Nawet 5 tys. zł grzywny za śmierdzący dym z komina. Co możemy zrobić, jeżeli podejrzewamy, że sąsiad spala w piecu odpady?

• Z powodu smogu, w Polsce, każdego roku, umiera ponad 40 tys. osób
• Spalanie odpadów – czy to legalne?
• Spalanie odpadów – gdzie zgłosić podejrzenie, że w sąsiednim gospodarstwie domowym spalane są śmieci?
• Spalanie odpadów – czy osoba kontrolowana może uniemożliwić kontrolę?
• Spalanie odpadów – co za to grozi? 
• Dym z komina sąsiada przedostający się na naszą nieruchomość – pozostaje jeszcze powództwo cywilne

Z powodu smogu, w Polsce, każdego roku, umiera ponad 40 tys. osób

Nie ulega wątpliwości, że ekspozycja na zanieczyszczone powietrze ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka, powodując całe spektrum poważnych dolegliwości i chorób w zakresie układu oddechowego, układu krążenia oraz układu nerwowego. Przyczynia się także do skracania oczekiwanej długości życia, swoje oddziaływanie na organizm człowieka rozpoczynając już na etapie życia płodowego. Dowodzi temu ogromna liczba badań epidemiologicznych, klinicznych i laboratoryjnych. Z tylko niektórymi z nich (bowiem jest ich znacznie więcej), można zapoznać się pod adresem: https://krakowskialarmsmogowy.pl/wp-content/uploads/2020/09/Bibliografia_literatura_medyczna_skutki_zanieczyszczenia_powietrza.pdf.

W Polsce, ze względu na wysokie stężenia zanieczyszczeń powietrza – z powodu smogu – dochodzi nawet do zgonów. Jak podają autorzy publikacji „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie” (dostępnej pod adresem: https://krakowskialarmsmogowy.pl/wp-content/uploads/2024/02/Wplyw-zanieczyszczen-powietrza-na-zdrowie_III-wydanie.pdf) – „Użycie rekomendowanych przez WHO współczynników ryzyka dla ekspozycji długoterminowej pozwala oszacować, że w ostatnich latach z powodu zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2.5 każdego roku umierało w naszym kraju ponad 40 tys. osób”.

Skalę i powagę tego zjawiska, dobitnie obrazuje poniższa grafika – w wyniku zanieczyszczonego powietrza, w naszym kraju, rokrocznie umiera więcej osób, niż w wypadkach drogowych:

Dane te, są zatrważające, a smród który już teraz – tj. na początku listopada – zaczyna unosić się w wielu miastach i miejscowościach – niepokojący i niepozostawiający złudzeń, że Polska nadal boryka się z problemem smogu. Dlatego – dbajmy o nasze zdrowie, sami nie spalajmy w piecach odpadów i nie pozostawajmy obojętni na cuchnący dym wydobywający się z kominów sąsiadów – dla dobra własnego, swojej rodziny, jak i ogółu.

Spalanie odpadów – czy to legalne?

Śmierdzący, szkodliwy dym wydobywający się z kominów (który zwykle ma charakterystyczny zapach palonego plastiku, jest czarny lub zabarwiony), w większości przypadków, nie powoduje nic innego, jak – spalanie odpadów.  

Termiczne przekształcanie odpadów (czyli ich spalanie) prowadzone poza spalarniami lub współspalarniami odpadów (z zastrzeżeniem przypadków, gdy na takie spalanie – ponieważ ze względów bezpieczeństwa, nie jest możliwe spalanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach do tego celu przeznaczonych – zezwoli marszałek województwa) – jest natomiast zabronione, zgodnie z art. 155 ustawy z dnia 14.12.2012 r. o odpadach. Szczegółową listę odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami, mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalne metody ich odzysku – określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10.11.2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku.

Akty prawne (a konkretniej akty prawa miejscowego), które nakładają ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw – stanowią ponadto tzw. uchwały antysmogowe. Są to regulacje (uchwały) podejmowane przez sejmiki województwa – na podstawie art. 96 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska – w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu zanieczyszczeń powietrza (powodowanych eksploatacją instalacji, w których następuje spalanie paliw) na zdrowie ludzi lub na środowisko. Ich celem, jest więc zapewnienie poprawy jakości powietrza w danym regionie. Uchwały te, mogą określać:

• granice obszaru, na którym wprowadza się ograniczenia lub zakazy,

• rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ograniczenia lub zakazy,

• rodzaje lub jakość paliw dopuszczonych do stosowania lub których stosowanie jest zakazane lub parametry techniczne / rozwiązania techniczne / parametry emisji instalacji, w których następuje spalanie paliw, dopuszczonych do stosowania na tym obszarze,

• sposób lub cel wykorzystania paliw, który jest objęty ograniczeniami określonymi w uchwale,

• okres obowiązywania ograniczeń lub zakazów w ciągu roku oraz

• obowiązki podmiotów objętych uchwałą w zakresie niezbędnym do kontroli realizacji uchwały.

Na dzień 23 października 2023 r. (są to najświeższe dane podawane przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska) – uchwały antysmogowe uchwaliło, na swoich terytoriach, 14 województw w Polsce: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie, pomorskie, śląskie, świętokrzyskie, wielkopolskie oraz zachodniopomorskie. Za szczegółową listą wszystkich obowiązujących uchwał antysmogowych oraz treścią poszczególnych aktów, można zapoznać się pod adresem: https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/strategie_plany_programy/Programy_ochrony_powietrza/Uchwaly/Zestawienie_obowiazujacych_uchwal_antysmogowych_na_dzien_23_pazdziernika_2023_r.pdf.

Przenosząc powyższe regulacje na „praktykę”, można stwierdzić, że w gospodarstwach domowych (a konkretniej – w domowych kotłach, piecach i kominkach), zakazane jest spalanie m.in.:

• kolorowych gazet, opakowań na jajka, kartonów z nadrukami,

• książek,

• klejonych płyt wiórowych, płyt MDF,

• lakierowanego drewna, starych okien, framug, mebli, lakierowanych palet, lakierowanych odpadów drewnianych,

• ubrań, kaloszy, gumowych opon, pieluch,

• butelek PET,

• foliowych toreb,

• odpadów węglowych – drobnego wilgotnego miału, mułu i flotokoncentratu.¹

W tym miejscu, warto podkreślić to, czego nie każdy jest świadomy. A mianowicie – że na każdej gminie ciąży obowiązek stworzenia tzw. punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych (PSZOK). Obowiązek ten, wynika z art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Są to miejsca, w których mieszkańcy danej gminy, mogą bezpłatnie pozostawić swoje odpady, których nie mogą wyrzucić do przydomowych pojemników. W ramach PSZOK – gmina ma obowiązek zapewnienia zbierania co najmniej: papieru, metalów, tworzyw sztucznych, szkła, odpadów opakowaniowych wielomateriałowych oraz bioodpadów. Śmieci, z którymi mówiąc kolokwialnie – nie wiadomo co zrobić – warto zatem zawieźć do takiego punktu, zamiast spalać je w piecu lub wyrzucać w pobliskim lesie. 

Spalanie odpadów – gdzie zgłosić podejrzenie, że w sąsiednim gospodarstwie domowym spalane są śmieci?

Podejrzenie spalania odpadów w gospodarstwie domowym, w pierwszej kolejności, należy zgłosić do:

1. straży miejskiej lub gminnej, dzwoniąc pod numer telefonu 986.

Strażnicy miejscy lub odpowiednio – gminni – od 1 listopada 2018 r., tj. od wejścia w życie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11.10.2018 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2018 r., poz. 1996) – zyskali bowiem uprawnienie do nakładania grzywien, w drodze mandatu karnego, za wykroczenia określone w art. 334 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska, tj. za nieprzestrzeganie ograniczeń, nakazów lub zakazów, określonych w uchwale sejmiku województwa, przyjętej na podstawie art. 96 (tj. w uchwale antysmogowej). Na tej podstawie, straż miejska lub odpowiednio – gminna, może wstawiać mandaty m.in. za:

• stosowanie jednego z zakazanych paliw wymienionych w uchwale antysmogowej, np. mułów i flotokoncentratów, węgla brunatnego, czy niskiej jakości miału oraz

• ogrzewanie budynku urządzeniem niespełniającym wymogów uchwały antysmogowej, czyli np. zamontowanie i używanie kotła pozaklasowego.

Od 20 października 2023 r., tj. od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28.09.2023 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2023 r., poz. 2140) – strażnicy miejscy i gminni, zyskali natomiast uprawnienie do karania, w drodze mandatu, za wykroczenie określone w art. 191 ustawy z dnia 14.12.2012 r. o odpadach, tj. za termicznie przekształcanie odpadów poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów. Na tej podstawie, straż miejska lub odpowiednio – gminna, może zatem wstawiać mandaty m.in. za:

• palenie odpadów w kominku, piecu lub kotle oraz

• palenie odpadów na powierzchni ziemi.

Zawiadamiając straż miejską lub gminną o podejrzeniu popełnienia przez sąsiada wykroczenia polegającego na spalaniu odpadów – warto zaznaczyć, że w momencie zawiadomienia o wykroczeniu, jesteśmy narażeni na oddziaływanie dymu wydobywającego się z komina sąsiada. Na tej podstawie, staniemy się bowiem pokrzywdzonymi w sprawie. Tym samym – jeżeli czynności sprawdzające, potwierdzą popełnienie wykroczenia – zostaniemy o tym powiadomieni i wezwania do przesłuchania w charakterze świadka. Jeżeli natomiast – w wyniku kontroli – podejrzenia nie potwierdzą się – zostaniemy o tym fakcie powiadomieni i wówczas – będziemy mogli samodzielnie złożyć wniosek o ukaranie danej osoby, którą podejrzewamy o spalanie śmieci. 

Jeżeli natomiast – w danej miejscowości, nie funkcjonuje straż miejska lub gminna – podejrzenie spalania odpadów w gospodarstwie domowym, należy zgłosić do:

2. urzędu miasta lub gminy.

Zgodnie z art. 379 ustawy z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska – wójt, burmistrz lub prezydent miasta, są organami sprawującymi kontrolę nad przestrzeganiem i stosowaniem przepisów o ochronie środowiska (w tym m.in. zakazu spalania odpadów), w zakresie objętym właściwością tych organów. Do wykonywania powyższych funkcji kontrolnych – wójt, burmistrz lub prezydent miasta może upoważnić funkcjonariuszy straży miejskiej lub gminnej. Brak straży miejskiej lub gminnej w danej gminie – nie zwalnia jednak organów gminy z obowiązku sprawowania kontroli w powyższym zakresie. 

W ramach czynności kontrolnych, organ kontrolujący ma prawo:

• wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem w godzinach od 6 do 22 na teren nieruchomości (tj. gospodarstwa domowego), na której prowadzona jest kontrola,

• przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych,

• żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego oraz

• żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.

I ostatecznie – jeżeli urząd miasta lub gminy, nie reaguje na zgłoszenie podejrzenia spalania odpadów w gospodarstwie domowym – sprawę należy zgłosić do:

3. Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (WIOŚ), Rady Gminy lub można – złożyć do prokuratury zawiadomienie o niedopełnieniu obowiązków przez organ gminy (tj. zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 231 kodeksu karnego). 

Spalanie odpadów – czy osoba kontrolowana może uniemożliwić kontrolę?

Może, ale powinna być wówczas liczyć się z tym, iż udaremnienie lub utrudnianie wykonania takiej czynności służbowej (tj. przeprowadzenie przez osobę uprawnioną, kontroli w zakresie ochrony środowiska) – stanowi przestępstwo, zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności (zgodnie z art. 225 par. 1 kodeksu karnego). 

Spalanie odpadów – co za to grozi? 

W przypadku ukarania sprawcy mandatem przez straż miejską lub gminną – wymierzona w ten sposób grzywna, nie może przekroczyć 500 zł. Jeżeli natomiast sprawca wykroczenia, mandatu nie przyjmie, w następstwie czego sprawa zostanie skierowana przez funkcjonariuszy straży miejskiej lub gminnej do sądu – wówczas (na podstawie art. 191 ustawy z dnia 14.12.2012 r. o odpadach, w związku z naruszeniem zakazu spalania odpadów wyrażonego w art. 155 ww. ustawy) – sąd może wymierzyć sprawcy grzywnę w wysokości sięgającej nawet 5000 zł. 

Dym z komina sąsiada przedostający się na naszą nieruchomość – pozostaje jeszcze powództwo cywilne

Zupełnie w „oderwaniu” od przepisów prawa ochrony środowiska, ustawy o odpadach i uchwał antysmogowych – swoich praw, od sąsiada, który zatruwa nas śmierdzącym dymem – możemy jeszcze dochodzić na podstawie kodeksu cywilnego, a konkretniej jest art. 144. 

Zgodnie z przywołanym wyżej przepisem – „Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.”

Toksyczny (tj. powstający w wyniku spalania śmieci) dym z komina sąsiada – nie ma zatem prawa przedostawać się na teren sąsiednich nieruchomości, w taki sposób, który powodowałby zakłócenie korzystania z nich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Spalanie śmieci, powodujące – w obrębie sąsiednich nieruchomości – zanieczyszczanie powietrza szkodliwymi immisjami, a niekiedy nawet przedostawanie się dymu do wnętrza domu – stanowi naruszenie zakazu immisji, uregulowanego w art. 144 kodeksu cywilnego.

Jako osoba, której nieruchomość zanieczyszczana jest szkodliwymi immisjami – możemy dochodzić swoich praw na drodze powództwa cywilnego, w ramach którego można domagać się zaprzestania przez sąsiada niedozwolonych praktyk (polegających na spalaniu śmieci, które powoduje powstawanie toksycznego dymu). Zgodnie z art. 222 par. 2 kodeksy cywilnego bowiem – przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. W podobnej sprawie orzekał np. Sąd Rejonowy w Chełmnie, w wyroku z dnia 10.07.2019 r. o sygn. akt I C 1083/17.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

¹ Polski alarm smogowy, „Jak poradzić sobie z problemem spalania śmieci?”

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14.12.2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1587 z późn. zm.)

• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10.11.2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz.U. z 2016 r., poz. 93)

• Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 54 z późn. zm.)

• Ustawa z dnia 13.09.1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 399)

• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17.11.2003 r. w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1350)

• Ustawa z dnia 6.06.1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 17)

• Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 z późn. zm.)