Stan klęski żywiołowej w Polsce - na jaki czas może być wprowadzony? [USTAWA]

• Powódź w Polsce - stan klęski żywiołowej
• Stan klęski żywiołowej
• Stan klęski żywiołowej - jaki obszar i na ile czasu?
• Co oznacza stan klęski żywiołowej?
• Zniesienie stanu klęski żywiołowej
• Rozporządzenie o wprowadzeniu klęski żywiołowej
• Ograniczenia praw i wolności - stan klęski żywiołowej

Powódź w Polsce - stan klęski żywiołowej

Zgodnie z art. 288 ust. 1 Konstytucji RP w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.

Trwająca aktualnie powódź w Polsce stanowi podstawę do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej. Premier już zlecił Radzie Ministrów przygotowanie rozporządzenia wprowadzającego ten stan. Co to właściwie oznacza? Więcej dowiadujemy się z ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017, poz. 1897).

Stan klęski żywiołowej

Stan klęski żywiołowej wprowadza się w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Czym w takim razie jest klęska żywiołowa? Definicja znajduje się w ustawie:

Podczas stanu klęski żywiołowej działaniami mającymi przeciwdziałać skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują odpowiednio:

1. wójt (burmistrz, prezydent miasta) – jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono tylko na obszarze gminy;
2. starosta – jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu;
3. wojewoda – jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa;
4. minister właściwy do spraw administracji publicznej lub inny minister, do zakresu działania którego należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej lub ich usuwanie, a w przypadku wątpliwości co do właściwości ministra lub w przypadku gdy właściwych jest kilku ministrów – minister wyznaczony przez Prezesa Rady Ministrów – jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.

W zakresie tych działań minister wymieniony w punkcie 4 może wydawać polecenia wiążące organom administracji rządowej, z wyjątkiem Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i wiceprezesów Rady Ministrów, a także wydawać polecenia wiążące organom samorządu terytorialnego. W przypadku odmowy wykonania polecenia lub niewłaściwego wykonywania polecenia przez:

1. organy administracji rządowej – minister, o którym mowa w art. 8 pkt 4, niezwłocznie zawiadamia Prezesa Rady Ministrów;
2. organy samorządu terytorialnego – minister, o którym mowa w art. 8 pkt 4, może zawiesić odpowiednie uprawnienia takiego organu oraz wyznaczyć pełnomocnika do wykonywania tych uprawnień, zawiadamiając o tym właściwego wojewodę i Prezesa Rady Ministrów.

Wspomniany minister ma obowiązek informowania na bieżąco Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesa Rady Ministrów o skutkach klęski żywiołowej i działaniach podejmowanych w celu zapobieżenia tym skutkom lub ich usunięcia.

Stan klęski żywiołowej - jaki obszar i na ile czasu?

Zgodnie z ustawą stan klęski żywiołowej można wprowadzić na:

1. obszarze, na którym wystąpiła klęska żywiołowa, 
2. obszarze, na którym wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski.

Wprowadza się go na określony czas, który jest niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, ale nie może być on dłuższy niż 30 dni. Co więcej, stan ten może zostać przedłużony na czas oznaczony, w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po wyrażeniu przez Sejm zgody na to przedłużenie.

Co oznacza stan klęski żywiołowej?

Stan klęski żywiołowej wiąże się przede wszystkim z podejmowaniem szczególnych działań w celu zapobieżeniu skutkom klęski żywiołowej. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa. W tym czasie można ograniczyć prawa i wolności człowieka i obywatela. Ograniczenia mogą dotyczyć również osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnych. Co więcej, najwyższy rangą akt prawny w Polsce czyli Konstytucja RP stanowi, że w czasie stanu nadzwyczajnego (jakim jest stan klęski żywiołowej) nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.

Dodatkowo w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu:

1. nie może być skrócona kadencja Sejmu, 
2. nie może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe, 
3. nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, 
4. kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. 

Zniesienie stanu klęski żywiołowej

Rada Ministrów, również w drodze rozporządzenia, znosi stan klęski żywiołowej na całym obszarze jego obowiązywania lub na części tego obszaru przed upływem czasu, na który został wprowadzony, jeżeli ustaną przyczyny jego wprowadzenia.

Rozporządzenie o wprowadzeniu klęski żywiołowej

O rozporządzeniu wprowadzającym stan klęski żywiołowej dowiadujemy się z art. 5 omawianej ustawy. Rada Ministrów może przygotować takie rozporządzenie z własnej inicjatywy lub na wniosek właściwego wojewody. Co powinno znaleźć się w rozporządzeniu? Akt prawny powinien określać:

1. przyczyny, 
2. datę wprowadzenia oraz 
3. obszar i czas trwania stanu klęski żywiołowej,
4. rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.

Ograniczenia praw i wolności - stan klęski żywiołowej

Ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej stosuje się do osób fizycznych zamieszkałych lub czasowo przebywających na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej, oraz odpowiednio do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących działalność na obszarze, na którym został wprowadzony stan klęski żywiołowej.

Jakie mogą być ograniczenia praw i wolności podczas stanu klęski żywiołowej? Ustawa podaje przykłady ograniczeń:

1. zawieszenie działalności określonych przedsiębiorców;
2. nakaz lub zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
3. nakazanie pracodawcy oddelegowania pracowników do dyspozycji organu kierującego działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia;
4. całkowita lub częściowa reglamentacja zaopatrzenia w określonego rodzaju artykuły;
5. zakaz okresowego podwyższania cen na towary lub usługi określonego rodzaju;
6. nakaz stosowania cen ustalonych na towary lub usługi mające podstawowe znaczenie dla kosztów utrzymania konsumentów;
7. obowiązek poddania się badaniom lekarskim, leczeniu, szczepieniom ochronnym oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów, niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych oraz skutków skażeń chemicznych i promieniotwórczych;
8. obowiązek poddania się kwarantannie;
9. obowiązek stosowania środków ochrony roślin lub innych środków zapobiegawczych niezbędnych do zwalczania organizmów szkodliwych dla ludzi, zwierząt lub roślin;
10. obowiązek stosowania określonych środków zapewniających ochronę środowiska;
11. obowiązek stosowania środków lub zabiegów niezbędnych do zwalczania chorób zakaźnych zwierząt;
12. obowiązek opróżnienia lub zabezpieczenia lokali mieszkalnych bądź innych pomieszczeń;
13. dokonanie przymusowych rozbiórek i wyburzeń budynków lub innych obiektów budowlanych albo ich części;
14. nakaz ewakuacji w ustalonym czasie z określonych miejsc, obszarów i obiektów;
15. nakaz lub zakaz przebywania w określonych miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach;
16. zakaz organizowania lub przeprowadzania imprez masowych;
17. nakaz lub zakaz określonego sposobu przemieszczania się;
18. wykorzystanie, bez zgody właściciela lub innej osoby uprawnionej, nieruchomości i rzeczy ruchomych;
19. zakaz prowadzenia strajku w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach;
20. ograniczenie lub odstąpienie od określonych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, jednakże niepowodującym bezpośredniego narażenia życia lub zdrowia pracownika;
21. wykonywanie świadczeń osobistych i rzeczowych określonych w art. 22.

Natomiast powyższe ograniczenia w stosunku do osób zatrudnionych u pracodawcy, wobec którego został wydany nakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, mogą polegać na (z wyjątkiem pracowników młodocianych, osób niepełnosprawnych oraz kobiet w ciąży i karmiących):

1. zmianie systemu, wymiaru i rozkładu czasu pracy, w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do dwunastu miesięcy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy;
2. obowiązku pracy w niedziele, święta i dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy, w tym wydłużeniu okresu rozliczeniowego do dwunastu miesięcy, na zasadach określonych w Kodeksie pracy;
3. powierzeniu pracownikowi wykonywania pracy innego rodzaju niż wynikający z nawiązanego stosunku pracy; w takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

Zgodnie z art. 22 ustawy jeżeli siły i środki, którymi dysponuje wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta lub wojewoda albo pełnomocnik, są niewystarczające, można wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na:

1. udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom;
2. czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą;
3. wykonywaniu określonych prac;
4. oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych;
5. udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym;
6. użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie;
7. przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych;
8. zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia;
9. zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion;
10. pełnieniu wart;
11. zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych, w sposób wskazany przez organ nakładający świadczenie;
12. zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury.

Ustawodawca przewidział wyjątki od powyższego obowiązku świadczeń osobistych dla:

1. osób do 16 roku życia i powyżej 60 roku życia – w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 2, 3, 6 i 10;
2. osób chorych, niepełnosprawnych, kobiet w ciąży i kobiet karmiących – w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 1–3, 6, 8 i 10;
3. osób sprawujących opiekę nad dziećmi do lat 8, nad chorymi lub osobami niepełnosprawnymi – w zakresie świadczeń wymienionych w ust. 1 pkt 1–3, 6 i 10.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda albo pełnomocnik może odstąpić od nałożenia lub zwolnić od obowiązków, o których mowa w ust. 1, również inne osoby i podmioty, ze względu na interes publiczny albo wyjątkowo ważny interes danej osoby lub podmiotu.

Ograniczenia praw i wolności wprowadza:

• wójt (burmistrz, prezydent miasta) albo pełnomocnik, o którym mowa w art. 9 ust. 5 – w drodze zarządzenia albo decyzji;
• starosta albo pełnomocnik, o którym mowa w art. 10 ust. 5 – w drodze zarządzenia albo decyzji;
• wojewoda albo pełnomocnik, o którym mowa w art. 11 ust. 4 – w drodze rozporządzenia albo decyzji.