ZUS przeliczy ponownie emerytury i renty rodzinne z lat 2009-2019 - tzw. czerwcowe. Wnioski będzie można składać od 1 lipca 2025 r. [projekt]

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy w sprawie przeliczenia tzw. emerytur czerwcowych

Na stronach Rządowego Centrum Legislacjii opublikowany został 31 grudnia 2024 r. projekt ustawy o ustaleniu wysokości emerytur i rent rodzinnych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019.

Na czym polega problem z tzw. emeryturami czerwcowymi

Reforma emerytalna z 1999 roku wprowadziła nowy algorytm wymiaru emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. Zgodnie z tym algorytmem świadczenie osoby przechodzącej na emeryturę w czerwcu w latach 2009-2019, obliczane z zastosowaniem tzw. nowych zasad wymiaru określonych w art. 25-26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, z późn. zm.) było zwykle niższe od świadczenia tej osoby, gdyby przeszła na emeryturę w kwietniu lub maju danego roku. Jak wyjaśnia MRPiPS, wynikało to stąd, że suma wskaźników waloryzacji kwartalnej, którymi zostały objęte składki emerytalne oraz kapitał początkowy przy przejściu na emeryturę w kwietniu lub maju, jest zazwyczaj wyższa od wskaźnika waloryzacji rocznej, który stosuje się przy ustalaniu emerytury w czerwcu danego roku.

Na podstawie art. 25 i art. 25a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaewidencjonowane składki oraz kapitał początkowy na koncie ubezpieczonego podlegają waloryzacji rocznej oraz waloryzacjom kwartalnym. 
Wskaźnik rocznej jak i kwartalnych waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie w ZUS zależy od wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w okresie poprzedzającym termin waloryzacji (roku/kwartału) w stosunku do poprzedniego okresu (roku/kwartału) powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w okresie poprzedzającym termin waloryzacji (roku/kwartału) w stosunku do okresu poprzedniego (roku/kwartału). Przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest waloryzowana kwartalnie. Waloryzacji kwartalnej podlegają również składki i środki zewidencjonowane we wcześniejszym okresie poddane ostatniej waloryzacji rocznej (przeprowadzonej w czerwcu poprzedniego roku). W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta, subkonta oraz kapitał początkowy nie może ulec obniżeniu.

W przypadku ustalania emerytury w czerwcu danego roku, kwoty poddane ostatniej waloryzacji rocznej nie mogą podlegać dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż zostały już zwaloryzowane rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca bieżącego roku. Natomiast, ze względu na fakt, że wskaźniki waloryzacji kwartalnej składek zewidencjonowanych na koncie za pierwszy kwartał danego roku są nieproporcjonalnie wysokie zarówno w porównaniu do wskaźników za inne kwartały, jak i w porównaniu do wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz do wskaźników nominalnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia oraz są duże wyższe niż wskaźniki waloryzacji składek za cały dany rok, wysokość emerytur przyznanych w czerwcu jest niższa od przyznanych w innych miesiącach. Powyższe przekłada się jednak nie tylko na wysokość emerytury przyznanej w czerwcu danego roku, ale również ma wpływ na wysokość emerytury w zależności od miesiąca, w którym następuje ustalenie wysokości świadczenia, co może oznaczać ew. problem miesięcy bardziej lub mniej korzystnych na przejście na emeryturę, podobny do emerytur czerwcowych, który warto rozwiązać na przyszłość.
Doraźne rozwiązanie sprawy emerytur czerwcowych, z którego skorzystały osoby przechodzące na emeryturę w czerwcu 2020 r., zawiera ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz. U. poz. 875, z późn. zm.). Zgodnie z art. 53 tej ustawy, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu 2020 r., waloryzacji składek stanowiących podstawę obliczenia emerytury dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju 2020 r., jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Celem tej regulacji było to, aby podstawa wymiaru emerytury ustalona na dzień 1 czerwca 2020 r. nie była niższa od ustalonej na dzień 31 maja tego roku.

Ustawa z 2021 roku nie dotyczyła osób, które przeszły na emeryturę lub rentę w czerwcu w latach 2009-2019

Problem nowo przyznawanych emerytur czerwcowych została uregulowana w ustawie z 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621). Zmiany weszły w życie z dniem 18 września 2021 r. i dotyczą emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu 2021 r. i w latach następnych.
Ustawą tą na stałe wprowadzono rozwiązanie, które zafunkcjonowało w 2020 r.
W tej ustawie z 24 czerwca 2021 r. nie przewidziano regulacji, które dawałyby możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury (z uwzględnieniem zmian dotyczących sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego), osobom którym już ustalono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich (lata 2009-2019), gdyż przyjęto generalną zasadę, że proponowane przepisy dotyczą jedynie osób, przechodzących na emeryturę, począwszy od czerwca 2021 r.

Będzie nowa ustawa. Pozwoli na ponowne przeliczenie przez ZUS emerytur i rent rodzinnych przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019. 

Jak widać z powyżej opisanego stanu prawnego, pozostaje nadal do rozwiązania kwestia wysokości świadczeń dla grupy emerytów oraz rencistów rodzinnych, których świadczenia zostały ukształtowane w mniej korzystny sposób wskutek przejścia przez nich na emeryturę/rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowało projekt ustawy, który ma na celu zrównanie sytuacji prawnej emerytów i rencistów, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną w czerwcu w latach 2009-2019, ze świadczeniobiorcami, którym przyznano świadczenie w kolejnych latach.

Proponowane zmiany polegają na tym, że w przypadku ustalenia wysokości emerytury według nowych zasad w czerwcu danego roku w latach 2009-2019 waloryzacji kapitału początkowego i składek, zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego.

Projekt ustawy ma na celu określenie zasad ustalenia wysokości: 
1) emerytur przyznanych w czerwcu w latach 2009-2019 na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 
2) rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019, 
3) a także rent rodzinnych przysługujących uprawnionym osobom po ubezpieczonych, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, i zmarli w czerwcu w latach 2009-2019 oraz nie mieli przyznanego prawa do emerytury (art. 1 i 2 projektowanej ustawy). 

Biorąc pod uwagę powyższe zakres podmiotowy ustawy objąłby zarówno osoby, którym przyznano renty rodzinne oraz osoby mające prawo do tej renty. 

W przypadku ww. osób uprawnionych, wysokość ich emerytury lub renty rodzinnej, na ich wniosek złożony do ZUS, podlegałaby ustaleniu od miesiąca złożenia wniosku (art. 3 projektowanej ustawy). W celu obliczenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, która miałaby zostać na bieżąco wypłacana świadczeniobiorcy, ZUS ponownie obliczyłby wysokość świadczenia na dzień jego ustalenia w latach 2009-2019, z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw. Oznacza to, że ZUS ponownie obliczy wysokość świadczenia w dacie jego przyznania, z zastosowaniem rozwiązania, że waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. 

Tak ustalona wysokość emerytury i renty rodzinnej podlegałaby następnie waloryzacji na zasadach, jakie obowiązywały po dniu przyznania emerytury lub renty rodzinnej. Emerytura lub renta rodzinna w nowej wysokości, uwzględniającej wyżej opisane obliczenie przysługiwałaby od miesiąca złożenia wniosku do ZUS (art. 4 projektowanej ustawy). 

Wniosek, który może być również złożony w formie elektronicznej, zawiera dane osoby, która ubiega się o ustalenie wysokości emerytury lub renty rodzinnej, żądanie wnioskodawcy, ze wskazaniem świadczenia o jakie się ubiega oraz podpis wnioskodawcy lub jego przedstawiciela ustawowego (art. 3 ust. 2 i 3 projektowanej ustawy). 

Postępowanie byłoby zawieszone przez ZUS, w przypadku, gdy świadczeniobiorca przed dniem wejścia w życie ustawy złożył odwołanie do sądu od decyzji ZUS w przedmiocie ustalenia emerytury lub renty rodzinnej. W przypadku, gdy sąd wydał prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w tej sprawie, na wniosek emeryta lub rencisty, ZUS podejmie postępowanie zawieszone z tej przyczyny (art. 6 projektowanej ustawy). 

Proponuje się również, by umorzone zostały prowadzone przez ZUS oraz toczące się przed sądami powszechnymi postępowania w sprawie ustalenia wysokości emerytury lub renty rodzinnej, z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej, wszczęte przez ZUS lub przez sąd wskutek wniesienia: 
1) skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 572), 
2) odwołania od decyzji wydanej przez ZUS w postępowaniu, o którym mowa w pkt 1, 
3) skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 4011 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1568). 

Od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie będą wszczynane powyższe postępowania (art. 7 projektowanej ustawy). Z chwilą uprawomocnienia się decyzji lub wyroku, wydanych na podstawie przepisów niniejszej ustawy, wygasałyby z mocy prawa, wszelkie roszczenia osób uprawnionych, którym przyznano emeryturę lub rentę rodzinną bez uwzględnienia przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz 3ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej. 

W celu jak najszerszego powiadomienia zainteresowanych emerytów i rencistów rodzinnych proponuje się, aby na trzy miesiące przed wejściem w życie projektowanych rozwiązań, ZUS na swojej stronie podmiotowej poinformował osoby pobierające tzw. czerwcowe emerytury i renty rodzinne o zasadach ustalania wysokości emerytury lub renty rodzinnej wynikających z niniejszej ustawy (art. 9 projektowanej ustawy). 

W sprawach nieuregulowanych w ustawie będą miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 10 projektowanej ustawy).

Kiedy będzie można złożyć wniosek o ponowne przeliczenie emerytury lub renty

Wniosek o ponowne przeliczenie emerytury albo renty będzie można złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. A ustawa ma wejść w życie 1 lipca 2025 r.

Emerytura lub renta rodzinna w nowej wysokości przysługiwałaby od miesiąca złożenia wniosku.

Według szacunków ZUS z nowej ustawy będzie mogło skorzystać prawie 100 tys. osób.

Projekt tej ustawy został opublikowany 31 grudnia 2024 r. Planowany termin przyjęcia projektu ustawy przez Radę Ministrów to I kwartał 2025 r.

Źródło: Projekt ustawy o ustalaniu wysokości emerytur z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznanych w czerwcu w latach 2009–2019 oraz rent rodzinnych po ubezpieczonych, którym przyznano emerytury w czerwcu w latach 2009–2019 (UD160).