Cudzoziemcy, którzy starają się w Polsce o ochronę międzynarodową mają prawo do pewnych świadczeń - m.in. opieki medycznej. Natomiast po uzyskaniu statusu uchodźcy, przysługują im uprawnienia zbliżone do tych, które mają obywatele Polski - wyjaśnia Rzecznik Urzędu do Spraw Cudzoziemców Jakub Dudziak.
- Kto może złożyć w Polsce wniosek o ochronę międzynarodową
- Jakie prawa dla cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową
- Dostęp do edukacji
- Prawa cudzoziemców po uzyskaniu ochrony międzynarodowej, np. statusu uchodźcy
- Świadczenie pieniężne na utrzymanie, dostęp do usług medycznych, zasiłki, pomoc społeczna
- Świadczenia rodzinne i 800 plus
- Dokument podróży
- Azyl to nie status uchodźcy
Rząd przyjął 15 października 2024 r. strategię migracyjną. Zakłada ona m.in., że w razie zagrożenia destabilizacji państwa działaniami hybrydowymi, jest ono uprawnione do odmowy dostępu do swojego terytorium cudzoziemcowi, który wykorzystuje do tego celu złożenie wniosku o ochronę międzynarodową. Jednocześnie szczególną ochroną mają zostać objęci cudzoziemcy z tzw. grup wrażliwych.
Kto może złożyć w Polsce wniosek o ochronę międzynarodową
Wnioski o ochronę międzynarodową cudzoziemcy składają za pośrednictwem Straży Granicznej - zarówno będąc już w Polsce, jak i przekraczając granicę. Prawo to przysługuje także tym cudzoziemcom, którzy granicę przekroczyli nielegalnie. Jeśli chcą ubiegać się o ochronę, nie wszczyna lub zawiesza się postępowanie zobowiązujące ich do powrotu.
Jakie prawa dla cudzoziemców ubiegających się o ochronę międzynarodową
Rzecznik Urzędu do Spraw Cudzoziemców Jakub Dudziak wyjaśnił, że podczas trwania procedury rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, cudzoziemcy mogą korzystać z pomocy socjalnej (m.in. zakwaterowanie, wyżywienie, opieka medyczna) zapewnianej przez Urząd do Spraw Cudzoziemców oraz zajęć edukacyjnych (m.in. nauka języka polskiego).
"Mają oni do wyboru pobyt w ośrodku dla cudzoziemców lub samodzielne utrzymanie się poza ośrodkami przy pomocy finansowej otrzymywanej od urzędu" - dodał rzecznik.
Cudzoziemiec, który decyduje się na pozostanie w ośrodku, otrzymuje zakwaterowanie, wyżywienie, zwrot kosztów za przejazdy środkami komunikacji publicznej w określonych przypadkach (np. związanych z postępowaniem o nadanie statusu uchodźcy, stawieniem się na badania lekarskie lub szczepienia ochronne), stałą pomoc pieniężną na zakup środków higieny osobistej (20 zł miesięcznie) oraz tzw. "kieszonkowe" (50 zł miesięcznie).
Oprócz tego ma zapewnioną jednorazową pomoc pieniężną na zakup odzieży i obuwia (140 zł) oraz zapewniony ekwiwalent pieniężny w zamian za wyżywienie dla dzieci do 6. roku życia oraz dzieci realizujących obowiązek szkolny (11 zł dziennie).
Cudzoziemiec poza ośrodkiem otrzymuje świadczenie pieniężne na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu na terytorium Polski. Wysokość świadczeń na pokrycie we własnym zakresie kosztów pobytu w Polsce jest uzależnione od ilości członków rodziny. Jeśli ktoś sam ubiega się o ochronę, to dzienna pomoc wynosi 25 zł (750 zł/miesiąc). W dwuosobowej rodzinie to 20 zł dziennie na osobę (600 zł na miesiąc). Dzienna kwota na 1 osobę w 3-osobowej rodzinie to 15 zł (450 zł na miesiąc), w 4-osobowej - 12,5 zł (375 zł na miesiąc).
Dostęp do edukacji
Ponadto, wszystkim cudzoziemcom niezależnie od formy pomocy przysługuje zapewnienie dostępu do szkół publicznych oraz niezbędnych pomocy dydaktycznych (podręczniki oraz wyprawki), możliwość bezpłatnej nauki języka polskiego, opieka medyczna oraz pomoc w dobrowolnym powrocie.
Prawa cudzoziemców po uzyskaniu ochrony międzynarodowej, np. statusu uchodźcy
Radosław Tyburski, radca prawny w Stowarzyszeniu Interwencji Prawnej wspierający osoby z doświadczeniem migracji i uchodźstwa, w rozmowie z PAP zwrócił uwagę, że osobom, które już uzyskały pozytywną decyzję po złożeniu wniosku o ochronę międzynarodową, przysługują podstawowe świadczenia socjalne. Mogą również podjąć pracę w Polsce. Jednocześnie Tyburski ocenił, że program integracji cudzoziemców, a szczególnie jego praktyczna strona, powinien zostać dopracowany.
"Jeżeli chodzi o pomoc prawną, zgłaszają się do nas zarówno osoby w trakcie procedury, jak i te, które otrzymały już decyzję. Ja głównie pracuję z tymi osobami, które są w trakcie procedury, bo wtedy ta pomoc jest najbardziej potrzebna" – wyjaśnił. Jak zaznaczył, problemem, który się rzuca w oczy, są nie same przepisy, ale praktyka ich stosowania. "Na przykład często w urzędach nie ma tłumaczy, którzy wytłumaczyliby konsekwencje decyzji, którą otrzymał cudzoziemiec" – dodał.
Cudzoziemcy, którzy zostali objęci ochroną w postaci statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, posiadają uprawnienia zbliżone do tych, jakimi się cieszą obywatele Polski, a w wielu dziedzinach ich prawa są identyczne z prawami obywateli polskich. "Cudzoziemcy, którzy otrzymają decyzję pozytywną, mogą złożyć wniosek o indywidualny program integracyjny realizowany przez powiatowe jednostki pomocy rodzinie na podstawie Ustawy o pomocy społecznej" – wyjaśnił rzecznik UdSC.
Pomoc w ramach indywidualnego programu integracji udzielana jest na podstawie wniosku złożonego do starosty, za pośrednictwem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, w ciągu 60 dni od uzyskania przez cudzoziemca statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. Program ten jest realizowany maksymalnie przez okres 12 miesięcy, a zakres wsparcia i jego formy są dostosowane do indywidualnych potrzeb cudzoziemca.
Świadczenie pieniężne na utrzymanie, dostęp do usług medycznych, zasiłki, pomoc społeczna
Program obejmuje przede wszystkim świadczenia pieniężne, które wypłacane są co miesiąc w wysokości od 721 zł do 1450 zł na utrzymanie. Mogą być one przeznaczone na podstawowe potrzeby, takie jak żywność, odzież, środki higieny, opłaty mieszkaniowe oraz naukę języka polskiego. Ponadto zakłada opłacenie składki na ubezpieczenie zdrowotne (zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ), co zapewnia dostęp do usług medycznych), poradnictwo specjalistyczne (np. prawne, psychologiczne) oraz wsparcie w kontaktach z instytucjami (m.in. pomoc w nawiązywaniu kontaktów z instytucjami rynku pracy, środowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarządowymi).
"Osoby z przyznanym statusem uchodźcy lub ochroną uzupełniającą mają prawo do świadczeń z pomocy społecznej, pod warunkiem, że zamieszkują na terytorium Polski i spełniają kryteria dochodowe oraz inne wymogi ustawy o pomocy społecznej. Mogą ubiegać się o świadczenia pieniężne i niepieniężne, takie jak zasiłki celowe, pomoc na zakup leków czy inne formy wsparcia dostosowane do ich potrzeb, dostępne w lokalnych ośrodkach pomocy społecznej" – przekazało Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej. Od 1 stycznia 2022 r. dla osoby samotnie gospodarującej kryterium dochodowym jest to dochód nieprzekraczający kwoty 776 zł, a dla osoby w rodzinie – kwoty 600 zł.
Uprawnieni cudzoziemcy mogą także korzystać z różnych form niepieniężnej pomocy społecznej, w tym z pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, interwencji kryzysowej, schronienia, posiłku, usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania lub ośrodkach wparcia, mieszkania chronionego, pobytu i usług w domu pomocy społecznej.
Świadczenia rodzinne i 800 plus
Cudzoziemcy, którym udzielono ochrony międzynarodowej mają także prawo do świadczeń rodzinnych oraz programów wsparcia socjalnego, jeśli spełniają wymagane kryteria. W szczególności, mogą korzystać z programu "Rodzina 800 plus+" (świadczenie wychowawcze), programu "Aktywny rodzic" (świadczenia wspierające rodziców w aktywności zawodowej), programu "Dobry start" (świadczenie na wyprawkę szkolną) oraz świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego.
Dokument podróży
Uchodźcy przysługuje dokument podróży, przewidziany w Konwencji Genewskiej (genewski dokument podróży; GDP). Będzie on ważny przez 2 lata od dnia wydania. Genewski dokument podróży nie przysługuje, jeśli cudzoziemiec otrzymał ochronę uzupełniającą.
Azyl to nie status uchodźcy
Co ważne, w polskich przepisach azyl to inna forma ochrony. Cudzoziemcy znacznie rzadziej z niej korzystają. Można je złożyć zarówno w Polsce, jak i za granicą. Pozytywna decyzja jest wtedy, gdy spełnione są jednocześnie dwie przesłanki - cudzoziemcowi należy zapewnić ochronę oraz przemawia za tym ważny interes Polski. Wydanie tej decyzji przez Szefa UdSC wymaga zgody MSZ. "Pomoc socjalna w postępowaniu o udzielenie azylu przysługuje wyłącznie małoletnim bez opieki. Cudzoziemcowi, któremu przyznano na terytorium Polski azyl, udziela się zezwolenia na pobyt stały" - wyjaśnił Dudziak.(PAP)
Autorka: Aleksandra Kiełczykowska
ak/ jann/ mhr/