Eksperci apelują o zmianę ustawy wprowadzającej rentę wdowią i objęcie „dyskryminowanych” wdów i wdowców nowym świadczeniem

Nowe świadczenie dla wdów i wdowców (tzw. renta wdowia) już w 2025 r., ale nie dla wszystkich

Już 1 stycznia 2025 r. rusza nabór wniosków o tzw. rentę wdowią, która sprowadza się do zmiany zasad pobierania świadczeń emerytalno-rentowych przez wdowy i wdowców, polegającej na dopuszczeniu możliwości pobierania przez nich kilku świadczeń emerytalno-rentowych jednocześnie. Seniorki i seniorzy, którzy spełniają określone warunki ustawowe i (począwszy od 1 stycznia 2025 r.) złożą stosowny wniosek do ZUS – w ramach ww. renty wdowiej – jeszcze w 2025 r. (a konkretniej od miesiąca, w którym zostanie złożony wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r.) – będą mogli pobierać dwa albo nawet trzy świadczenia emerytalno-rentowe jednocześnie.

Zgodnie z ustawą z dnia 26.07.2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – renta wdowia, przysługiwać będzie wdowie i odpowiednio – wdowcowi, któremu przysługuje prawo do:

• renty rodzinnej po zmarłym małżonku lub odpowiednio – małżonce oraz

• własnego świadczenia emerytalno-rentowego – tj. emerytury, emerytury rolniczej, emerytury z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, emerytury wojskowej, emerytury policyjnej, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy, w tym renty szkoleniowej, renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, renty rolniczej szkoleniowej, renty z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin, wojskowej renty inwalidzkiej albo policyjnej renty inwalidzkiej,

i która/y spełnia ponadto następujące warunki:

• ma co najmniej 60 lat (w przypadku kobiet) lub odpowiednio – 65 lat (w przypadku mężczyzn),

• do dnia śmierci małżonka/małżonki pozostawała/pozostawał z nim/z nią we wspólności małżeńskiej,

• nabyła/nabył prawo do renty rodzinnej po zmarłym małżonku/małżonce nie wcześniej niż przed ukończeniem 55 lat (w przypadku kobiet) lub odpowiednio – 60 lat (w przypadku mężczyzn) oraz

• nie pozostaje obecnie w związku małżeńskim,

Osoby, które spełniają ww. przesłanki – od miesiąca, w którym złożą wniosek o ustalenie zbiegu świadczeń z rentą rodzinną (nabór wniosków rusza już 1 stycznia 2025 r.), jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r. – będą mogły otrzymywać, według własnego wyboru (czyli w zależności od tego, który wariant będzie dla niej lub dla niego korzystniejszy):

• 100% renty rodzinnej oraz 15% własnego świadczenia albo

• 100% własnego świadczenia oraz 15% renty rodzinnej.

Przez rentę rodzinną, rozumiana jest przy tym nie tylko renta rodzinna wypłacana przez ZUS, ale również renta rodzinna wypłacana przez inne organy emerytalno-rentowe, tj. renta rodzinna dla rolników, a także wojskowa oraz policyjna renta rodzinna.

Wdowa lub odpowiednio wdowiec, której poza rentą rodzinną po zmarłym małżonku lub odpowiednio – małżonce oraz własnej emerytury, przysługuje ponadto prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową – jeżeli spełnia ww. warunki (określone dla przypadku zbiegu dwóch świadczeń) w zakresie wieku, pozostawania ze zmarłym małżonkiem/małżonką we wspólności małżeńskiej, wieku, w którym nabyła/nabył prawo do renty rodzinnej oraz stanu cywilnego – może nawet nabyć prawo do pobierania trzech świadczeń jednocześnie (w wybranej przez siebie konfiguracji). 

Więcej na ten temat, a także na temat maksymalnej wysokości świadczeń, które będą mogły być wypłacane w ramach ww. zbiegu, można przeczytać w poniższym artykule: 

Wspólność małżeńska w dniu śmierci małżonka (lub odpowiednio – małżonki) jednym z ustawowych warunków renty wdowiej

Jednym z warunków, który musi spełniać wdowa lub odpowiednio – wdowiec, aby nabyć prawo do renty wdowiej – niezależnie od tego czy w ramach ww. renty przysługiwać jej (lub odpowiednio jemu), będą dwa czy trzy świadczenia, w wybranej przez siebie konfiguracji – jest: pozostawanie ze zmarłym małżonkiem lub odpowiednio – małżonką, do dnia jego lub odpowiednio – jej śmierci, we wspólności małżeńskiej. 

Owa „wspólność małżeńska” nie jest tym samym co ustawowa wspólność majątkowa, o której mowa w art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, która polega na tym, że – z chwilą zawarcia małżeństwa, każdy przedmiot majątkowy nabyty w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, „wchodzi” do majątku wspólnego małżonków, czyli staje się własnością zarówno żony, jak i męża. 

Wspólność małżeńska, o której mowa w art. 95a ust. 2 pkt 2, dodanym do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – tj. której istnienie w dniu śmierci małżonka lub odpowiednio małżonki, stanowi jedną z przesłanek przysługiwania renty wdowiej – nie została zdefiniowana w żadnym akcie prawnym (nie posiada swojej definicji legalnej). 

Jej znaczenia należy poszukiwać w orzecznictwie sądowym. I tak:

1. zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2000 r. (sygn. akt II UKN 552/99) – okoliczności dotyczące istnienia albo nieistnienia rzeczywistej „wspólności małżeńskiej”, powinny być badane z uwzględnieniem uczuciowej motywacji zachowań małżonków.

Istnienie pomiędzy małżonkami wspólności małżeńskiej jest zatem niezależne od istnienia pomiędzy nimi ustawowej wspólności majątkowej. Wspólność małżeńska może zatem istnieć pomiędzy małżonkami zarówno w przypadku istnienia pomiędzy nimi wspólności majątkowej, jak i w przypadku zawarcia przez małżonków intercyzy (ustanawiającej pomiędzy nimi rozdzielność majątkową);

2. w wyroku z dnia 6 marca 1997 r. (sygn. akt II UKN 17/97) – Sąd Najwyższy uznał z kolei, iż wspólność małżeńska „oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny”.

Wdowa nie otrzyma renty wdowiej, jeżeli mąż „porzucił” ją dla innej kobiety (nawet jeżeli w chwili śmierci, pozostawali w małżeństwie). To samo tyczy się „porzuconego” wdowca

Jeżeli zatem np. zmarły mąż, przed śmiercią, „porzucił” żonę dla innej kobiety (lub odpowiednio – zmarła żona, przed śmiercią, „porzuciła” męża dla innego mężczyzny) – zgodnie z art. art. 95a ust. 2 pkt 2, dodanym do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawą z dnia 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw – nie będzie jej (lub odpowiednio – jemu) przysługiwała renta wdowia, nawet jeżeli formalnie – w dniu śmierci zmarłego małżonka (lub odpowiednio – małżonki) – będą nadal pozostawać w małżeństwie. Nie będzie tu również miało znaczenia – czy taka owdowiała kobieta lub owdowiały mężczyzna, będzie miał zasądzone alimenty po zmarłym mężu lub odpowiednio – żonie. Zasądzenie takich alimentów (lub ustalenie ich ugodą sądową) – pomimo nieistnienia między małżonkami, w dniu śmierci jednego z nich, wspólności małżeńskiej – uprawnia do renty rodzinnej (w myśl art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), ale nie będzie uprawniało do renty wdowiej. 

Zgodnie z ww. art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – „Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.”

W tym miejscu, należy sobie zadać pytanie – w jaki sposób ZUS, decydując o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia – zamierza weryfikować czy małżonkowie, w dniu śmierci jednego z nich – pozostawali w ww. wspólności małżeńskiej (i jakie były ich uczuciowe motywy tego, że np. nie zamieszkiwali razem)? Czy dojdzie do tak kuriozalnych sytuacji, że będzie przesłuchiwał świadków (np. sąsiadów lub rodzinę) na okoliczność wspólnego zamieszkiwania małżonków?

Wdowa (lub odpowiednio – wdowiec) w separacji – również nie ma co liczyć na rentę wdowią

Powyższe rozumienie „wspólności małżeńskiej” (wynikające z orzecznictwa Sądu Najwyższego), potwierdziło również Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w opublikowanych na swojej stronie internetowej „pytaniach i odpowiedziach” dotyczących renty wdowiej:

Na pytanie – czy w przypadku orzeczenia separacji pomiędzy małżonkami na rok przed śmiercią męża, wdowie przysługiwać będzie po zmarłym mężu renta wdowia – MRPiPS udzieliło następującej odpowiedzi:

„Ustawa o „rencie wdowiej” zakłada, że prawo do pobierania dwóch świadczeń, czyli w Pani przypadku emerytury i części renty rodzinnej po mężu, przysługuje pod warunkiem pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, iż  wspólność małżeńska oznacza rzeczywisty związek łączący małżeństwo, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra założonej przez siebie rodziny. Ponieważ w Pani przypadku separacja została orzeczona, to należy uznać, że warunek pozostawania we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka nie został spełniony. Zatem w Pani sytuacji nie będzie możliwości pobierania od przyszłego roku obydwu świadczeń.”

W sprawie „wspólności małżeńskiej”, jako jednej z przesłanek przysługiwania renty wdowiej, głos zabrał również wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Sebastian Gajewski, który podczas obrad nad nowelizacją wprowadzającą rentę wdowią w Senacie, tłumaczył, iż – „Wspólność małżeńska jest pojęciem prawa ubezpieczeń społecznych, a nie prawa rodzinnego i opiekuńczego. Wspólność małżeńska odnosi się do sytuacji, w której zachodzi faktyczne pożycie między małżonkami, czyli oni po prostu tworzą gospodarstwo domowe i w rzeczywistości zachodzą te trzy więzi konstytuujące małżeństwo, w tym w szczególności więź ekonomiczna. Natomiast nie odnosi się ta kategoria prawa ubezpieczeń społecznych, czyli wspólności małżeńskiej, do ustroju majątkowego małżeńskiego, który wybierają sobie małżonkowie. Innymi słowy wspólność małżeńska, w tym znaczeniu, które jest przyjęte w prawie ubezpieczeń społecznych, może zachodzić zarówno wtedy, gdy jest rozdzielność majątkowa, jaki i wtedy, kiedy mamy wspólność małżeńską ustawową. Małżeński ustrój majątkowy nie ma wpływu rozstrzygającego na to, czy zachodzi wspólność małżeńska w znaczeniu przyjętym w prawie ubezpieczeń społecznych.”

Eksperci apelują o zmianę ustawy wprowadzającej rentę wdowią i objęcie „dyskryminowanych” wdów i wdowców nowym świadczeniem

Brak w ustawie wprowadzającej rentę wdowią przepisu analogicznego do art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który dotyczy renty rodzinnej (i uprawnia rozwiedzioną małżonkę lub wdowę, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia pozostałych warunków ustawowych uprawniających do otrzymania renty rodzinnej – miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową) – jest krytykowany przez ekspertów. Dr Tomasz Lasocki, adiunkt na Wydziale Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej, w rozmowie z redaktorem Michałem Tomaszkiewiczem z Radia ZET, w dniu 18 grudnia 2024 r., odnosząc się do przesłanki przysługiwania renty wdowiej w postaci pozostawania przez współmałżonków we wspólności małżeńskiej w dniu śmierci jednego z nich, stwierdził, iż jest to wymóg, który mu się nie podoba. Wyjaśnił, iż – „w przepisach dotyczących renty wdowiej jest ten sam przepis [red.: co w przepisach dot. renty rodzinnej], ale on od razu w tej rencie rodzinnej ma wyjątek. (…) [red.: W ww. przepisach dot. renty rodzinnej] jest przepis, który mówi, że nawet była małżonka (albo małżonek) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli w chwili śmierci tego współmałżonka, ta osoba miała prawo do alimentów. O jakie tu życiowe sytuacje chodzi? O takie, w których np. ten mąż, zamienił sobie żonę w jakimś wieku, np. na żonę w młodszym wieku i taka żona rentę rodzinną będzie otrzymywała, ale renty wdowiej już nie dostanie. Nie rozumiem, dlaczego taki małżonek, który miał prawo do alimentów i on będzie miał prawo do renty rodzinnej, nie może połączyć tych dwóch świadczeń.” – stwierdził, a podsumowując, zwrócił się z prośbą do polityków – „Zastanówcie się czy żeby w pół roku jeszcze tego jednego ograniczenia nie znieść. Naprawdę oszczędności są niewielkie, w skali całości systemu, ale mamy dużą niespójność, jeżeli tego nie mamy uwzględnionego.”

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 26.07.2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 1243 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2809)