Pożyczka od najbliższych z 20 proc. podatkiem – fiskus wygrał przed NSA. Teraz masowo ruszą kontrole, które mogą znacznie uszczuplić portfele podatników

• Wyrok NSA nowym narzędziem w rękach fiskusa, do obciążania podatników pożyczających pieniące od najbliższych, 20 proc. sankcyjnym podatkiem
• Kiedy pożyczka może zostać opodatkowana 20 proc. sankcyjnym podatkiem? 
• Kiedy pożyczka może zostać zwolniona z opodatkowania?
• NSA: samodzielna wpłata na rachunek bankowy pożyczki otrzymanej w gotówce, nie uchroni przed 20 proc. sankcyjnym podatkiem

Wyrok NSA nowym narzędziem w rękach fiskusa, do obciążania podatników pożyczających pieniące od najbliższych, 20 proc. sankcyjnym podatkiem

W dniu 3.12.2024 r. Naczelny Sąd Administracyjny (dalej: NSA) wydał wyrok (o sygn. III FSK 512/23), w którym nie podzielił stanowiska WSA w Gliwicach, zgodnie z którym wpłata własna, na rachunek bankowy, pieniędzy otrzymanych przez podatniczkę jako pożyczka od rodziców – stanowi udokumentowanie otrzymania pieniędzy, przez biorącego pożyczkę, dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy albo na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. Tym samym – wobec niespełnienia warunku udokumentowania otrzymania środków na rachunek bankowy – pożyczka nie kwalifikuje się do zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: ustawa o PCC). Co więcej – w toku kontroli podatkowej – w związku z niespełnieniem ww. warunku – na podstawie art. 7 ust. 5 pkt 2 ww. ustawy – fiskus może obciążyć podatnika 20 proc. karnym podatkiem od takiej transakcji.

Kiedy pożyczka może zostać opodatkowana 20 proc. sankcyjnym podatkiem? 

Co do zasady – otrzymanie pożyczki, to czynność podlegająca opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (dalej: PCC), z wyjątkiem przypadków gdy istnieje podstawa prawna do wyłączenia obowiązku zapłaty PCC lub zwolnienia z tego podatku. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy pożyczki i ciąży na biorącym pożyczkę. Celem rozliczenia się z ww. podatku – w terminie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego – należy złożyć do urzędu skarbowego deklarację na formularzu PCC-3. Co do zasady – w przypadku pożyczki – stawka podatku, wynosi 0,5% podstawy opodatkowania, którą stanowi wartość udzielonej pożyczki. 

W pewnych przypadkach jednak – zgodnie z art. 7 ust. 5 ustawy o PCC – stawka podatku od pożyczki może wynieść nawet 20% (a nie 0,5%) podstawy opodatkowania. Jest to tzw. stawka sankcyjna (karna) i obowiązuje ona, jeżeli przed organem podatkowym, w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej (nawet niezwiązanej bezpośrednio z zaciągniętą pożyczką):

• podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowienia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony lub też

• podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki z osobą z najbliższej rodziny (małżonkiem, dzieckiem, wnukiem, prawnukiem, rodzicem, dziadkiem, babcią, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem, macochą oraz inną osobą uważaną za wstępnych lub wstępnych w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn) i nie udokumentuje otrzymania tych pieniędzy na swój rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Kiedy pożyczka może zostać zwolniona z opodatkowania?

Pożyczka jest zwolniona z PCC w czterech przypadkach: 

1. Jeżeli umowa pożyczki została zawarta między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej, tj. pieniądze zostały pożyczone od:

   • małżonka,

   • wstępnych – czyli rodziców, dziadków lub pradziadków (również tych przysposabiających, a w odniesieniu do osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),

   • zstępnych – czyli dzieci, wnuków lub prawnuków (również tych przysposobionych i ich zstępnych, a w odniesieniu do osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),

   • ojczyma lub macochy,

   • teściowej lub teścia,

   • rodzeństwa, 

   • pasierba lub pasierbicy oraz

   • zięcia lub synowej

i wysokość tej pożyczki nie przekracza kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn, określonej dla tej grupy podatkowej, tj. kwoty 36 120 zł (zgodnie z art. 9 pkt 10 lit. c ustawy o PCC). Istotne jest przy tym, że, aby „zmieścić się” w kwocie wolnej od podatku – ww. kwota 36 120 zł, nie może zostać przekroczona po zsumowaniu wszystkich pożyczek od danej osoby, otrzymanych w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie (do dnia otrzymania ostatniej pożyczki) oraz w ciągu 5 lat poprzedzających ten rok;

2. Jeżeli umowa pożyczki została zawarta między osobami z najbliższej rodziny, tj. pieniądze zostały pożyczone od:

• małżonka, 

• wstępnych – czyli rodziców, dziadków lub pradziadków (również tych przysposabiających, a w odniesieniu do osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),

• zstępnych – czyli dzieci, wnuków lub prawnuków (również tych przysposobionych i ich zstępnych, a w odniesieniu do osób tworzących rodzinę zastępczą, prowadzących rodzinny dom dziecka, pracujących z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, odpowiednio – osób, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej),

• ojczyma lub macochy,

• rodzeństwa albo

• pasierba lub pasierbicy,

i wysokość tej pożyczki przekracza kwotę wolną od podatku od spadków i darowizn, określoną dla I grupy podatkowej, tj. kwotę 36 120 zł (obliczoną jak w pkt 1 powyżej, czyli zliczając wszystkie pożyczki otrzymane od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie pieniędzy oraz w ciągu ostatnich 5 lat poprzedzających ten rok), pod warunkiem, że pożyczkobiorca spełni łącznie warunki:

1. w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki (z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego) – złoży właściwemu organowi podatkowemu deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (na formularzu PCC-3) oraz

2. udokumentuje otrzymanie pieniędzy na swój rachunek płatniczy lub inny rachunek w banku, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym (zgodnie z art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC);

Polecamy: „PODATKI 2025”. Komplet 11 publikacji o zmianach w podatkach

3. Jeżeli umowa pożyczki została zawarta między osobami spoza I grupy podatkowej i nie przekracza 1 000 zł (zgodnie z art. 9 pkt 10 lit. d ustawy o PCC);

4. Jeżeli umowa pożyczki została zawarta między wspólnikiem (akcjonariuszem) a spółką kapitałową (zgodnie z art. 9 pkt 10 lit. i ustawy o PCC).

NSA: samodzielna wpłata na rachunek bankowy pożyczki otrzymanej w gotówce, nie uchroni przed 20 proc. sankcyjnym podatkiem

Zwolnienie, z którego chciała skorzystać podatniczka, której sprawy dotyczy wyrok NSA z dnia 3.12.2024 r. (sygn. akt III FSK 512/23) – to przypadek opisany w pkt 2 powyżej. Pożyczyła ona bowiem pieniądze od swoich rodziców (czyli od najbliższej rodziny) i kwota transakcji przekraczała kwotę wolną od podatku, bo opiewała na 89 tys. zł. Fakt zawarcia przez strony umowy pożyczki został potwierdzony wyjaśnieniem podatniczki, które złożyła ona do protokołu sporządzonego przez pracownika organu podatkowego w ramach kontroli podatkowej prowadzonej w zakresie odpłatnego zbycia przez nią lokalu mieszkalnego oraz oświadczeniem pisemnym jej ojca. Dla skorzystania przez podatniczkę ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC, zabrało jednak spełnienia przez nią dwóch warunków:

1. złożenia do urzędu skarbowego deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 14 dni od zawarcia umowy pożyczki oraz

2. udokumentowania faktu otrzymania pieniędzy dowodem ich przekazania na rachunek bankowy. 

W związku z powyższym – organ podatkowy wszczął postępowanie podatkowe w sprawie określenia wysokości zobowiązania podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych od ww. umowy pożyczki. Postępowanie to, zakończyło się wydaniem decyzji, w której urząd skarbowy – na podstawie art. 7 ust. 5 ustawy o PCC, obciążył podatniczkę sankcyjnym podatkiem od zaciągniętej przez nią pożyczki, w wysokości 20% jej wartości, tj. w kwocie niemal 14 tys. zł. Wynikało to z tego, że w toku kontroli podatkowej – która dotyczyła zbycia przez podatniczkę lokalu mieszkalnego – powołała się ona na fakt zawarcia umowy pożyczki, która nie została uprzednio zgłoszona do urzędu skarbowego, a fakt otrzymania pieniędzy nie został udokumentowany dowodem przekazania na rachunek bankowy (nie spełniła warunków do zwolnienia jej z opodatkowania).

Podatniczka nie zgodziła się z rozstrzygnięciem fiskusa i złożyła od niego odwołanie. Organ odwoławczy przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, celem przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie spełnienia lub niespełnienia warunku zastosowania art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy o PCC, tj. udokumentowania otrzymania przez podatniczkę pieniędzy na jej rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. W ramach ww. postępowania, zostało ustalone, że kwota 100 tys. zł, tytułem ww. pożyczki i częściowo wpłaty własnej podatniczki – została przez nią samodzielnie wpłacona na jej rachunek bankowy, tytułem „wpłata własna”. Organ podatkowy uznał, że taka forma otrzymania pieniędzy, nie spełnia warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy biorącego pożyczkę albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym  (o którym mowa w art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy o PCC) i ponownie wydał decyzję, obciążającą podatniczkę 20 proc. sankcyjnym podatkiem. W ramach kolejnego odwołania, złożonego od powyższej decyzji – podatniczka próbowała jeszcze bronić się tym, że „wykonanie przelewu nie było możliwe z tego powodu, że pożyczkodawca [tj. ojciec podatniczki] nie posiadał i nadal nie posiada konta bankowego”, a w celu dokonania wpłaty gotówki na konto córki, udał się on osobiście do banku, co jednak spotkało się z odmową placówki. Dlatego też – „skarżąca wraz z ojcem udali się wspólnie do banku i zrealizowali wpłatę”. 

Finalnie, sprawa trafiła do WSA w Gliwicach, który – powołując się na dotychczasową linię orzeczniczą NSA w podobnych sprawach (m.in. wyrok NSA z dnia 12.04.2013 r., sygn. akt II FSK 1628/11, z dnia 11.07.2019 r., sygn. akt II FSK 2620/17 oraz z dnia 18.06.2019 r., sygn. akt II FSK 2377/17) stwierdził, iż – „użyty w przepisie art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy o PCC zwrot „udokumentują otrzymanie pieniędzy na rachunek bankowy” należy rozumieć jako obowiązek wykazania, że doszło do transferu środków pieniężnych z majątku pożyczkodawcy do majątku pożyczkobiorcy (wykonania umowy pożyczki), przy czym drugorzędne znaczenie ma sposób dokonania tego transferu – nie musi to być transfer bezgotówkowy (z rachunku bankowego pożyczkodawcy na rachunek bankowy pożyczkobiorcy). (…) W razie otrzymania środków pieniężnych przez pożyczkobiorcę w gotówce, by uniknąć sankcji o której mowa w art. 7 ust. 5 pkt 2 u.p.c.c. wystarczające jest wpłacenie otrzymanych w tej formie środków przez podatniczkę na własny rachunek bankowy – tak jak to miało miejsce w rozpoznanej sprawie.” WSA orzekł zatem na korzyść podatniczki i uchylił decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Katowicach, w której organ podatkowy obciążył podatniczkę sankcyjnym, 20 proc. podatkiem. Ten ostatni –  nie zgodził się z rozstrzygnięciem sądu i złożył od niego skargę kasacyjną do NSA. 

W wyroku z dnia 3 grudnia 2024 r., NSA przychylił się do stanowiska Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach, iż samodzielna wpłata pieniędzy otrzymanych w drodze pożyczki, na własny rachunek bankowy – nie stanowi udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy biorącego pożyczkę albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, o którym mowa w art. 7 ust. 5 pkt 2 ustawy o PCC. Tym samym – w niniejszej sprawie, transakcja pożyczki, na którą podatniczka powołała się w toku kontroli podatkowej – podlega opodatkowaniu podatkiem sankcyjnym w stawce 20 proc. NSA uchylił w całości zaskarżony wyrok WSA w Gliwicach i ponadto – obciążył podatniczkę kosztami postępowania kasacyjnego w wysokości 3 810 zł. Wyrok NSA jest już prawomocny. 

Powyższy wyrok, może okazać się bardzo niekorzystny dla wielu podatników, którzy zaciągnęli pożyczki u najbliższej rodziny. Jeżeli bowiem otrzymali oni pieniądze w gotówce i następnie wpłacili je na swój rachunek bankowy (nawet w obecności pożyczkodawcy) – jeżeli pożyczka taka, zostanie następnie wykryta przez organ podatkowy w toku jakiejkolwiek kontroli lub czynności sprawdzających (nawet z nią bezpośrednio niezwiązanych) i przekracza ona kwotę 36 120 zł – nie unikną oni konieczności zapłaty 20 proc. podatku od jej wartości. W związku z nowym narzędziem w „rękach” fiskusa do „walki” z podatnikami, jakim niewątpliwie stanie się omawiany wyrok NSA – w najbliższym czasie, można spodziewać się wytężonych kontroli organów podatkowych w zakresie zaciąganych przez podatników pożyczek i odprowadzanych przez nich (lub nie), z tego tytułu, podatków.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 295)

• Ustawa z dnia 28.07.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 596 z późn. zm.)