42 tys. rodziców może nie dostać 800 plus nawet przez 2 miesiące, chyba, że zwróci do ZUS otrzymane świadczenie [nawet 2 tys. zł]

• Program „Aktywny rodzic” i jedno z trzech świadczeń do wyboru
• Świadczenie „aktywnie w domu” zamiast RKO, jednak nie więcej niż 12 tys. zł na dziecko
• W przypadku „przejścia” z RKO na świadczenie z programu „Aktywny rodzic” – ZUS zapewnia ciągłość wypłaty świadczeń, ale jeżeli świadczenia się „zdublują”, RKO musi zostać zwrócone
• Jak przebiega procedura rozliczenia z ZUS nadpłaconego RKO? Możliwe potrącenie z 800 plus

Program „Aktywny rodzic” i jedno z trzech świadczeń do wyboru

W dniu 1 października 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – "Aktywny rodzic", która dla rodziców dzieci w wieku – co do zasady – od ukończenia 12 do ukończenia 35 lub odpowiednio – 36 miesiąca życia, wprowadziła wsparcie w postaci trzech świadczeń, tj.:

• świadczenia „aktywni rodzice w pracy”, czyli tzw. „babciowego”,

• świadczenia „aktywnie w żłobku” oraz

• świadczenia „aktywnie w domu”,

których celem jest ułatwienie godzenia aktywności zawodowej z rodzicielstwem oraz pomoc w wychowaniu dziecka. Spośród powyższych świadczeń, każdy rodzic może dokonać wyboru tylko jednego z nich, w zależności od swojej aktualnej sytuacji zawodowej i rodzinnej. Jedno świadczenie przysługuje ponadto na jedno dziecko, a nie na jednego rodzica. Oznacza to, że obydwoje z rodziców, nie mogą jednocześnie pobierać świadczenia w pełnej wysokości, na to samo dziecko. Świadczenie przysługuje osobie, która faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem, a jeżeli nad jednym dzieckiem, opiekę sprawuje jednocześnie kilka osób  – osobie, która jako pierwsza złoży wniosek o przyznanie świadczenia. 

Więcej na temat każdego z ww. świadczeń, jego wysokości oraz warunków, które należy spełnić, aby je otrzymać – można przeczytać w poniższym artykule:

Jak wynika z komunikatu ZUS z dnia 12 grudnia 2024 r. – według danych na koniec listopada br. – z programu „Aktywny rodzic” zostało już wypłacone pond 317 mln zł, a wsparcie trafiło do ponad 272 tys. dzieci. Pierwsze wypłaty świadczeń „aktywni rodzice w pracy” i „aktywnie w domu”, znalazły się na rachunkach bankowych rodziców 29 listopada br. i były to świadczenia za październik. W grudniu, rodziców czeka kolejna wypłata świadczeń – tym razem za listopad, ponieważ świadczenia z programu „Aktywny rodzic” wypłacane są w danym miesiącu za miesiąc poprzedni. ZUS ma jednak dla rodziców jeszcze jedną – tym razem niemiłą – niespodziankę. 

Świadczenie „aktywnie w domu” zamiast RKO, jednak nie więcej niż 12 tys. zł na dziecko

Z dniem 1 października 2024 r. utraciła moc ustawa z dnia 17.11.2021 r. o rodzinnym kapitale opiekuńczym, a świadczenie „aktywnie w domu” (przysługujące w ramach programu „Aktywny rodzic”) zastąpiło funkcjonujący na jej podstawie rodzinny kapitał opiekuńczy (RKO). Świadczenie „aktywnie w domu”, w przeciwieństwie do rodzinnego kapitału opiekuńczego – przysługuje już od pierwszego lub jedynego dziecka w rodzinie w wieku od 12 do ukończenia 35 miesiąca życia. RKO przysługiwało natomiast na drugie i każde kolejne dziecko w rodzinie. 

Różnica pomiędzy RKO, a świadczenie „aktywnie w domu” jest jeszcze taka, że RKO przysługiwało w wysokości 500 zł albo 1000 zł miesięcznie – w zależności od tego, jaką kwotę wybrał rodzic we wniosku o ustalenie prawa do świadczenia, przy czym łączna wysokość wypłaconego kapitału – w żadnym wypadku – nie mogła być wyższa niż 12 tys. zł na dziecko. Świadczenie „aktywnie w domu”, które zastąpiło RKO – przysługuje natomiast wyłącznie w kwocie 500 zł miesięcznie i mogą się o nie ubiegać rodzice oraz opiekuni faktyczni dziecka nieaktywni zawodowo oraz rodzice, których dziecko nie uczęszcza do instytucji opieki. W ustawie z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic”, a konkretniej – w jej art. 75 ust. 11 – znalazło się ponadto zastrzeżenie, iż „łączna maksymalna wysokość rodzinnego kapitału opiekuńczego, o którym mowa w ustawie uchylanej w art. 87, oraz świadczenia „aktywnie w domu” pobranych na dane dziecko nie może być wyższa niż 12 000 zł”, a także, iż nie można pobierać za jeden miesiąc dwóch świadczeń – tj. RKO i świadczenia z programu „Aktywny rodzic” (o czym jest mowa w art. 75 ust. 9 i 10 ww. ustawy). 

Jeżeli zatem, rodzice pobrali już pełne 12 tys. świadczenia w ramach RKO – nie przysługuje im już świadczenie „aktywnie w domu” i mogą ubiegać się wyłącznie o świadczenia: „aktywnie w żłobku” – jeśli dziecko uczęszcza do żłobka , albo „aktywni rodzice w pracy” – jeśli rodzice są aktywni zawodowo, a dziecko nie chodzi do żłobka, bo np. zostaje pod opieką niani lub rodzice łączą aktywność zawodową z opieką nad dzieckiem.

Jeżeli natomiast rodzice nie wykorzystali – w ramach RKO – pełnej kwoty 12 tys. zł – to z programu „Aktywny rodzic”, poza ww. świadczeniami – mogą również ubiegać się o świadczenie „aktywnie w domu”. W takiej sytuacji jednak – jak zostało już wspomniane – łączna kwota pobranego RKO i świadczeń, które zostaną wypłacone w ramach „aktywnie w domu”, nie może przekroczyć 12 tys. zł na dziecko. Jeżeli rodzice – w ramach RKO – wybrali np. świadczenie w wysokości 1000 zł miesięcznie i chcą je nadal pobierać (rezygnując tym samym z ubiegania się o świadczenie „aktywnie w domu”) – na zasadzie ochrony praw nabytych – mogą je nadal pobierać do osiągnięcia limitu 12 tys. zł albo do czasu, aż dziecko skończy 35 miesięcy.

W przypadku „przejścia” z RKO na świadczenie z programu „Aktywny rodzic” – ZUS zapewnia ciągłość wypłaty świadczeń, ale jeżeli świadczenia się „zdublują”, RKO musi zostać zwrócone

Jeżeli natomiast rodzice zdecydują się na „przejście” z RKO na świadczenie „aktywnie w domu” lub inne świadczenie z programu „Aktywny rodzic” – aby zapewnić ciągłość wypłaty świadczeń w okresie przejściowym (czyli w okresie rozpatrywania wniosku o nowe świadczenie), rodzicom, którzy mieli przyznane prawo do RKO i złożyli wniosek o świadczenie z programu Aktywny rodzic – ZUS, w dalszym ciągu, wypłaca RKO.

Jako, iż – zgodnie z art. 75 ust. 9 i 10 ustawy z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” – za jeden miesiąc, nie mogą być jednocześnie pobierane dwa świadczenia (tj. RKO oraz świadczenie z programu „Aktywny rodzic”) – RKO wypłacony już za miesiące, za które ZUS przyznał świadczenie „aktywnie w żłobku”, „aktywnie w domu” lub „aktywni rodzice w pracy” – podlega natomiast zwrotowi do ZUS. 

RKO jest wypłacane za miesiące, za które ZUS przyznaje następnie świadczenia w ramach programu „Aktywny rodzic”, z tego względu, że zapewniona jest ww. ciągłość wypłaty świadczeń oraz że świadczenia z programu „Aktywny Rodzic” ZUS wypłaca w danym miesiącu za miesiąc poprzedni, czyli np. w grudniu za listopad. W międzyczasie natomiast – tj. w listopadzie – rodzice otrzymują już RKO za listopad, które będzie musiało zostać zwrócone, jeżeli w grudniu, otrzymają oni świadczenie za listopad w ramach programu „Aktywny rodzic”. 

Jak informuje ZUS w swoim komunikacie z dnia 12 grudnia br. – w piśmie, wysłanym do rodziców pobierających RKO w sierpniu br. – zawiadamiał o tym, że nie jest możliwe łączenie pobieranie RKO i świadczeń z programu „Aktywny rodzic”, a decyzja co do wyboru konkretnego świadczenia leży po ich stronie.

Jak przebiega procedura rozliczenia z ZUS nadpłaconego RKO? Możliwe potrącenie z 800 plus

Po przyznaniu prawa do świadczenia w ramach programu „Aktywny rodzic” – ZUS wydaje decyzję o uchyleniu prawa do RKO i konieczności rozliczenia RKO wypłaconego w trakcie rozpatrywania wniosku (o ustalenie prawa do świadczenia „aktywnie w żłobku”, „aktywnie w domu” lub „aktywni rodzice w pracy”).

Jako przykład – ZUS przytacza przypadek Tomasza, który ma przyznane prawo do RKO na dziecko od kwietnia 2024 r. do marca 2025 r. i ZUS wypłaca mu – z tego tytułu – środki po 1 tys. zł, do 4 dnia każdego miesiąca. W październiku – Tomasz złożył wniosek o świadczenie „aktywni rodzice w pracy” (które przysługuje w wysokości 1500 zł miesięcznie). W listopadzie – ZUS przyznał mu prawo do ww. świadczenia od października br. i wypłacił je 29 listopada za październik. Świadczenia z programu „Aktywny rodzic” są wypłacane w danym miesiącu za miesiąc poprzedni, dlatego następna płatność, czyli za listopad – będzie na koniec grudnia. Oznacza to, że w okresie rozpatrywania wniosku o nowe świadczenie – w celu zachowania ciągłości wypłat – ZUS wypłacił Tomaszowi RKO 4 października i 4 listopada. Wraz z przyznaniem nowego świadczenia, ZUS uchylił prawo do RKO. Ponieważ nie można pobierać dwóch świadczeń za ten sam okres – RKO (jako świadczenie niższe) – rozliczane jest za okres, za który zostało przez ZUS przyznane wyższe świadczenie z nowego programu. W efekcie: Tomasz musi zwrócić do ZUS 2 tys. zł tytułem nadpłaconego przez ZUS świadczenia w ramach RKO (wypłaconego za październik i za listopad br.).

Z komunikatu ZUS z 12 grudnia br. wynika, że w dniu 4 i 5 grudnia rodzice otrzymali na PUE/eZUS informację o przyznaniu prawa do świadczeń z programu „Aktywny rodzic” i decyzję o uchyleniu prawa do RKO oraz o możliwych sposobach rozliczenia nadpłaconego RKO. W związku z przyznaniem od października 2024 r. prawa do jednego ze świadczeń z programu „Aktywny rodzic” – ZUS uchylił prawo do RKO na ok. 42 tys. dzieci. Jak informuje – sukcesywnie rozpatrywane są również pozostałe wnioski.

Nadpłaconą kwotę RKO rodzice mogą zwrócić do ZUS – jednorazową wpłatą albo w ratach – na rachunek, z którego ZUS przekazał im przelew ze świadczeniem. W tytule przelewu powinni podać:

• imię i nazwisko dziecka,

• numer sprawy widoczny w przelewie przychodzącym (np. dla przelewu z 20.11.2024 r. „TO010000C241120TRK/numer sprawy” jest to ciąg cyfr znajdujący się po znaku „/”) oraz

• informację, za jaki okres i jakie świadczenie jest zwracane, np. „zwrot RKO za okres 10 2024”.

Nadpłaconą kwotę, ZUS może również potrącać co miesiąc z bieżących świadczeń dla rodzin, np. ze świadczenia 800 plus albo ze świadczenia z programu „Aktywny rodzic”. Rodzice mogą uzgodnić z ZUS wysokość miesięcznych potrąceń.

O preferowanym sposobie rozliczenia – rodzice mogą poinformować ZUS na formularzu POG za pośrednictwem PUE/eZUS.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 15.05.2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka – „Aktywny rodzic” (Dz.U. z 2024 r., poz. 858)