Banany nie brązowieją, pomidory odporne na patogeny. MRiRW: nowe techniki genomowe (NGT) w rolnictwie to nie GMO. Projekt unijnego rozporządzenia

• Czym są nowe techniki genomowe?
• Przykłady produktów NGT
• Nowe techniki genomowe a GMO
• Zalety NGT w hodowli roślin 
• Problem patentowania NGT
• Prawo UE musi nadążyć za postępem
• Projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej ws. NGT
• Stanowisko Polski w sprawie NGT
• Uczestnicy konferencji
• Interaktywny sondaż dla słuchaczy konferencji

Czym są nowe techniki genomowe?

Jak wyjaśniali prelegenci, termin „nowe techniki genomowe” (ang. New Genomic Techniques), w skrócie NGT, opisuje różne nowoczesne (opracowane po 2001 r.) techniki stosowane w hodowli roślin, które umożliwiają precyzyjną zmianę materiału genetycznego. Głównym zadaniem NGT jest zmiana genomu. Tym samym tworzy się cechy, których uzyskanie metodami tradycyjnymi byłoby bardzo trudne i długotrwałe. 

Są to m.in. takie pożądane cechy, jak: odporność na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki środowiskowe oraz skutki zmiany klimatu, mniejsze wymagania dotyczące stosowania nawozów i środków ochrony roślin, większa zawartość składników odżywczych. 

Przykłady produktów NGT

Uczestnicy konferencji przedstawili przykłady następujących roślin NGT spoza UE, które są już dostępne lub trwają nad nimi prace. Znalazły się wśród nich m.in. następujące produkty:

• soja wysokooleinowa;
• pomidory odporne na patogeny;
• niebrązowiejące banany;
• pszenica o niskiej zawartości glutenu;
• kukurydza odporna na wirusy,
• ziemniaki odporne na zarazę ziemniaka,
• sałata o zwiększonej o około 150 proc. zawartości witaminy C.

Nowe techniki genomowe a GMO

GMO (ang. genetically modified organism) to, zgodnie z informacjami przekazanymi przez panelistów, organizm zmodyfikowany genetycznie, którego genom został zmieniony metodami inżynierii genetycznej. GMO w powszechnym rozumieniu to wprowadzenie do organizmu obcego DNA. Fragment obcego DNA obecny w genomie rośliny daje możliwość wykrywania GMO i tym samym możliwość jego śledzenia na rynku.

Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej państwa członkowskie UE mogą zakazać uprawy rośliny GMO na swoim terenie.

Natomiast w odróżnieniu od roślin GMO rośliny NGT nie zawierają „obcego” DNA, a co za tym idzie – brak jest metod wykrywania.

Są 2 kategorie roślin NGT. 

Roślina kategorii 1 NGT ma następujące cechy:

• różni się od rośliny biorcy/rodzicielskiej nie więcej niż 20 modyfikacjami genetycznymi;
• jest uważana za równoważną roślinom konwencjonalnym;
• przyznanie tej kategorii nie powoduje konieczności przeprowadzenia oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem;
• nie traktuje się NGT 1 jako rośliny GMO;
• nie obowiązują dla niej przepisy dotyczące GMO.

Roślina kategorii 2 NGT ma następujące cechy:

• różni się od rośliny biorcy/rodzicielskiej więcej niż 20 modyfikacjami genetycznymi;
• jej modyfikacje genetyczne wykraczają poza ramy ustalone dla kategorii 1;
• nie jest równoważna z roślinami konwencjonalnymi;
• zasadniczo NGT 2 jest traktowane jak klasyczne GMO – obowiązują przepisy dotyczące GMO z odstępstwami.

Zalety NGT w hodowli roślin 

Uczestnicy dyskusji przytoczyli korzyści, które płyną ze stosowania NGT w hodowli roślin z perspektywy przemysłu spożywczego UE oraz świata nauki. Zgodnie z nimi NGT mogą:

• wzmocnić odporność i bezpieczeństwo naszego łańcucha dostaw żywności;
• stanowić źródło innowacji;
• zapewnić zaopatrzenie w żywność i zagwarantować bezpieczeństwo żywnościowe;
• zmniejszyć negatywne skutki oddziaływania klimatu i utraty bioróżnorodności;
• zwiększyć konkurencyjność w wymianie z międzynarodowymi partnerami handlowymi;
• produkować rośliny bardziej odporne na szkodniki, choroby i niekorzystne warunki środowiskowe oraz skutki zmiany klimatu, wymagające mniej zasobów naturalnych, nawozów i pestycydów, przyczyniające się do zachowania różnorodności biologicznej;
• poprawić zawartość składników odżywczych w żywności i paszy;
• zmniejszyć zawartość w roślinach szkodliwych substancji takich jak toksyny i alergeny.
• niektóre mogą być tak samo bezpieczne jak rośliny hodowane konwencjonalnie.

Problem patentowania NGT

– Uważam, że dorobek hodowlany powinien być powszechnie dostępny dla rolników, a nie pozostawać w rękach wielkich koncernów. Dlatego działania przeciwdziałające patentowaniu NGT są wyjątkowo ważne – stwierdził minister Czesław Siekierski.
Słuchacze konferencji mogli zapoznać się z następującymi pytaniami i wątpliwości dotyczącymi skutków patentowania NGT, które powstały m.in. w ramach prac nad projektem rozporządzenia Komisji Europejskiej dotyczącym NGT:

• ograniczenie dostępu do materiałów hodowlanych;
• ograniczenie konkurencyjności;
• monopolizacja rynku;
• negatywne finansowe skutki dla małych i średnich hodowców, a w efekcie wyeliminowanie ich z rynku;
• redukcja liczby hodowanych gatunków;
• obawy o nieumyślne naruszenie patentu;
• zagrożenie dla przywileju hodowcy, czyli możliwości wykorzystania zarejestrowanych odmian do tworzenia nowych;
• zagrożenie dla dalszego rozwoju rolnictwa, którego kluczem jest silna hodowla roślin.

Prelegenci przytoczyli dane, zgodnie z którymi obecnie kilka wielkich światowych koncernów sprzedaje ponad 50 proc. nasion na świecie.
– Jesteśmy w gronie państw UE, które domagają się instrumentów chroniących zasady konkurencji oraz mniejsze firmy przed wielkimi koncernami – poinformował minister Czesław Siekierski.

Prawo UE musi nadążyć za postępem

Uczestnicy konferencji podkreślili, że obecne prawodawstwo UE dotyczy wyłącznie GMO i nie pozwala na stosowanie nowych technik genomowych w hodowli roślin.
Obecnie przepisy:

• Nie są dostosowane do naukowego i technologicznego postępu.
• Nie uwzględniają, czy produkty mają potencjał, aby przyczynić się do zrównoważonego rozwoju.

Zgodnie z oczekiwaniami przemysłu spożywczego wobec ram prawnych UE w zakresie NGT przepisy powinny m.in.:

• Zapewniać, że nowe odmiany roślin pochodzące z NGT uznane za bezpieczne są traktowane jednakowo jak rośliny konwencjonalne w całym łańcuchu dostaw bez dodatkowych wymagań, jak znakowanie.
• Zachęcać do innowacji hodowlanych i wspierać dostęp do nowych technologii.
• Zapewniać spójności z unijną Strategią „Od pola do stołu” i innymi regulacjami UE.

Projekt rozporządzenia Komisji Europejskiej ws. NGT

Jak poinformowali paneliści, Komisja Europejska (KE) po ponad 10 latach podjęła inicjatywę w kierunku legislacji NGT w odniesieniu do hodowli roślin. W ramach prowadzonych prac KE:

• Zebrała opinie krajów członkowskich.
• Przeprowadziła konsultacje społeczne.
• Przygotowała projekt rozporządzenia regulującego kwestię roślin NGT.

Nowe rozwiązania KE są wspólnie opracowywane przez wszystkie kraje członkowskie.

Komisja Europejska przygotowała projekt rozporządzenia ws. NGT, który został opublikowany 6 lipca 2023 r. i przekazany równolegle do Rady UE i Parlamentu Europejskiego. W Radzie UE nadal trwa dyskusja na poziomie grupy roboczej.
Celem projektu jest ułatwienie wprowadzenia do obrotu roślin NGT, które są uznawane za sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi.

W projekcie rozporządzenia rośliny NGT są podzielone na dwie kategorie grupy ze względu na liczbę modyfikacji.

Założenia projektu rozporządzenia dotyczące roślin NGT 1 są następujące:

• łatwa ścieżka dostępu do rynku;
• brak oceny ryzyka;
• brak konieczności znakowania produktów NGT 1 poza materiałem siewnym;
• rośliny NGT 1 wytworzone w UE będą oceniane przez to państwo UE, w którym zostanie złożony wniosek, a następnie dopuszczone do stosowania w całej UE;
• rośliny NGT 1 importowane będą oceniane i dopuszczane do obrotu przez Komisję Europejską we współpracy z EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) i pozostałymi państwami członkowskimi.

Założenia projektu rozporządzenia dotyczące roślin NGT 2 są następujące:

• uproszczona procedura wydawania zezwoleń w porównaniu do GMO;
• poluzowane wymogi oceny ryzyka;
• możliwość odstąpienia od monitorowania po wprowadzeniu do obrotu;
• brak metod detekcji i identyfikacji nie jest przeszkodą we wprowadzaniu do obrotu;
• brak możliwości zakazania uprawy.

Stanowisko Polski w sprawie NGT

Jak dotąd Polska nie poparła projektu rozporządzenia Komisji Europejskiej ws. roślin NGT. – Polska będzie kontynuowała prace nad projektem rozporządzenia NGT w ramach prezydencji – zapowiedział minister Siekierski.

Uczestnicy konferencji

W wydarzeniu wzięli udział, oprócz gospodarzy ministra rolnictwa i rozwoju wsi Czesława Siekierskiego oraz dyrektora Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – PIB dr. inż. Michała Rokickiego:

• sekretarz stanu w MRiRW Stefan Krajewski;
• główny inspektor ochrony roślin i nasiennictwa Andrzej Chodkowski;
• główny inspektor jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych Przemysław Rzodkiewicz;
• sekretarz stanu w Ministerstwie Aktywów Państwowych Zbigniew Ziejewski;
• dyrektor Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Mirosław Drygas;
• przedstawiciele Krajowej Grupy Spożywczej;
• członkowie Polskiej Izby Nasiennej;
• członkowie Izby Zbożowo-Paszowej – Krajowej Izby Gospodarczej;
• przedstawiciele Federacji Gospodarki Żywnościowej RP;
• przedstawiciele instytucji podległych MRiRW;
• przedstawiciele instytucji naukowych i uczelni zainteresowanych tematyką konferencji;
• młodzież ze szkół rolniczych;
• przedstawiciele organizacji społecznych i branżowych.

Interaktywny sondaż dla słuchaczy konferencji

Podczas interaktywnego sondażu słuchacze konferencji mieli możliwość przekazania, za pomocą smartfonów, swoich opinii na temat stosowania NGT w hodowli roślin.
W ramach sondażu organizatorzy konferencji zadali słuchaczom 3 pytania:
Pytanie 1: NGT wymaga nowego prawa, ponieważ:
a) trzeba dostosować prawo do nowych osiągnięć nauki;
b) umożliwi to międzynarodową wymianę handlową;
c) umożliwi to stosowanie NGT w praktyce.
Wyniki: Najwięcej respondentów wskazało na odpowiedź a) i prawie tyle samo na odpowiedź c).
Pytanie 2: Europejscy hodowcy powinni mieć ułatwiony dostęp do NGT, aby:
a) w precyzyjny sposób tworzyć zmienność genetyczną;
b) dorównywać światowej konkurencji;
c) szybciej wytwarzać odmiany dostosowane do zmian klimatycznych.
Wyniki: Najwięcej respondentów wskazało na odpowiedź c), na drugim miejscu znalazła się odpowiedź b), a na trzecim odpowiedź c).
Pytanie: 3: Jak na małe i średnie firmy hodowlane wpłynie wprowadzenie na rynek dużej liczby patentowanych roślin NGT?
a) zmobilizuje do wdrażania takich innowacji;
b) obniży konkurencyjność, a w efekcie wyeliminuje z rynku;
c) nie będzie mieć wpływu.
Wyniki: Najwięcej respondentów wskazało na odpowiedź b), na drugim miejscu znalazła się odpowiedź a), a odpowiedzi c) nie wskazał ani jeden respondent.