W dniu 16 sierpnia 2024 r. w Dzienniku Ustaw została opublikowana nowelizacja z 26 lipca 2024 r. ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Ta ustawa wprowadza do polskiego prawa tzw. rentę wdowią. Renta wdowia, to będzie na początku (od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r.) dodatkowo wypłacane wdowie, lub wdowcowi 15% świadczenia emerytalno-rentowego po zmarłym małżonku. Albo 15% własnego świadczenia jeżeli wdowa, lub wdowiec przejmie świadczenie zmarłego małżonka jako swoje główne, comiesięczne świadczenie (emeryturę albo rentę). Jest też limit: suma obu świadczeń nie może być wyższa niż trzykrotność minimalnej emerytury. Wnioski o rentę wdowią będzie można składać od 1 stycznia 2025 r. Jakie warunki trzeba będzie spełnić, by móc otrzymać to świadczenie?
- Renta wdowia - na czym polega to świadczenie
- Renta wdowia - krótka historia: co wynikało z obywatelskiego projektu ustawy i jak ten projekt został zmieniony wskutek interwencji Rady Ministrów
- Wypłata renty wdowiej od 1 lipca 2025 r. Wnioski od 1 stycznia 2025 r.
- Na początku 15% drugiego świadczenia w zbiegu (do końca 2026 r.), potem 25%
- Renta wdowia - warunki
- Limit renty wdowiej - trzykrotność najniższej emerytury
- Zmiana wskaźnika w 2028 roku?
- Ankieta ZUS dot. renty wdowiej. Wdowy i wdowcy mogą sami sprawdzić, czy mają prawo do zbiegu prawa do świadczeń od 2025 roku
Renta wdowia - na czym polega to świadczenie
Na wstępie warto zaznaczyć, że renta wdowia nie będzie odrębnym, nowym świadczeniem. Potoczną nazwą "renta wdowia" określa się koncepcję wypłaty wdowie lub wdowcowi uprawnionemu do emerytury lub renty - części świadczenia emerytalno-rentowego po zmarłym małżonku. Albo na odwrót - jeżeli to będzie korzystniejsze dla osoby owdowiałej: pełnego świadczenia po małżonku i części swojego własnego świadczenia. Z tego m.in. powodu rząd posługuje się określeniem świadczeń w zbiegu. Czyli świadczenia przysługującego wdowcowi lub wdowie z własnego ubezpieczenia emerytalno-rentowego i drugiego świadczenia (a raczej jego części) po zmarłym małżonku.
Jak wynika ze zmienionego omawianą nowelizacją art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
„1. W razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego, z zastrzeżeniem art. 95a.”;
Obecnie (do końca 2024 roku), w przypadku zbiegu prawa do kilku świadczeń emerytalno-rentowych obowiązuje zasada wypłaty jednego świadczenia. Osoba uprawniona do takich świadczeń musi dokonać wyboru, które świadczenie chce otrzymywać. Jeśli samodzielnie nie podejmie takiej decyzji, będzie otrzymywać świadczenie wyższe. Zasada ta odnosi się także do zbiegu prawa do renty rodzinnej z innymi świadczeniami emerytalno-rentowymi.
Od 2025 roku wdowy i wdowcy, którzy mają prawo do co najmniej dwóch świadczeń emerytalno-rentowych (w tym renty rodzinnej po zmarłym małżonku) będą mogli wybrać, czy chcą otrzymywać całą rentę rodzinną i 15 proc. własnego świadczenia, czy odwrotnie.
ZUS wyjaśnia, że taki wybór będą miały również osoby, które mają prawo do zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, czy renty szkoleniowej.
Renta wdowia - krótka historia: co wynikało z obywatelskiego projektu ustawy i jak ten projekt został zmieniony wskutek interwencji Rady Ministrów
Renta wdowia to pomysł ponad 20 organizacji, w tym Porozumienia Ogólnopolskiego Związku Zawodowego oraz z udziałem Lewicy, które przygotowały Obywatelski projekt ustawy w sprawie wprowadzenia renty wdowiej. Pod tym projektem podpisało się ponad 200 tys. obywateli. W dniu 20 listopada 2023 r. projekt ten został wniesiony do Sejmu RP.
Projekt ten przewidywał wprowadzenie tzw. renty wdowiej, czyli możliwości pobierania łącznie renty rodzinnej oraz innego świadczenia emerytalno-rentowego, np. emerytury czy renty z tytułu niezdolności do pracy. Projekt ten zakładał w szczególności, że jedno ze świadczeń wypłacane byłoby w całości, a drugie w części (projekt przewidywał, że będzie to docelowo 50% drugiego świadczenia.
Ale te 50% okazało się zbyt wiele w obecnej sytuacji budżetu państwa.
Rada Ministrów uznała w swoim stanowisku z 23 lipca 2024 r., że obywatelski projekt ustawy, który przewiduje wprowadzenie tzw. renty wdowiej nie jest sprzeczny z zobowiązaniem rządu do zapewnienia godnych warunków dla seniorów po śmierci współmałżonka. Ale zdaniem rządu Donalda Tuska, ten projekt wymaga dostosowania do możliwości finansowych budżetu państwa. I rząd wskazał jak ma być dostosowany ten projekt.
Wyżej wskazany obywatelski projekt ustawy przewidywał, że głównym celem nowych przepisów jest zapobieżenie degradacji ekonomicznej gospodarstw seniorów wskutek śmierci małżonka. Zdaniem Rady Ministrów, pełna i właściwa realizacja tego celu wymaga doprecyzowania kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej, które mogą skorzystać z reguły zbiegu, która przewidziana jest w projekcie.
Dotyczy to także rozważenia ostatecznego kształtu limitu podlegających wypłacie świadczeń w zbiegu tak, aby z rozwiązania mogły korzystać przede wszystkim osoby starsze, w stosunku do których zachodzi rzeczywiste ryzyko degradacji ekonomicznej gospodarstwa domowego wskutek śmierci małżonka. Dlatego rząd zaproponował limit świadczeń w zbiegu, aby tzw. rentę wdowią wypłacać bez konsekwencji zmniejszania sumy świadczeń w zbiegu do limitu wynoszącego trzykrotność najniższej emerytury. Ten postulat rządu znalazł się w uchwalonej ustawie.
Wypłata renty wdowiej od 1 lipca 2025 r. Wnioski od 1 stycznia 2025 r.
Posłowie zagłosowali za projektem zmienionym zgodnie z uwagami Rady Ministrów. Tak jak chciał rząd ustawa o rencie wdowiej wejdzie w życie od 1 stycznia 2025 roku (i od tego dnia będzie można składać wnioski) ale nabycie prawa do korzystania ze świadczeń według reguły zbiegu i wypłata świadczeń na jej podstawie następowałyby od 1 lipca 2025 roku. Zdaniem Rady Ministrów takie przesunięcie w czasie jest konieczne, aby Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy emerytalno-rentowe mogły odpowiednio przygotować się do wykonywania tego zadania.
Na podstawie art. 14 omawianej nowelizacji:
1. Prawo do świadczeń w zbiegu i ich wypłaty lub wyłącznie ich wypłaty, na zasadach określonych w niniejszej ustawie, powstaje nie wcześniej niż od dnia 1 lipca 2025 r.
2. Osoby, które spełniają warunki do wypłaty świadczeń na zasadach określonych w niniejszej ustawie, mogą składać wnioski o ustalenie zbiegu świadczeń, o którym mowa w niniejszej ustawie, od dnia 1 stycznia 2025 r.
3. W przypadku wniosków, o których mowa w ust. 2, złożonych do dnia 30 czerwca 2025 r., prawo do wypłaty świadczeń w tym zbiegu powstaje z dniem 1 lipca 2025 r.
Aby uzyskać tzw. rentę wdowią trzeba będzie złożyć wniosek.
Na podstawie nowego art. 116b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych:
1. Ustalenie zbiegu świadczeń, o których mowa w art. 95a ust. 1 i art. 95b, oraz ich wypłata następują na wniosek osoby uprawnionej.
2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, może zostać złożony w postaci elektronicznej. Do wniosku złożonego w tej postaci stosuje się art. 47c, art. 71ab i art. 71ac ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497 i 863).
Wzór wniosku zostanie opublikowany na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
ZUS przyzna prawo do tego świadczenia osobom spełniającym określone w przepisach warunki przyznana - począwszy od miesiąca, w którym osoba uprawniona złoży wniosek, jednak nie wcześniej niż od 1 lipca 2025 r. (dotyczy to wniosków złożonych do 31 lipca 2025 roku).
Na początku 15% drugiego świadczenia w zbiegu (do końca 2026 r.), potem 25%
Również zgodnie z postulatem Rady Ministrów, w uchwalonej ustawie dostosowano tzw. kroczący model (czyli harmonogram) dochodzenia do ostatecznej, docelowej wysokości drugiego, podlegającego wypłacie świadczenia w zbiegu. Drugie świadczenie (czyli tzw. renta wdowia) wypłacane będzie w okresie:
- od 1 lipca 2025 roku do 31 grudnia 2026 roku w wysokości 15%,
- od 1 stycznia 2027 roku w wysokości 25%.
Przyjęcie tych założeń przekłada się - zdaniem rządu - w następujący sposób na skutki finansowe wejścia w życie projektu:
w 2025 roku – od 3,2 mld do 4,2 mld;
w 2026 roku – od 6,7 mld do 9 mld;
w 2027 roku – od 11,9 mld do 15,8 mld
– w zależności od tego, czy z uprawnienia skorzystałoby 75% czy 100% jego potencjalnych beneficjentów.
Wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Sebastian Gajewski poinformował w rozmowie z Polską Agencją Prasową, że z szacunkowych prognoz, którym dysponuje Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w tym pierwszym okresie (od 1 lipca 2025 r. do 31 grudnia 2026 r.), te 15 proc. drugiego świadczenia (tzw. renta wdowia) wyniesie "trzysta kilkadziesiąt złotych." "Wtedy, kiedy będzie to 25 proc., to nasze prognozy wskazują, że średnio będzie to ponad 600 złotych" - podał wiceminister.
Renta wdowia - warunki
Zgodnie z uchwalonymi przez Sejm i Senat przepisami, nie każdy wdowiec i wdowa będą mieli prawo do omawianej renty wdowiej. Będą musieli spełnić warunki określone w art. 95a ustawy o FUS, art. 33a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj.:
1) osiągnięcie wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
2) pozostawanie we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka;
3) nabycie prawa do renty rodzinnej po zmarłym małżonku nie wcześniej niż 5 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jak precyzuje ZUS, renta wdowia to świadczenie dla wdów i wdowców, którzy mają prawo do co najmniej dwóch świadczeń emerytalno-rentowych, w tym renty rodzinnej po zmarłym małżonku.
Renta wdowia zostanie zabrana (jej wypłata ustanie) z dniem poprzedzającym dzień zawarcia nowego związku małżeńskiego przez osobę uprawnioną.
Limit renty wdowiej - trzykrotność najniższej emerytury
Na wniosek Rady Ministrów w omawianej nowelizacji znalazł się przepis określający górny limit renty wdowiej. Jest to trzykrotność najniższej emerytury.
Na podstawie nowego art. 95a ust. 4-8 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (i podobnie w art. 33a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników) wysokość sumy świadczeń wypłacanych w zbiegu, nie może przekroczyć trzykrotności kwoty najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do limitu ustalonych świadczeń w zbiegu, uwzględnia się wskazane w ustawie świadczenia, a także świadczenia wypłacane przez instytucje zagraniczne oraz świadczenia i dodatki o charakterze innym niż jednorazowe wypłacane na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów wraz ze świadczeniami, o których mowa powyżej.
W przypadku przekroczenia kwoty trzykrotności kwoty najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2, świadczenia, o których mowa w ust. 1, ulegają pomniejszeniu o kwotę przekroczenia według kolejności:
1) świadczenia finansowane z budżetu państwa:
a) świadczenia z zaopatrzenia emerytalno-rentowego żołnierzy zawodowych,
b) świadczenia z zaopatrzenia emerytalno-rentowego funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej,
c) inne świadczenia;
2) świadczenia finansowane z Funduszu Emerytalno-Rentowego Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
3) świadczenia finansowane z Funduszu Pracy;
4) świadczenia finansowane z Funduszu Emerytur Pomostowych;
5) świadczenia finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Jeżeli suma świadczeń w zbiegu przekracza trzykrotność kwoty najniższej emerytury, decyzje o pomniejszeniu świadczeń w celu wypłaty świadczeń w zbiegu, o których mowa w art. 95a ust. 1, wydaje organ rentowy albo organ emerytalny dokonujący pomniejszenia.
Przypomnieć warto przy tej okazji, że najniższa emerytura wynosi w 2024 roku (od 1 marca 2024 r. do 28 lutego 2025 r.) 1780,96 zł brutto. A zatem jej trzykrotność (obecnie!) wynosi 5342,88 zł brutto. Ile wyniesie najniższa emerytura w połowie 2025 roku? Najprawdopodobniej 1901,71 zł brutto. Bowiem rząd postanowił, że w 2025 roku wskaźnik waloryzacji emerytur i rent pozostanie na poziomie ustawowego minimum, czyli na poziomie średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Zostało to już potwierdzone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2024 r. w sprawie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2025 r. (Dziennik Ustaw z 26 lipca 2024 r. poz. 1122).
Według prognoz rządu – wskaźnik waloryzacji w 2025 r. - wyniesie nie mniej niż 106,78 proc. Oznacza to, że w przyszłym roku emerytury i renty wzrosną o co najmniej 6,78 proc. Jeżeli ten (prognozowany - podkreślmy) wskaźnik będzie prawdziwy, to kwota najniższej emerytury (także kwota renty rodzinnej, renty socjalnej i renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy) wzrośnie od marca 2025 r. z 1780,96 zł brutto do 1901,71 zł brutto.
Więc - prognozowana - trzykrotność tej najniższej emerytury wynosić będzie w II połowie 2025 r. (kiedy to zacznie być wypłacana renta wdowia) wyniesie 5705,13 zł brutto.
Zmiana wskaźnika w 2028 roku?
W ustawie zapisano też (art. 16) - tak jak sobie życzyła Rada Ministrów - że w 2028 roku Rada Ministrów dokona weryfikacji wskaźnika wysokości świadczeń w zbiegu, aby ocenić możliwość i zasadność jego podwyższenia. Czy będzie wypłacane 30%, 40% a może pierwotnie planowane w obywatelskim projekcie ustawy - 50% drugiego świadczenia? Zobaczymy, czy pozwolą na to realia budżetu państwa.
Ankieta ZUS dot. renty wdowiej. Wdowy i wdowcy mogą sami sprawdzić, czy mają prawo do zbiegu prawa do świadczeń od 2025 roku
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przygotował ankietę dot. renty wdowiej, dzięki której wdowy i wdowcy - po udzieleniu odpowiedzi na 7 pytań - mogą już teraz sprawdzić, czy przysługuje im prawo do zbiegu świadczeń (czyli tzw. renty wdowiej).
Pierwsze pytanie znajduje się na dole strony i brzmi: „Czy masz prawo do co najmniej dwóch świadczeń, z czego jedno jest rentą rodzinną, lub czy masz złożony wniosek lub wnioski i czekasz na decyzję o takich świadczeniach?”
Jeśli odpowiedz na to pytanie brzmi „nie”, kolejne pytania nie wyświetlą się . Aby otrzymać rentę wdowią, należy mieć prawo do co najmniej dwóch świadczeń, z których jedno musi być rentą rodzinną.
- Ankieta zawiera z 7 pytań, z czego dwa dotyczą jednego warunku – wieku emerytalnego, który różni się w zależności od płci. Aby odpowiedzieć na te pytania, należy podać swoją datę urodzenia oraz datę śmierci małżonka, po którym przysługuje renta rodzinna - informuje Katarzyna Krupicka, regionalna rzeczniczka prasowa ZUS województwa podlaskiego.
Następne pytania- w ankiecie dotyczą kwestii pozostawania we wspólności małżeńskiej oraz prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego aż do dnia śmierci jednego z małżonków, a także zawarcia nowego związku małżeńskiego po śmierci współmałżonka, po którym przysługuje renta rodzinna. Udzielone odpowiedzi będą miały kluczowe znaczenie dla decyzji ZUS-u w sprawie wypłaty świadczenia w zbiegu.
Jak wyjaśnia Katarzyna Krupicka z ZUS: - Nawet jeśli wszystkie wcześniejsze warunki zostaną spełnione, ostatnie zapytanie ma istotny wpływ na możliwość uzyskania wypłaty tzw. renty wdowiej. Całkowita kwota wszystkich świadczeń nie może przekraczać trzykrotności minimalnej emerytury, czyli aktualnie kwoty 5 342,88 zł brutto (3 x 1780,96 zł). W przypadku, gdy wszystkie świadczenia bądź jedno ze nich przekracza tę kwotę, prawo do połączonych świadczeń z rentą rodzinną nie przysługuje, a ZUS w odpowiedzi na złożony wniosek wyda decyzję odmowną.
Jak już wcześniej wspomniano - renta wdowia będzie wypłacana od połowy 2025 roku i wtedy trzeba będzie się odnosić, do obowiązującej ówcześnie trzykrotności najniższej emerytury. A ta najniższa emerytura wzrośnie na pewno od marca 2025 r. - o czym też już wyżej pisaliśmy.
Podstawa prawna: ustawa z 26 lipca 2024 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - podpisana przez Prezydenta RP w dniu 9 sierpnia 2024 r., opublikowana w Dzienniku Ustaw z 16 sierpnia 2024 r., poz. 1243.