Szkoły zamknięte w Dzień Nauczyciela, 14 października 2024 r. – czy to zgodne z prawem i co z opieką nad dziećmi?

• Dzień Nauczyciela (czyli 14 października każdego roku), to dzień wolny od zajęć lekcyjnych, ale nie dzień wolny od pracy dla nauczycieli
• W Dzień Nauczyciela szkoła nie może być zamknięta – ma obowiązek zapewnić uczniom opiekę
• Czy jeżeli szkoła jednak jest zamknięta – rodzicom przysługuje zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub zasiłku opiekuńczego?

Dzień Nauczyciela (czyli 14 października każdego roku), to dzień wolny od zajęć lekcyjnych, ale nie dzień wolny od pracy dla nauczycieli

Zgodnie z art. 74 ustawy z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela – 14 października każdego roku obchodzony jest Dzień Edukacji Narodowej, który potocznie zwany jest Dniem Nauczyciela. Jest to święto wszystkich pracowników oświaty i dzień wolny od zajęć lekcyjnych, ale nie dzień wolny od pracy dla pracowników oświaty. Tym bardziej więc nie jest to również dzień wolny od pracy dla rodziców uczniów. 

Wracając jednak do nauczycieli – w dniu 14 października każdego roku, zwolnieni są oni wyłącznie od prowadzenia zajęć lekcyjnych. Owe zajęcia lekcyjne, nie doczekały się co prawda swojej definicji ustawowej, ale zwyczajowo przyjmuje się, że są to zajęcia wynikające z planu lekcji (zwanego również niekiedy tygodniowym rozkładem zajęć)/programu nauczania lub po prostu – zajęcia dydaktyczne. Zgodnie z art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela – poza zajęciami dydaktycznymi, w ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia, nauczyciel obowiązany jest jednak również realizować m.in.:

• zajęcia wychowawcze i opiekuńcze z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, jak również 

• inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów. 

Zwolnienie nauczycieli z obowiązku prowadzenia zajęć lekcyjnych w dniu 14 października, pozostaje zatem bez związku z ich czasem pracy. Dniami wolnymi od pracy dla nauczycieli są – w myśl art. 151⁹ par. 1 kodeksu pracy – niedziele i święta określone w przepisach o dniach wolnych od pracy.  Przepisy te, zawiera ustawa z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy, w myśl której – dniami wolnymi od pracy są:

• 1 stycznia – Nowy Rok,

• 6 stycznia – Święto Trzech Króli,

• pierwszy dzień Wielkiej Nocy,

• drugi dzień Wielkiej Nocy,

• 1 maja – Święto Państwowe,

• 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,

• pierwszy dzień Zielonych Świątek,

• dzień Bożego Ciała,

• 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,

• 1 listopada – Wszystkich Świętych,

• 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,

• 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,

• 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia oraz

• niedziele.

Lex specialis w stosunku do powyższych przepisów stanowi art. 42c ust. 2 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym – w szkołach, w których praca odbywa się we wszystkie dni tygodnia, nauczyciel korzysta co najmniej raz na dwa tygodnie z dwóch kolejnych dni wolnych od pracy, z których jeden musi przypadać w niedzielę. Nie dotyczy to jednak nauczyciela pracującego w systemie kształcenia zaocznego.

Żadna z powyższych regulacji nie wskazuje jednak, że 14 października (Dzień Edukacji Narodowej) jest dla nauczycieli dniem wolnym od pracy. A zatem – nie jest. 

W Dzień Nauczyciela szkoła nie może być zamknięta – ma obowiązek zapewnić uczniom opiekę

To, że w Dzień Nauczyciela nie odbywają się zajęcia lekcyjne, nie oznacza więc wcale, że nauczyciele nie muszą przyjść do pracy, a szkoła nie musi zapewnić uczniom opieki. W tym dniu, zazwyczaj odbywają się apele i im podobne uroczystości, związane z obchodami Dnia Edukacji Narodowej, a w pozostałym czasie – uczniowie powinni mieć zapewnioną opiekę, choćby w postaci możliwości przebywania na świetlicy szkolnej. Niezgodną z prawem praktyką niektórych szkół jest całkowite zamykanie w tym dniu placówek. Zgodnie z par. 6 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11.08.2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego – w dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych – szkoła ma obowiązek zorganizowania zajęć wychowawczo-opiekuńczych i ponadto – ma obowiązek poinformować rodziców o możliwości udziału uczniów w takich zajęciach. Przepis par. 6 ww. rozporządzenia odnosi się, co prawda, do dni, które zostały ustalone jako wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych decyzją dyrektora szkoły, po zasięgnięciu prze niego opinii rady szkoły, a gdy rada ta nie została powołana – rady pedagogicznej oraz rady rodziców i samorządu uczniowskiego, biorąc pod uwagę warunki lokalowe i możliwości organizacyjne szkoły. Przez analogię – powinien on jednak być stosowany również do dnia wolnego od zajęć dydaktyczno-wychowawczych (in. zajęć lekcyjnych) ustalonego na mocy ustawy, jakim jest właśnie Dzień Nauczyciela, przypadających na 14 października każdego roku. 

Potwierdza to stanowisko Ministerstwa Edukacji Narodowej wyrażone w odpowiedzi na interpelację poselską nr 20528¹:

„Dzień Edukacji Narodowej jest wolny od zajęć lekcyjnych (na podstawie art. 74 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela). Uczniowie nie mają tego dnia lekcji, ale nie jest to dla nich dzień wolny od obecności w szkole. Szkoła w tym dniu jest zobowiązana prowadzić zajęcia opiekuńcze (w godzinach ustalonych w szkole) lub zajęcia innego rodzaju, na przykład związane z odbywającymi się z tej okazji uroczystościami szkolnymi. (…) W dzień wolny od zajęć dydaktyczno-wychowawczych każdy uczeń ma prawo korzystać z różnych form zajęć organizowanych w tym dniu w szkole. Opieką powinni być objęci wszyscy uczniowie, którzy w tym dniu przyjdą do szkoły, a nie tylko uczniowie, których wcześniej zgłoszą rodzice lub którzy wcześniej złożą taką deklarację. Zasady organizacji zajęć wychowawczo-opiekuńczych oraz ich wymiar zależy od potrzeb uczniów oraz organizacji pracy szkoły w tym dniu. Czas, w którym szkoła organizuje zajęcia dla uczniów, powinien wynikać np. z konieczności sprawowania opieki nad uczniami, których rodzice pracują, bądź też z możliwości dojazdu uczniów środkami komunikacji publicznej lub organizowanej przez organ prowadzący.  Decyzja, czy w tym dniu wszyscy nauczyciele organizują w szkole zajęcia opiekuńcze lub w inny sposób wykonują swoje zadania, należy do dyrektora szkoły.”

Czy jeżeli szkoła jednak jest zamknięta – rodzicom przysługuje zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub zasiłku opiekuńczego?

Zdarza się, że pomimo, iż zamknięcie szkoły w Dzień nauczyciela i niezapewnienie w tym czasie opieki nad uczniami, jest niezgodne z prawem – dochodzi niekiedy do takiej praktyki. Czy wówczas, pracujący rodzice, mogą liczyć na zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub zasiłku opiekuńczego? 

W ustawie z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (a konkretniej w jej art. 32 ust. 1 pkt 1 lit. a), zostało przewidziane prawo do zasiłku opiekuńczego w przypadku zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia przez nie 8 lat, m.in. w sytuacji nieprzewidzianego zamknięcia szkoły, do której uczęszcza dziecko. Zasiłek ten, przysługuje w wysokości 80% podstawy wymiaru zasiłku, czyli – w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę – przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres ostatnich 12 miesięcy, a jeżeli okres zatrudnienia jest krótszy – za pełne miesiące kalendarzowe podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Można go przy tym otrzymać łącznie za nie więcej niż 60 dni w roku kalendarzowym.

Więcej na temat zasiłku opiekuńczego przysługującego w przypadku zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem, można przeczytać w poniższym artykule:

Czy zamknięcie szkoły w Dzień Edukacji Narodowej, można jednak uznać za nieprzewidziane, co uprawniałoby rodziców do otrzymania zasiłku opiekuńczego na dziecko w wieku do ukończenia przez nie 8 roku życia? Może być to kwestia sporna. Z jednej bowiem strony – tak, ponieważ rodzic znający przepis art. 74 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym, w tym dniu, nie odbywają się jedynie zajęcia lekcyjne, a szkoła powinna normalnie „pracować” i zapewniać uczniom opiekę – miał prawo się tego nie spodziewać. Z drugiej jednak – jeżeli dyrektor placówki poinformował o tym rodziców z jakimś wyprzedzeniem – ciężko będzie mówić o „nieprzewidzianym” zamknięciu placówki. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego² i praktyką ZUS – o nieprzewidzianym zamknięciu szkoły, można powiedzieć, jeżeli rodzic został o nim powiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed dniem jej zamknięcia. Wszystko zależy więc od okoliczności konkretnego przypadku, jednak – rodzice świadomi swoich praw (zwłaszcza jeżeli zostali „zawczasu” powiadomieni przez szkołę o planie jej zamknięcia w Dzień Nauczyciela) – powinni raczej domagać się od szkoły zorganizowania, w tym dniu, opieki nad dzieckiem, aniżeli – domagać się od pracodawcy zwolnienia od pracy, a od ZUS-u wypłaty, za ten dzień, zasiłku opiekuńczego.

Jeżeli jednak dojdzie do zamknięcia szkoły (o czym rodzice zostali powiadomieni z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem), dyrektor nie zorganizuje na ten dzień zajęć wychowawczo-opiekuńczych dla dzieci, a rodzic nie będzie mógł skorzystać ze zwolnienia od pracy w celu osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem z zachowaniem prawa do zasiłku – jest jeszcze jedno rozwiązanie dla pracujących rodziców na ten dzień: możliwość skorzystania z tzw. dwóch dni opieki na dziecko w wieku do lat 14 (w tym przypadku oczywiście – z jednego dnia), z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, które przysługują rodzicom w każdym roku kalendarzowym, na podstawie art. 188 kodeksu pracy. 

Co istotne, zwolnienie to przysługuje łącznie:

• na wszystkie dzieci w wieku do lat 14 w rodzinie – czyli, jeżeli w rodzinie jest np. troje dzieci w tym wieku – rodzicom nadal będą przysługiwały tylko 2, a nie 6 dni zwolnienia w danym roku oraz

• obojgu rodzicom i to bez względu na liczbę pracodawców, u których są zatrudnieni – czyli, w zakresie wykorzystanym przez matkę dziecka (w ramach jej wszystkich stosunków pracy w danym roku kalendarzowym), nie będzie mógł już skorzystać ze zwolnienia ojciec i odwrotnie. 

W celu skorzystania ze zwolnienia – pracownik powinien złożyć pracodawcy wniosek o udzielenie zwolnienia. Jako, iż zwolnienie to może zostać udzielone w częściach (w trybie dniowym lub godzinowym) – w pierwszym wniosku w danym roku kalendarzowym (o ile oczywiście pracownik chce to zwolnienie podzielić) – decyduje on w jakim z ww. trybów będzie korzystał ze zwolnienia. Wniosku o udzielenie tego zwolnienia od pracy nie trzeba uzasadniać, a pracodawca nie może odmówić jego udzielenia. Przepisy nie określają również w jakim terminie pracownik powinien wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie zwolnienia. Biorąc jednak pod uwagę interes pracodawcy – należy przyjąć, że powinien to uczynić z możliwie jak największym wyprzedzeniem.

¹ Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej z dnia 3 marca 2011 r. na interpelację nr 20528 w sprawie organizacji dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych 

² uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1979 r., sygn. akt II UZP 4/79

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 986)

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)

• Ustawa z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1920)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11.08.2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. z 2017 r., poz. 1603)

• Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 2780)