Istotne zmiany przepisów dla osób z niepełnosprawnością w 2025 r. Będzie zmiana zasad orzekania, weryfikacja ważności orzeczenia, maksymalne terminy rozpatrywania wniosków, przedłużenie ważności kart parkingowych

• Będą zmiany w zasadach orzekania o niepełnosprawności. Maksymalne terminy rozpatrywania wniosków i odwołań
• Skrócenie okresu przechowywania akt postępowania do 20 lat
• Zmiana zasad powoływania na członków zespołów orzeczniczych specjalistów do pełnienia funkcji orzeczników
• Weryfikacja ważności orzeczenia o niepełnosprawności
• Problemy z kilkoma orzeczeniami dla tej samej osoby
• Przedłużenie ważności kart parkingowych
• Wydawanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia
• Z psem asystującym będzie można wejść do budynków zamieszkania zbiorowego
• Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Omawiany projekt nowelizacji ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych („ustawa o rehabilitacji” - Dz. U. z 2024 r. poz. 44, z późn. zm.) przygotowuje Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Będą zmiany w zasadach orzekania o niepełnosprawności. Maksymalne terminy rozpatrywania wniosków i odwołań

Nowelizacja ma wprowadzić przepisy usprawniające pracę zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz doprecyzować i uporządkować obecne przepisy. Postulaty o zmianę prawa w tym zakresie zgłaszały same zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności oraz Unia Metropolii Miast Polskich.

W szczególności doprecyzowane będą przepisy procedury rozpatrywania wniosków składanych przez osoby zainteresowane w celu uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności. 

Wprowadzone zostaną przepisy, które dookreślają dotychczasowe zasady postępowania orzeczniczego m. in. w zakresie terminów na rozpatrzenie sprawy w I i II instancji. Nowe przepisy ustanowią maksymalny 3 miesięczny termin na rozpatrywanie wniosku składanego przez osobę zainteresowaną w I instancji oraz maksymalny 2 miesięczny termin na rozpatrzenie odwołania w II instancji. 

Zmiany wynikają z dotychczasowych zasad postępowania o wydanie orzeczenia, praktyki zespołów orzeczniczych i specyfiki postępowania orzeczniczego (np. konieczności uzupełniania dokumentacji medycznej, konieczności przeprowadzenia badań specjalistycznych, dostępności lekarzy o określonej specjalizacji), które uzupełniane jest jedynie posiłkowo przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. 

Nowelizacja zwolni też zespoły orzecznicze z konieczności wysyłania zawiadomień o wyznaczeniu nowego terminu załatwienia sprawy, gdy zostanie przekroczony termin w ustawie Kodeks postępowania administracyjnego. 
Dodatkowo wydłużenie terminu spowoduje zmniejszenie liczby ponagleń kierowanych do wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności, jak i Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Skrócenie okresu przechowywania akt postępowania do 20 lat

Omawiana nowelizacja wprowadzi przepis, który skróci okres przechowywania akt postępowań orzeczniczych, w tym danych osobowych przetwarzanych przez zespoły orzekające o niepełnosprawności z 50 lat do 20 lat. Po tym okresie dokumentacja powinna zostać przekazana do archiwum państwowego. Taki sam termin (20 lat) obowiązuje w przypadku przechowywania dokumentacji medycznej, zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2024 r. poz. 581). 

Zmiana zasad powoływania na członków zespołów orzeczniczych specjalistów do pełnienia funkcji orzeczników

W nowelizacji uwzględnione zostaną postulaty powiatowych i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności dotyczące wyłączenia reguł Prawa zamówień publicznych przy powoływaniu na członków zespołów orzeczniczych specjalistów do pełnienia funkcji orzeczników. Obowiązujące przepisy nakazujące stosowanie Prawa zamówień publicznych znacznie utrudniają zatrudnianie specjalistów (np. lekarzy, psychologów, fizjoterapeutów) i wydłużają cała procedurę. Rozwiązanie wzorowane jest na podobnym wyłączeniu stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych - przewidzianym w ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2024 r. poz. 248, z późn. zm.). W wymienionej ustawie przy powoływaniu powiatowych i wojewódzkich komisji lekarskich, których celem jest kwalifikacja wojskowa, oraz do zamówień na realizację świadczeń, nie stosuje się przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych.

Weryfikacja ważności orzeczenia o niepełnosprawności

Nowelizacja ma też wprowadzić przepisy pozwalające na weryfikację ważności orzeczenia o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności. Ma to – zdaniem MRPiPS ułatwić osobom z niepełnosprawnością korzystanie z różnego rodzaju ulg czy form wsparcia, a pracodawcom weryfikację statusu osoby niepełnosprawnej umożliwiającego pobieranie dofinansowania do wynagrodzeń takiej osoby z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. 

Na żądanie uwierzytelnione znakiem orzeczenia o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności oraz numerem PESEL osoby, której dotyczy to orzeczenie, na podstawie danych zgromadzonych w Elektronicznym Krajowym Systemie Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności, powiatowy lub wojewódzki zespół udostępni bezpłatnie informację o ważności tego orzeczenia. 

Takie rozwiązanie ma pozwolić na szybkie potwierdzenie czy konkretne orzeczenie jest ważne. Przepis ten będzie miał zastosowanie również do udostępniania informacji o ważności karty parkingowej i legitymacji osoby niepełnosprawnej. 

To nowe rozwiązanie będzie dostępne od momentu jego przygotowania do realizacji usługi, co pozwoli na bezpieczne zaplanowanie i przeprowadzenie prac w tym zakresie (uruchomienie systemu nastąpi po ogłoszeniu komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ,,Monitor Polski” przez ministra właściwego do spraw informatyzacji w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zabezpieczenia społecznego).
Obecnie w przepisach ustawy o rehabilitacji brakuje rozwiązań prawnych, które umożliwiają weryfikację ważności orzeczeń o niepełnosprawności albo o stopniu niepełnosprawności (np. poprzez elektroniczny system). 

Problemy z kilkoma orzeczeniami dla tej samej osoby

Nowe przepisy uporządkują problemy związane z posiadaniem przez osoby niepełnosprawne kilku różnych orzeczeń o stopniu niepełnosprawności. 

Wprowadzona zostanie zasada, że w przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności uwzględniającego zmianę stanu zdrowia i stopień trudności w samodzielnym funkcjonowaniu powiatowy zespół uchyla poprzednio wydane orzeczenie. 

Zdaniem MRPiPS pozwoli to na wyeliminowanie z obiegu prawnego poprzednich orzeczeń ustalających status prawny osoby niepełnosprawnej. 

W teraźniejszym stanie prawnym, z uwagi na braku przepisu dopuszczającego możliwość uchylenia przez organ orzekający o niepełnosprawności poprzednio wydanego orzeczenia, status osoby niepełnosprawnej może być potwierdzony na podstawie pozostających w obiegu prawnym orzeczeń regulujących w odmienny sposób jej prawa i obowiązki.

Posiadanie przez osoby niepełnosprawne więcej niż jednego orzeczenia o niepełnosprawności oraz posługiwanie się nimi wymiennie przed różnymi organami i instytucjami wprowadza obecnie wątpliwości co do faktycznego stanu zdrowia danej osoby oraz ma konsekwencje związane z korzystaniem przez nią z wielu uprawnień. Rodzi to również praktyczne problemy np. w przypadku wyrabiania legitymacji dokumentującej niepełnosprawność (np. zgodnie z art. 6ca ust. 4 ustawy o rehabilitacji w przypadku gdy osoba niepełnosprawna posiada więcej niż jedno orzeczenie o niepełnosprawności, o stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień, legitymację dokumentującą niepełnosprawność albo legitymację dokumentującą stopień niepełnosprawności wystawia się na podstawie ostatniego orzeczenia). 

Przedłużenie ważności kart parkingowych

W nowelizacji zostanie też zapisana możliwość wydłużenia ważności kart parkingowych w związku z wydłużonym zachowaniem ważności dotychczasowych orzeczeń. Zgodnie z art. 6bb ust. 1 ustawy o rehabilitacji, dotychczasowe orzeczenia zachowują ważność do dnia wydania kolejnego ostatecznego orzeczenia, nie dłużej jednak niż do ostatniego dnia szóstego miesiąca następującego po dacie określającej tę ważność. W związku z wydłużeniem ważności orzeczeń zostanie również wydłużona ważność kart parkingowych.

Ten nowy przepis będzie miał zastosowanie dopiero od dnia wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających funkcjonowanie centralnej ewidencji posiadaczy kart parkingowych, określonej w komunikacie, o którym mowa w art. 10b ust. 2 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ruchu drogowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1273, z późn. zm.). Dopiero uruchomienie centralnej ewidencji posiadaczy kart parkingowych umożliwi weryfikację przez uprawnione organy (np. straż miejską, policję) ważności orzeczeń przez posiadaczy kart parkingowych.

Wydawanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia

Przepisy omawianej nowelizacji wprowadzą także zmiany wynikające z praktyki wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia. Projekt ustawy rozszerza na rok 2025 możliwość ustalania poziomu potrzeby wsparcia od dnia złożenia wniosku. W obowiązujących przepisach taka możliwość została określona jedynie na rok 2024. Zmiana ta pozwoli na uzyskanie świadczenia wspierającego za okres od dnia złożenia wniosku, a nie od momentu wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. W związku z wdrażaniem nowego systemu dotyczącego ustalania poziomu potrzeby wsparcia konieczne jest wydłużenie okresu przejściowego również na rok 2025, z uwzględnieniem interesu osób niepełnosprawnych, tak aby nie odczuwały negatywnych skutków przedłużających się postępowań (w związku z wdrażaniem się do nowych zadań wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności).

W projekcie rezygnuje się z przepisu dotyczącego zachowania ważności dotychczasowej decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia do czasu wydania kolejnej ostatecznej decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, nie dłużej jednak niż do ostatniego dnia szóstego miesiąca następującego po dacie określającej tę ważność (pod warunkiem złożenia wniosku o wydanie kolejnej decyzji). Wprowadzona regulacja jest niewykonalna z uwagi na niedostosowanie systemów informatycznych. Realizacja tego przepisu wymagałaby zasadniczej i kosztownej przebudowy systemu ZUS, który działa dopiero od kilku miesięcy oraz przebudowy usługi, którą Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wystawia ZUS do pobierania danych z Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności. Zmiana może być wprowadzona w kolejnej nowelizacji, z przewidzeniem dłuższej perspektywy czasowej na dostosowanie systemu oraz wymaga zabezpieczenia odpowiedniego budżetu na wprowadzenie zmian.

Z psem asystującym będzie można wejść do budynków zamieszkania zbiorowego

Nowelizacja rozszerzy też katalog miejsc, w których możliwy jest wstęp osobie niepełnosprawnej z psem asystującym. Dodane będą miejsca „zamieszkania zbiorowego”, czyli m. in. pensjonaty i ośrodki wypoczynkowe. 

Obecne brzmienie przepisów ustawy o rehabilitacji obejmuje obiekty użyteczności publicznej, jednak definicja ta nie zawiera np. pensjonatów i ośrodków wypoczynkowych. Dlatego też obecnie psy asystujące formalnie nie mają prawa wstępu do pensjonatów i domów wypoczynkowych np. na turnusach rehabilitacyjnych. Projekt ustawy wprowadzi taką możliwość.

Kiedy nowe przepisy wejdą w życie?

Omawiane założenia projektu nowelizacji przewidują, że Rada Ministrów przyjmie ten projekt i skieruje do Sejmu w IV kwartale 2024 r. Nie wskazano natomiast planowanego terminu wejścia w życie zmian. Jednak bardzo prawdopodobne jest, że te nowe przepisy wejdą w życie w 2025 roku – choć raczej nie od 1 stycznia.

Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (UD137) - założenia.