Sądy powszechne zaczynają już uwzględniać wyrok TK, na podstawie którego 200 tys. emerytów może odzyskać od ZUS nawet 64 tys. zł. Podpowiadamy co zrobić

• Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. przełomowy dla niemal 200 tys. emerytów
• Wyrok TK nieopublikowany w Dzienniku Ustaw, w związku z czym ZUS nie chce go stosować
• Sądy powszechne – mimo nieogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw – zaczynają jednak go stosować i wydają orzeczenia korzystne dla emerytów 
• Co zatem należy zrobić, aby – z uwzględnieniem wyroku TK – dochodzić swoich praw przed sądem powszechnym? Czyli o wniosku o wznowienie postępowania
• Na jakie wyrównanie – w związku z wyrokiem TK – mogą liczyć emeryci? 

Wyrok TK z 4 czerwca 2024 r. przełomowy dla niemal 200 tys. emerytów

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – osoby, które przeszły na wcześniejszą emeryturę przed 6 czerwca 2012 r., nie powinny mieć – z tego powodu – pomniejszanej wysokości emerytury powszechnej. W ww. wyroku TK orzekł, iż art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) w zakresie, w jakim dotyczy osób, które przed 6 czerwca 2012 r. (tj. przed ogłoszeniem ustawy zmieniającej ustawę z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wprowadzającej ww. przepis art. 25 ust. 1b ustawy), złożyły wniosek o jedną z emerytur wymienionych w art. 25 ust. 1b oraz nie osiągnęły wieku emerytalnego – jest niezgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zakwestionowany w skardze kasacyjnej art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który wszedł w życie 1 stycznia 2013 r., wprowadził zasadę, zgodnie z którą – ubezpieczonym, którzy na podstawie przepisów wymienionych w tym artykule, pobierali emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, a następnie złożyli wniosek o emeryturę powszechną – podstawę obliczenia emerytury, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Przed wejściem w życie ww. przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. przed 1 stycznia 2013 r. natomiast – pobieranie emerytur przysługujących przed osiągnieciem powszechnego wieku emerytalnego, nie zmniejszało natomiast wysokości emerytury powszechnej przysługującej po osiągnięciu wieku emerytalnego, a nawet mogło zwiększać jej wysokość (im później po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego – ubezpieczony pobierający emeryturę wymienioną w art. 25 ust. 1b ustawy, złożył wniosek o emeryturę powszechną). Osoby, które w stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie art. 25 ust. 1b ustawy, nabyły prawo do którejkolwiek z wymienionych w tym przepisie emerytur przysługujących przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, pozostawały zatem w uzasadnionym przekonaniu, że złożenie wniosku o tego rodzaju emeryturę i jej pobieranie – nie spowoduje w przyszłości negatywnych konsekwencji dla wysokości emerytury powszechnej ustalanej według formuły zdefiniowanej składki.

W związku z powyższym, Trybunał uznał, że – skarżący, podobnie jak i każda inna osoba, która złożyła wniosek o wcześniejszą emeryturę przed 6 czerwca 2012 r. (tj. przed ogłoszeniem ustawy wprowadzającej art. 25 ust. 1b ustawy) – nie miał możliwości przewidzieć konsekwencji, jakie na mocy nowo wprowadzonych przepisów, wiązały się ze skorzystaniem z prawa do wcześniejszego świadczenia (tj. że z tego powodu –  wysokość, przysługującej im emerytury powszechnej, ulegnie pomniejszeniu). Tego rodzaju legislacja, w ocenie Trybunału, w żaden sposób nie mieści się w ramach wyznaczonych przez art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Więcej na temat powyższego wyroku TK i tego kto – w związku z ww. wyrokiem – może domagać się zwrotu świadczeń emerytalnych, w zakresie niesłusznie pomniejszonym na podstawie art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – można przeczytać w poniższym artykule:

Wyrok TK nieopublikowany w Dzienniku Ustaw, w związku z czym ZUS nie chce go stosować

Zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP – orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, m.in. w sprawach zgodności ustaw z Konstytucją, podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, a jeżeli akt nie był ogłoszony – w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Omawiany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – jest wyrokiem, który dotyczy zgodności ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (a konkretniej jej art. 25 ust. 1b) z Konstytucją i jako taki – zgodnie z ww. przepisem – powinien zostać ogłoszony w Dzienniku Ustaw, czyli w organie urzędowym, w którym ogłoszona została ww. ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do dnia dzisiejszego – ww. wyrok nie doczekał się jednak takiej publikacji. Jego treść dostępna jest wyłącznie na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego (pod adresem: https://trybunal.gov.pl/sprawy-w-trybunale/art/obliczenie-naleznego-swiadczenia-emerytalnego-poprzez-pomniejszenie-emerytury-z-wieku-powszechnego-o-kwote-pobranych-wczesniej-emerytur) w publikowanym przez TK Zbiorze Urzędowym Orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (seria A, z dnia 19 sierpnia 2024 r., poz. 67). Zbiór ten, nie jest jednak organem urzędowym, w którym została ogłoszona ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem ww. publikacja – co nie ulega wątpliwości – nie czyni zadość wymogowi wynikającemu z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP. 

W związku z powyższym, ZUS – w piśmie do INFOR.PL – poinformował, iż każde pismo świadczeniobiorcy, z którego przynajmniej w sposób pośredni będzie wynikać, iż dotyczy ono żądania ponownego ustalenia wysokości emerytury z zastosowaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 czerwca 2024 r., bez względu na sposób nazewnictwa tego pisma, tj. „skarga”, „wniosek”, „podanie” – zostanie przez organ rentowy zakwalifikowane jako skarga o wznowienie postępowania w trybie art. 145a k.p.a. i następnie – zostanie przez ZUS wydana decyzja o odmowie wznowienia postępowania, z uwagi na brak – w ocenie ZUS – podstawy prawnej wznowienia, spowodowanej brakiem publikacji wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw. Poniżej fragment ww. stanowiska ZUS:

„Z uwagi na to, że ww. wyrok TK nie został dotychczas ogłoszony w Dzienniku Ustaw, brak jest podstaw do wznowienia postępowania w sprawie emerytury obliczonej z zastosowaniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, zakończonego decyzją ostateczną. W związku z powyższym, w razie złożenia skargi o wznowienie tego postępowania, organ rentowy wyda decyzję o odmowie wznowienia postępowania, z uwagi na brak podstawy prawnej wznowienia. Od tej decyzji świadczeniobiorcy przysługuje odwołanie do sądu powszechnego.”

Z pełną treścią powyższego stanowiska ZUS, można zapoznać się w poniższym artykule:

Emeryci, którzy objęci są zakresem podmiotowym omawianego wyroku TK – nie powinni jednak zrażać się powyższym stanowiskiem ZUS. Od ww. decyzji odmownej ZUS – przysługiwać im bowiem będzie odwołanie do sądu powszechnego, przed którym będzie można dochodzić swoich praw. Sądy powszechne zaczynają już natomiast – w takich sprawach – wydawać korzystne dla emerytów wyroki, zobowiązujące ZUS do ponownego przeliczenia wysokości emerytury powszechnej, z uwzględnieniem omawianego wyroku TK. Nie stanowi zatem dla nich przeszkody – tak jak dla ZUS – brak publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw. 

Sądy powszechne – mimo nieogłoszenia wyroku TK w Dzienniku Ustaw – zaczynają jednak go stosować i wydają orzeczenia korzystne dla emerytów 

W dniu 3 lipca 2024 r., w sprawie o sygn. akt VI U 528/24 – Sąd Okręgowy w Szczecinie wydał wyrok, w którym – uwzględniając wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – zmienił zaskarżoną przez emeryta decyzję ZUS i nakazał organowi rentowemu ponowne obliczenie wysokości emerytury ubezpieczonego, z pominięciem przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem – bez pomniejszania podstawy obliczenia emerytury powszechnej o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. 

Dla Sądu Okręgowego w Szczecinie nie stanowił problemu brak publikacji wyroku TK w Dzienniku Ustaw, bowiem – jak stwierdził – „nieuprawnione zaniechanie władzy wykonawczej w publikacji przedmiotowego orzeczenia nie może wpływać na brak możliwości jego zastosowania”  i dodał – „Jako, że wyroki trybunału Konstytucyjnego są ostateczne i powszechnie obowiązujące oraz, że sentencja przedmiotowego orzeczenia nie zawiera elementu intertemporalnego, przyjąć należy, że w stosunku do osób w takiej sytuacji faktycznej jak ubezpieczony przepis ten od początku jego obowiązywania był niezgodny z Konstytucją i jako taki nie powinien być zastosowany. (…) W konsekwencji Sąd Okręgowy, opierając się treść wymienionego wyroku oraz wyroku z dnia 6 marca 2019 roku dokonał wykładni konstytucyjnej (nie kontrolował konstytucyjności przepisu) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjmując, że nie może on mieć zastosowania w sytuacji faktycznej ubezpieczonego.

W konsekwencji, Sąd na mocy art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do ponownego obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonego w wieku powszechnym z pominięciem przepisu art. 25 ustęp 1b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS.”

Co zatem należy zrobić, aby – z uwzględnieniem wyroku TK – dochodzić swoich praw przed sądem powszechnym? Czyli o wniosku o wznowienie postępowania

Na wstępie, należy wspomnieć, iż w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20 – ustawodawca – analogicznie jak po ww. wyroku Trybunału z dnia 6 marca 2019 r., w sprawie o sygn. akt P 20/16 – powinien uwzględnić odpowiednie regulacje w ustawie z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które usystematyzują zasady ponownego ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonych, których dotyczy wyrok. Na chwilę obecną, regulacje te nie zostały jednak wprowadzone. Nie oznacza to jednak, że emeryci muszą bezczynnie czekać na „ruch” ze strony rządzących, tym bardziej, że sądy powszechne zaczynają już orzekać na ich korzyść. Już dzisiaj – mogą bowiem wystąpić do ZUS z wnioskiem o wznowienie postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, na podstawie którego została wydana ostateczna decyzja administracyjna – stanowi bowiem podstawę do wznowienia postępowania na zasadach i w trybie określonym w przepisach właściwych dla danego postępowania. W następstwie powyższego wniosku – zgodnie ze stanowiskiem przedstawionym przez ZUS – w związku z brakiem publikacji (na dzień dzisiejszy) ww. wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw – organ wyda jednak decyzję o odmowie wznowienia postępowania. To jednak nie zamyka dalszej drogi odwoławczej, a wręcz ją „otwiera”, ponieważ od ww. decyzji ZUS o odmowie wznowienia postępowania –  przysługiwać będzie odwołanie do sądu powszechnego, przed którym będzie można dochodzić swoich praw. I jak wynika z przywołanego powyżej wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 3 lipca 2024 r., sygn. akt VI U 528/24 – jest duża szansa na pozytywne rozpatrzenie sprawy dla emeryta.

Celem zawnioskowania do ZUS o wznowienie postępowania i następnie – złożenia odwołania do sądu od decyzji odmownej ZUS – warto skorzystać ze wzorów wniosków dostępnych w poniższym artykule:

Na jakie wyrównanie – w związku z wyrokiem TK – mogą liczyć emeryci? 

Zgodnie z szacunkami przedstawionymi przez ZUS w piśmie z dnia 26 czerwca 2023 r., znak 992600.035.11.2023, skierowanym do Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie toczącej się jeszcze wówczas przed Trybunałem sprawy o sygn. akt SK 140/20 – ZUS stwierdził, że „szacunkowa przeciętna miesięczna podwyższa świadczenia dla osób (tj. osób, które miały prawo do emerytury "wcześniejszej" przed 1 stycznia 2013, data przyznania im prawa do emerytury powszechnej przypada po 2012 r. oraz miały pomniejszaną podstawę obliczenia emerytury powszechnej) wynosi 1191 zł, a przeciętna kwota wyrównania – 64075 zł”.

Sprawdź >>> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

Podstawa prawna:

• Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2024 r., sygn. akt SK 140/20

• Wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 3 lipca 2024 r., sygn. akt VI U 528/24

• Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251)