Szefowa MEN: część beneficjentów „obchodziła” system i pobierała 800 plus w sposób nieuprawniony. Czy będą kolejne ograniczenia programu? Oburzeni politycy interweniują

• Część beneficjentów 800 plus obchodziła „system” i pobierała świadczenie w sposób nieuprawniony. Oburzeni politycy interweniują
• Zasada powiązania prawa do 800 plus z przynależnością dzieci z Ukrainy do polskiego systemu edukacji
• Obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki w polskim systemie edukacji
• Czy program 800 plus wymaga dalszych ograniczeń czy po prostu dokładniejszych kontroli?

Część beneficjentów 800 plus obchodziła „system” i pobierała świadczenie w sposób nieuprawniony. Oburzeni politycy interweniują

W rozmowie z Radiem ZET, która odbyła się w dniu 30 września 2024 r., ministra edukacji narodowej Barbara Nowacka, przyznała, że po wprowadzeniu zasady, która powiązała prawo do świadczenia 800 plus na dzieci będące obywatelami Ukrainy z obowiązkiem przynależności przez nie do polskiego systemu edukacji – w Polskich szkołach przybyło 39 tys. dzieci z Ukrainy, na które wcześniej pobierano świadczenie 800 plus, a które do polskiego systemu edukacji nie należały (według danych aktualnych na dzień 27 września 2024 r.). Ponadto, szefowa MEN stwierdziła, że – „już po samym ogłoszeniu tej zasady (tj. powiązania 800 plus z obowiązkiem przynależności do polskiego systemu edukacji przez dzieci z Ukrainy), zmniejszyły się wypłaty 800 plus, czyli okazuje się, że ci, którzy z nich korzystali, często w Polsce nie mieszkali”. 

Oznaczałoby to, że przed wprowadzeniem powyższej zasady (która tak naprawdę zacznie obowiązywać dopiero od 1 czerwca 2025, choć wprowadzająca ją ustawa weszła w życie już 1 lipca 2024 r.) – część beneficjentów programu 800 plus (a konkretniej część obywateli Ukrainy) pobierała świadczenie w sposób nieuprawniony, ponieważ wymóg ustawowy od którego uzależnione jest prawo do świadczenia 800 plus, polegający na zamieszkiwaniu z dziećmi na terytorium Polski – obowiązywał już przed wejściem w życie ww. ustawy wprowadzającej powiązanie prawa do świadczenie z przynależnością dziecka do polskiego systemu edukacji. 

Powstaje zatem pytanie – w jaki sposób ZUS, który zajmuje się wypłatą świadczenia, kontrolował (i nadal kontroluje) spełnienie powyższego wymogu przez obywateli Ukrainy (tj. zamieszkiwania przez nich z dziećmi na terytorium Polski) i o jakiej liczbie beneficjentów, którzy przestali pobierać świadczenie po ogłoszeniu zasady powiązania go z przynależnością do polskiego systemu edukacji (a więc istnieje domniemanie, że korzystali z niego pomimo niezamieszkiwania na terytorium Polski), mówiła ministra Barbara Nowacka (tj. jaka była skala tego zjawiska)? 

Swoje oburzenie powyższym stanem rzeczy wyraził poseł Grzegorz Płaczek, który komentując, iż „w Polsce w ostatnich latach funkcjonował chory system pełen nadużyć dot. 800 plus, a jego koszt… ponosili Polacy”, w dniu 1 października br., w trybie interwencji poselskiej, skierował do Ministerstwa Edukacji Narodowej zapytania: 

• ile ukraińskich dzieci (w wieku 7-15 lat) rozpoczęło po raz pierwszy edukację w polskich szkołach podstawowych we wrześniu 2024 r.?

• oraz ile ukraińskich dzieci (w wieku 7-15 lat) uczy się obecnie w polskich szkołach podstawowych?,

a do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz ZUS:

• na rzecz ilu ukraińskich dzieci w wieku 7-15 lat zostało wypłacone świadczenie 800+ w sierpniu 2024 r. w Polsce?

• na rzecz ilu ukraińskich dzieci w wieku 7-15 lat zostało wypłacone świadczenie 800+ we wrześniu 2024 r. w Polsce?

• oraz w jaki sposób i z jaką częstotliwością kontrolowano w sierpniu, czy ukraińskie dzieci w wieku 7-15 lat, na rzecz których Polska płaciła świadczenie #800+, przebywały w Polsce na stałe?

Zasada powiązania prawa do 800 plus z przynależnością dzieci z Ukrainy do polskiego systemu edukacji

Gwoli przypomnienia – nowy wymóg ustawowy polegający na uzależnieniu prawa do świadczenia 800 plus od realizacji przez dziecko z Ukrainy obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, a następnie obowiązku szkolnego albo odpowiednio – obowiązku nauki w ramach polskiego systemu edukacji, został wprowadzony ustawą z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw. 

Od 1 czerwca 2025 r., obywatele Ukrainy, którzy nie zapiszą swojego dziecka do polskiej „zerówki” lub odpowiednio – polskiej szkoły (do czasu ukończenia przez dziecko 18 roku życia, ponieważ do tego wieku, dzieci objęte są obowiązkiem nauki) – zostaną pozbawieni prawa do świadczenia 800 plus (jeżeli już tak owe świadczenie otrzymywali) lub odpowiednio – świadczenie to nie zostanie im przyznane. 

Jedynymi wyjątkami, w których przysługiwanie świadczenia 800 plus obywatelom Ukrainy, nie będzie uzależnione od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki w ramach polskiego systemu edukacji, będą:

1. świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym obowiązki te ich nie dotyczą – czyli od urodzenia do momentu, w którym dziecko zobowiązane jest rozpocząć odbywanie rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego (tj. w swoim  6 roku życia) oraz

2. świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym są objęte powyższymi obowiązkami (tj. obowiązkiem rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązkiem szkolnym lub odpowiednio – obowiązkiem nauki), ale ich odbywanie zostało im odroczone. 

Obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny i obowiązek nauki w polskim systemie edukacji

W polskim systemie oświaty, wyróżnia się trzy rodzaje obowiązków związanych z edukacją dzieci:

1. obowiązek odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego, który – co do zasady – dotyczy dzieci w wieku lat 6 i może być realizowany odpowiednio w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego. Realizację powyższego obowiązku, dziecko rozpoczyna z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy wspomniany 6 rok życia, a w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – z początkiem roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko rozpocznie spełnianie obowiązku szkolnego. Dzieci posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, mogą być przy tym objęte wychowaniem przedszkolnym nie dłużej niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą 9 rok życia;

2. obowiązek szkolny, który obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko skończy 7 lat, do ukończenia przez dziecko szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia oraz

3. obowiązek nauki, którym objęte jest każde dziecko w wieku od 6 do 18 roku życia.

Jeżeli zatem – któregoś z powyższych obowiązków – dzieci obywateli Ukrainy legalnie przebywający na terytorium Polski, nie będą realizować w ramach polskiego systemu edukacji, pobierając naukę wyłącznie zdalnie, w ramach ukraińskiego systemu oświaty lub nie pobierając jej wcale – od nowego okresu rozliczeniowego (tj. od 1 czerwca 2025 r.) – ich rodzice, zostaną pozbawieni prawa do świadczenia 800 plus na te dzieci.

Czy program 800 plus wymaga dalszych ograniczeń czy po prostu dokładniejszych kontroli?

Skoro jeszcze przed wprowadzeniem zasady polegającej na powiązaniu prawa do świadczenia 800 plus z przynależnością dzieci z Ukrainy do polskiego systemu edukacji (a zatem zasady, która dotyczy wyłącznie dzieci powyżej 6 roku życia) – zgodnie z informacją przekazaną przez szefową MEN – dochodziło do nadużyć w postaci pobierania świadczenia przez obywateli Ukrainy pomimo niespełnienia wymogu ustawowego zamieszkiwania z dzieckiem na terytorium Polski i praktyka ta została ponoć ukrócona (w związku z wprowadzeniem powyższej zasady, która tak naprawdę – w zakresie wymogu zamieszkiwania na terytorium Polski – już wcześniej obowiązywała), powstaje pytanie – co ze świadczeniami pobieranymi przez obywateli Ukrainy na dzieci w wieku od 0-6 roku życia, które nie są objęte obowiązkiem odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązkiem szkolnym ani obowiązkiem nauki? W jaki sposób zostanie zatrzymana ewentualna analogiczna praktyka (polegająca na pobieraniu świadczenia 800 plus pomimo niezamieszkiwania z dzieckiem na terytorium Polski – o ile oczywiście ona występuje), która może być stosowana również w odniesieniu do tej grupy wiekowej, skoro dotyczyła grupy dzieci starszych? Po słowach szefowej MEN, na problem ten zwraca uwagę wielu internautów, komentując:

„sprawdź jeszcze ile obecnie dzieci od 0-6 lat pobiera świadczenia” oraz „państwo powinno sprawdzić jeszcze obecność dzieci w wieku 0-7 lat, bo zapewne tu będzie masa takich samych przypadków”.

Wymóg ustawowy, który uzależnia prawo do świadczenia od zamieszkiwania z dzieckiem na terytorium Polski istnieje, ale skoro – jak zwraca uwagę sama szefowa MEN – dochodzi do nadużyć – spełnienie tego kryterium nie jest najwyraźniej w sposób wystarczająco skuteczny weryfikowane albo przepisy wymagają doprecyzowania. Czy zatem należy spodziewać się, że program 800 plus czekają w najbliższym czasie kolejne ograniczenia?

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 854)

• Ustawa z dnia 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2024 r., poz. 167)

• Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 737)