Nowe zasady naliczania stażu pracy: 5 milionów Polaków z prawem do dłuższego urlopu, wyższej odprawy, dodatków stażowych i nagród jubileuszowych

• Staż pracy i wymiar urlopu wypoczynkowego w aktualnym stanie prawnym
• Okres pracy na umowie zlecenia oraz okres prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej wliczane do stażu pracy – jest projekt nowelizacji kodeksu pracy
• Na skutek zmiany przepisów kodeksu pracy, niektórzy pracownicy zyskają także inne uprawnienia – prawo do wyższej odprawy, dodatków stażowych i nagród jubileuszowych
• Zmiana mająca wpływ na uprawnienia pracownicze wielu osób

Staż pracy i wymiar urlopu wypoczynkowego w aktualnym stanie prawnym

W aktualnym stanie prawnym, wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:

1. 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat i odpowiednio

2. 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Dla ustalenia wymiaru urlopu – zasadnicze znaczenie ma zatem staż pracy danego pracownika, którym jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. 

Do stażu pracy, wliczane są obecnie:

• okres zatrudnienia u obecnego pracodawcy;

• okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy;

• w przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy – także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy;

• okres nauki, tj.:

  • z tytułu ukończenia zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,

  • z tytułu ukończenia średniej szkoły zawodowej – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,

  • z tytułu ukończenia średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się 5 lat,

  • z tytułu ukończenia średniej szkoły ogólnokształcącej – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się 4 lata,

  • z tytułu ukończenia szkoły policealnej – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się 6 lat,

  • z tytułu ukończenia szkoły wyższej – do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się 8 lat. 

Ww. okresy nauki, nie podlegają przy tym sumowaniu. Jeżeli natomiast pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia – do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika; 

• okresy zatrudnienia przewidziane w przepisach szczególnych, np. służby w Policji lub w wojsku;

• okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium przyznawanego bezrobotnym na okres odbywania szkolenia lub stażu oraz okres pobierania stypendium przez uczestnika przygotowania zawodowego dorosłych;

• okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka;

• przypadający przed dniem 1 stycznia 1983 r. okres pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzający objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem;

• przypadający po dniu 31 grudnia 1982 r. okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin;

• okres urlopu bezpłatnego udzielonego pracownikowi w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy;

• udokumentowane okresy zatrudnienia przebyte za granicą u pracodawcy zagranicznego;

• okres pracy nakładczej, w którym wykonawca uzyskiwał wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia w tym okresie;

• okres, za który pracownikowi przysługiwało odszkodowanie z tytułu skrócenia mu okresu wypowiedzenia w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn niedotyczących pracownika;

• okres, za który pracownikowi przywróconemu do pracy zasądzono wynagrodzenie (pod warunkiem podjęcia tej pracy przez pracownika) oraz

• okres pozostawania bez pracy, za który zostało pracownikowi zasądzone odszkodowanie.

Z powyższego wyliczenia jasno wynika, że do stażu pracy, który ma wpływ na wymiar urlopu pracownika, aktualnie nie podlega zaliczeniu okres zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowy zlecenia) ani okres prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności gospodarczej. 

Okres pracy na umowie zlecenia oraz okres prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej wliczane do stażu pracy – jest projekt nowelizacji kodeksu pracy

„Pracujesz na umowie zlecenia? A może prowadzisz jednoosobową działalność gospodarczą? Czas, aby okresy tej aktywności wliczały się do Twojego stażu pracy! Dlatego przygotowujemy przepisy, dzięki którym Twoje doświadczenie zawodowe naprawdę będzie się liczyć! Praca to praca i każda musi być doceniana!” – ogłosiła Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, komentując najnowszy projekt ustawy zmieniającej kodeks pracy, nad którym pracuje obecnie resort pracy. 

Mowa o projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy (o nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD59), który zakłada wprowadzenie istotnych zmian w kodeksie pracy w zakresie sposobu ustalania okresu zatrudnienia, od którego zależą określone uprawnienia pracownicze i rodzajów aktywności zawodowej, które będą podlegały zaliczeniu do ww. okresu zatrudnienia. 

Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji – aktualnie, okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności, jak również wykonywania zlecenia lub świadczenia usług, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z tymi osobami albo pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kołek rolniczych, nie są wliczane do okresu zatrudnienia w rozumieniu powszechnie obowiązujących przepisów prawa pracy. W efekcie, utrudnia to dostęp do niektórych uprawnień pracowniczych (m.in. dłuższego urlopu wypoczynkowego) oraz stanowisk, na których wymagane jest posiadanie określonego stażu pracy. Taka sytuacja jest zatem niekorzystna dla pracowników, którzy przed nawiązaniem stosunku pracy prowadzili działalność gospodarczą we wskazanych formach lub wykonywali pracę na podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych, byli osobami współpracującymi czy członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kołek rolniczych. Ustawa o zmianie Kodeksu pracy ma za zadanie wyrównanie szans ww. osób w dostępie do niektórych uprawnień pracowniczych, jak i stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego. Nowelizacja, tym samym, zlikwiduje, w dużej mierze, nierówności w traktowaniu pracowników ze względu na rodzaj wcześniej podejmowanej przez nich aktywności zawodowej.

Zgodnie z projektem – do okresu zatrudnienia, który ma wpływ na określone uprawnienia pracownicze (w tym m.in. prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego), mają być zaliczane:

• okres prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności oraz okresy pozostawania osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. Przy czym, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, uważa się:

  • osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą,

  • twórcę i artystę,

  • osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu (np. radcę prawnego lub adwokata),

  • wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej,

  • akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług,

  • komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej oraz

  • osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe;

• okres wykonywania przez osobę fizyczną umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z ustawą kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (w tym m.in.umowy uaktywniające dla niań sprawujących opiekę nad dziećmi na podstawie umów o świadczenie usług) oraz okres pozostawania osobą współpracującą z ww. osobą, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;

• okres wykonywania przez osobę fizyczną umowy agencyjnej oraz okres pozostawania osobą współpracującą z ww. osobą, za które zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;

• okres pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, za który zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chyba, że w danym okresie – na podstawie odrębnych przepisów – osoba fizyczna nie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu;

• udokumentowany, przebyty za granicą okres innej, niż zatrudnienie, działalności zarobkowej;

• okres służby funkcjonariusza Straży Marszałkowskiej;

• okres służby w Służbie Celno-Skarbowej oraz 

• okresy, które z mocy odrębnych przepisów, w zakresie i na zasadach w nich przewidzianych, podlegają wliczeniu do okresu zatrudnienia lub są okresem, od którego zależą uprawnienia pracownicze, tj.:

  • okres pobierania uposażenia w okresie sprawowania mandatu posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego,

  • okres odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego,

  • okres odbywania służby zastępczej,

  • okres kształcenia się w szkole doktorskiej,

  • okres pobierania przez stypendystę sportowego stypendium sportowego,

  • okres kształcenia się w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego,

  • okres wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia,

  • okres pobierania przez bezrobotnego zasiłku i stypendium,

  • okres udokumentowanego zatrudnienia przebytego za granicą u pracodawcy zagranicznego oraz 

  • okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie rolnym.

Jeżeli dojdzie do przyjęcia proponowanych rozwiązań – osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, która np. wcześniej była zatrudniona na podstawie umowy zlecenia lub prowadziła własną działalność gospodarczą – z dniem wejścia w życie ustawy, zyska prawo do dłuższego urlopu wypoczynkowego, jeżeli jej łączny staż pracy (z wliczeniem do niego okresów jej innej aktywności zawodowej, które zostaną dodane nowelizacją), będzie ją do niego uprawniał. 

Na skutek zmiany przepisów kodeksu pracy, niektórzy pracownicy zyskają także inne uprawnienia – prawo do wyższej odprawy, dodatków stażowych i nagród jubileuszowych

Na podstawie projektowanych przepisów – m.in. okres wykonywania pracy na podstawie umów zlecenia lub świadczenia usług zawartych z obecnym pracodawcą – ma zostać zaliczony nie tylko do ogólnego, ale również tzw. zakładowego stażu pracy, od którego  uzależniona jest m.in. długość okresu wypowiedzenia oraz wysokość odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę. Także dodatkowe świadczenia przyznawane przez pracodawcę na mocy przepisów zakładowych, jak dodatki stażowe i nagrody jubileuszowe – uzależnione są od długości zatrudnienia u danego pracodawcy. Zatem, jeżeli dojdzie do zmiany kodeksu pracy w zakresie objętym projektowaną przez MRPiPS nowelizacją – osoba zatrudniona na podstawie umowę o pracę, która wcześniej świadczyła pracę na rzecz obecnego pracodawcy na podstawie np. umowy zlecenia – z dniem wejścia w życie ustawy, może uzyskać nie tylko uprawnienie do wyższego wymiaru urlopu, ale także zostanie objęta dłuższym okresem wypowiedzenia, będzie jej przysługiwać wyższa odprawa w przypadku rozwiązania umowy o pracę, jak również dodatek stażowy lub nagroda jubileuszowa, jeżeli przepisy zakładowe pracodawcy, przewidują takie składniki wynagrodzenia.

Zmiana mająca wpływ na uprawnienia pracownicze wielu osób

Projektowane zmiany w zakresie kodeksu pracy – jeżeli wziąć pod uwagę wyłącznie osoby pracujące na podstawie umów zlecenia, umów agencyjnych lub innych umów o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (czyli tylko część osób, których nowelizacja ma dotyczyć) – będą miały wpływ na uprawnienia pracownicze blisko 5 mln osób¹, jeżeli w przyszłości, zdecydują się one na podjęcie zatrudnienia w ramach stosunku pracy. 

W pierwszej połowie sierpnia br. zakończyły się konsultacje społeczne oraz upłynął termin na zgłaszanie uwag do projektu ustawy, która ma wprowadzić powyższe zmiany. MRPiPS założyło w projekcie, że ustawa miałaby wejść w życie od dnia 1 stycznia 2026 r. Na temat projektu ustawy, posłowie obradowali podczas posiedzenia Sejmu, które odbyło się w dniu 12 września 2024 r. Projekt nowelizacji jest obecnie w uzgodnieniach międzyresortowych i opiniowaniu.

¹ Zgodnie z danymi ZUS wg stanu na dzień 31.12 2023 r. – liczba osób pracujących na podstawie umów zlecenia, umów agencyjnych lub innych umów o świadczenie usług, do których zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, opiewała na 1 344,1 tys. osób; Zgodnie z danymi GUS za 2023 r. natomiast (Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON, 2023 r., Tabl. 2) – liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą opiewała na 3 660,6 tys. osób

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1465)

• Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 475)

• Ustawa z dnia 20.07.1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. z 1990 r., nr 54, poz. 310)

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31.12.1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r., nr 3, poz. 19)

• Ustawa z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 497)

• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy (nr w wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów: UD59)