Dostęp do alkoholu zostanie w Polsce istotnie ograniczony. Cztery najważniejsze punkty rewolucji w sprzedaży alkoholu

• Zmiany będące efektem systematycznie wzrastającej dostępności ekonomicznej alkoholu w Polsce oraz pojawienia się w sklepach alkotubek, przypominających wyglądem musy dla dzieci
• 1 – uszczelnienie przepisów dotyczących opakowań
• 2 – ograniczenie dostępności alkoholu na stacjach benzynowych w porze nocnej
• 3 – wprowadzenie obowiązku sprzedawcy weryfikacji pełnoletności osoby dokonującej zakupu napoju alkoholowego
• 4 – wprowadzenie zakazu promocji cenowej napojów alkoholowych

Zmiany będące efektem systematycznie wzrastającej dostępności ekonomicznej alkoholu w Polsce oraz pojawienia się w sklepach alkotubek, przypominających wyglądem musy dla dzieci

Statystyki Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, w zakresie dostępności ekonomicznej alkoholu (która obrazowana jest poprzez określenie liczby butelek poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych, które można kupić za średnie miesięczne wynagrodzenie) wykazują, że od 2002 do 2023 r. – dostępność ta systematycznie rośnie. W 2002 r., za przeciętne miesięczne wynagrodzenie, można było dokonać zakupu:

• 796 butelek piwa jasnego pełnego (o pojemności 0,5 l), 

• 231 butelek wina białego gronowego, wytrawnego (o pojemności 0,75 l) oraz 

• 90 butelek wódki czystej 40% (o pojemności 0,5 l), 

podczas, gdy w 2023 r., za przeciętne miesięczne wynagrodzenie, można już było pozwolić sobie na zakup:

• 1863 butelek piwa jasnego pełnego (o pojemności 0,5 l),

• 279 butelek wina białego gronowego, wytrawnego (o pojemności 0,75 l) oraz

• 221 butelek wódki czystej 40% (o pojemności 0,5 l).¹

W 2023 r., w stosunku do roku 2022, po raz pierwszy od 14 lat, odnotowano jedynie zmniejszenie się dostępności piwa (w 2022 r., za przeciętne miesięczne wynagrodzenie, można było bowiem dokonać zakupu 1894 butelek piwa jasnego pełnego o pojemności 0,5 l, podczas, gdy w 2023 r. – liczba ta spadła do 1863 butelek). Dostępność do wina oraz wódki jednak nieustannie wzrasta. Statystyki te, są niepokojące z tego względu, że, zgodnie z badaniami ekonomicznymi – im większa dostępność ekonomiczna alkoholu – tym większe jest jego spożycie.² Z danych dotyczących spożycia poszczególnych rodzajów alkoholu w przeliczeniu na 100% alkohol, na 1 mieszkańca, wynika jednak, że pomimo stałego wzrostu dostępności ekonomicznej alkoholu – średnie spożycie alkoholu na 1 mieszkańca, na przełomie lat 2021 – 2023, nieznacznie zmalało. I tak, w 2021 r. – 1 mieszkaniec spożywał średnio 9,73 l wszystkich rodzajów alkoholu ogółem, podczas, gdy w 2023 r. – było to już 8,93 l.³ Jest to jednak nadal na tyle duże spożycie, które w połączeniu z niedawną głośną sprawą wprowadzenia do sprzedaży alkotubek, które swoim wyglądem łudząco przypominały musy owocowe dla dzieci – wymagały od rządu podjęcia bardziej radykalnych działań w zakresie ograniczenia dostępu do alkoholu w Polsce. 

1 – uszczelnienie przepisów dotyczących opakowań

Do konsultacji publicznych, trafił już projekt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie opakowań niektórych napojów spirytusowych (numer w wykazie prac legislacyjnych: 104). Rozporządzenie to, określa szczegółowe wymagania w zakresie sposobu opakowania napojów spirytusowych o pojemności do 200 mililitrów, które:

• będą mogły być sprzedawane wyłącznie w butelkach albo puszkach, jak również

• nie będą mogły budzić wątpliwości ani wprowadzać w błąd co do danych umożliwiających identyfikację środka spożywczego (czyli tego, że są one napojami alkoholowymi) oraz będą musiały zapewniać odróżnienie takiego napoju od innych środków spożywczych, w szczególności środków spożywczych przeznaczonych dla dzieci.

Termin zgłaszania uwag do projektu powyższego rozporządzenia, w ramach konsultacji publicznych, został określony do 7 października 2024 r. Projekt zakłada, że nowe przepisy miałyby wejść w życie z dniem następującym po dniu jego ogłoszenia. 

Projekt ten, jest efektem pojawienia się w ostatnim czasie, w sprzedaży, alkoholu w saszetkach łudząco przypominających produkty spożywcze dla dzieci (musy owocowe) – tzw. alkotubek, co wywołało niemałe oburzenie w opinii publicznej. Jak wynika z uzasadnienia projektu – „Postulaty społeczne oraz sygnały organizacji zwalczających alkoholizm wskazują na łatwą dostępność napojów spirytusowych w niewielkich opakowaniach, jako na istotny czynnik promujący i zwiększający spożycie alkoholu. (…) W związku z powyższym, niezbędne jest podjęcie działań legislacyjnych w celu ograniczenia ww. zjawiska.”

Projekt ten, ma również poparcie Ministerstwa Zdrowia. Podczas konferencji prasowej, która miała miejsce w dniu 3 października br., minister zdrowia Izabela Leszczyna stanowczo podkreśliła, że – „Opakowania, w których sprzedawany jest alkohol, nie mogą przypominać opakowań, w których sprzedawane są produkty do spożycia przez dzieci” i dodała, że – „Nie mogą one udawać jogurtu, musu owocowego ani czegokolwiek.”

2 – ograniczenie dostępności alkoholu na stacjach benzynowych w porze nocnej

Minister zdrowia Izabela Leszczyna, w rozmowie z Radiem ZET w dniu 3 października 2024 r., poinformowała, że Ministerstwo Zdrowia kończy prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Projekt ten, nie ujrzał jeszcze, co prawda, „światła dziennego”, ale zgodnie z zapowiedzią Pani Minister – ma on trafić do wewnętrznych uzgodnień najpóźniej w poniedziałek, 7 października 2024 r. Przepisy mogłyby natomiast wejść w życie 1 stycznia 2025 r.

Projekt ten – jak poinformowała szefowa resortu zdrowia – zakłada m.in. ograniczenie dostępności alkoholu na stacjach benzynowych w porze nocnej, tj. między godz. 22, a 6 rano. Aktualnie, ogólnopolski zakaz sprzedaży alkoholu w porze nocnej nie obowiązuje. Ograniczenia w godzinach nocnej (tj. pomiędzy godziną 22, a 6 rano) sprzedaży napojów alkoholowych, do spożycia poza miejscem ich sprzedaży – może jedynie, na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – wprowadzić, dla terenu danej gminy lub wskazanych jednostek pomocniczych gminy – rada gminy. Takie ograniczenia, obowiązują m.in. w Krakowie i w Warszawie.

3 – wprowadzenie obowiązku sprzedawcy weryfikacji pełnoletności osoby dokonującej zakupu napoju alkoholowego

Ww. projekt ustawy o zmianie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, nad którym pracuje Ministerstwo Zdrowia, zakłada również wprowadzenie obowiązku (w miejsce uprawnienia) osoby sprzedającej alkohol, do weryfikacji dowodu osobistego osoby kupującej alkohol, jeżeli poweźmie ona podejrzenie, że osoba ta nie ukończyła 18 roku życia. 

Aktualnie, zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – sprzedający napoje alkoholowe, jest jedynie uprawniony (a nie obowiązany) do żądania okazania dokumentu potwierdzającego wiek nabywcy napoju alkoholowego, jeżeli poweźmie on wątpliwości co do pełnoletności tej osoby. 

Jak podkreśliła minister Izabela Leszczyna, podczas konferencji prasowej, która odbyła się w dniu 3 października br. – resort nie przewiduje jednak wprowadzenia jakichkolwiek sankcji dla sprzedawcy, jeżeli nie dopyta on o dowód osobisty, licząc na to, że sprzedawcy mają dobre intencje i będą wywiązywać się z powyższego obowiązku. 

4 – wprowadzenie zakazu promocji cenowej napojów alkoholowych

Ostatnią ze zmian w zakresie ograniczenia dostępu do napojów alkoholowych w Polsce, której wprowadzenie – w ramach nowelizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – zapowiedziało Ministerstwo Zdrowia, jest wprowadzenie zakazu promocji cenowej alkoholu. W ocenie minister Izabeli Leszczyny – aktualnie, zakaz ten jest sformułowany zbyt ogólnie, a mówiąc kolokwialnie, po zmianach – ma nie być możliwe kupienie taniej (w pakiecie) dwóch butelek wódki, niż każdej z nich z osobna. 

W obecnym stanie prawnym, o zakazie reklamy i promocji napojów alkoholowych, stanowi art. 13¹ ustawy z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, zgodnie z którym – w Polsce zabroniona jest reklama i promocja napojów alkoholowych, z wyjątkiem piwa, którego reklama i promocja jest dozwolona, pod warunkiem, że:

• nie jest kierowana do małoletnich,

• nie przedstawia osób małoletnich,

• nie łączy spożywania alkoholu ze sprawnością fizyczną bądź kierowaniem pojazdami,

• nie zawiera stwierdzeń, że alkohol posiada właściwości lecznicze, jest środkiem stymulującym, uspakajającym lub sposobem rozwiązywania konfliktów osobistych,

• nie zachęca do nadmiernego spożycia alkoholu,

• nie przedstawia abstynencji lub umiarkowanego spożycia alkoholu w negatywny sposób,

• nie podkreśla wysokiej zawartości alkoholu w napojach alkoholowych jako cechy wpływającej pozytywnie na jakość napoju alkoholowego,

• nie wywołuje skojarzeń z atrakcyjnością seksualną, relaksem lub wypoczynkiem, nauką lub pracą bądź sukcesem zawodowym lub życiowym oraz

• nie jest prowadzona:

  • w telewizji, radiu, kinie i teatrze między godziną 6 a 20, z wyjątkiem reklamy prowadzonej przez organizatora imprezy sportu wyczynowego lub profesjonalnego w trakcie trwania tej imprezy,

  • na kasetach wideo i innych nośnikach,

  • w prasie młodzieżowej i dziecięcej,

  • na okładkach dzienników i czasopism,

  • na słupach i tablicach reklamowych i innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy, chyba że 20% powierzchni reklamy zajmować będą widoczne i czytelne napisy informujące o szkodliwości spożycia alkoholu lub o zakazie sprzedaży alkoholu małoletnim oraz

  • przy udziale małoletnich.

Aktualnie obowiązujące przepisy, nie odnoszą się zatem wprost do zakazu promocji cenowej alkoholu.

¹ Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, Dostępność ekonomiczna napojów alkoholowych (https://kcpu.gov.pl/statystyki-i-raporty/statystyki/)

² Rabinovich, Lila, Philipp-Bastian Brutscher, de Han Vries, Jan Tiessen, Jack Clift, i Anais Reding. 2009. The affordability of alcoholic beverages in the European Union. Understanding the link between alcohol affordability, consumption and harms. Santa Monica: RAND Corporation

³ Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, Spożycie napojów alkoholowych na jednego mieszkańca

Podstawa prawna:

• Projekt rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie opakowań niektórych napojów spirytusowych (numer w wykazie prac legislacyjnych: 104)

• Ustawa z dnia 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2023 r., poz. 2151)