Prawa i wsparcie dla uczniów z ADHD. MEN: będą zmiany

• Problemy z uzyskaniem orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów z zaburzeniami  hiperkinetycznymi (w tym z ADHD)
• MEN do RPO: trwają prace nad zmianą systemu wsparcia dzieci z ADHD
• Co można zrobić już teraz?

Problemy z uzyskaniem orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów z zaburzeniami  hiperkinetycznymi (w tym z ADHD)

Rzecznik Praw Obywatelskich otrzymał wniosek w sprawie uczniów, u których zdiagnozowano zaburzenia hiperkinetyczne, w tym hiperkinetyczne zaburzenia zachowania (ADHD). W tym wniosku wskazano, że aktualna przepisy dot. wsparcia uczniów z tej grupy w procesie edukacji nie odpowiadają ich szczególnym potrzebom. 

W szczególności obecnie brak jest możliwości uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla tych uczniów. Mogą oni uzyskać orzeczenie o zagrożeniu niedostosowaniem społecznym lub orzeczenie o niedostosowaniu społecznym. Ale możliwość ta obejmuje wyłącznie część uczniów, m.in. w przypadkach, w których ADHD występuje wraz z inną szczególną potrzebą edukacyjną. W pozostałych przypadkach można ubiegać się o opinię dokumentującą diagnozę hiperkinetycznego zaburzenia zachowania - przy czym dokument ten nie uprawnia jednak do  odpowiedniego wsparcia.

Skutkiem braku możliwości uzyskania przez ucznia z ADHD orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego jest to, że wykaz subwencji oświatowej nie zawiera hiperkinetycznego zaburzenia zachowania (ADHD). Dlatego wyłącznie w przypadku, gdy uczeń z ADHD uzyska orzeczenie o zagrożeniu niedostosowaniem społecznym lub orzeczenie o niedostosowaniu społecznym, placówka edukacyjna będzie miała możliwość uzyskania dodatkowych środków na dostosowanie procesu edukacji do szczególnych potrzeb ucznia. 

Z informacji RPO wynika, że kwestia edukacji uczniów z ADHD było przedmiotem petycji kierowanych przez środowisko, była też tematem spotkań z przedstawicielami organizacji społecznych. Potrzeba zapewnienia wsparcia uczniom z ADHD została również dostrzeżona w interpelacji z 4 kwietnia 2024 r. Rzecznik zwrócił też uwagę, że art. 70 Konstytucji RP przyznaje każdemu prawo do nauki oraz zobowiązuje władze publiczne do zapewnienia obywatelom powszechnego i równego dostępu do wykształcenia. A na podstawie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, Polska zobowiązała się do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do wykształcenia bez dyskryminacji i na zasadach równych szans.

Zastępca rzecznika praw obywatelskich (ZRPO) Valeri Vachev  (w piśmie z 9 lipca 2024 r.) poprosił Ministerstwo Edukacji Narodowej o przedstawienie stanowiska w sprawie uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów z ADHD. Prosił zwłaszcza o wskazanie, czy analizowano kwestię umożliwienia uzyskiwania przez uczniów z ADHD orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego wyłącznie na podstawie diagnozy stwierdzającej hiperkinetyczne zaburzenia zachowania oraz czy zbadano kwestię dostosowania wysokości subwencji do kosztów zwiększenia dostępności procesu edukacji dla uczniów z ADHD.

MEN do RPO: trwają prace nad zmianą systemu wsparcia dzieci z ADHD

Izabela Ziętka, Podsekretarz Stanu w MEN poinformowała RPO w piśmie z 29 lipca 2024 r., że w Ministerstwie Edukacji Narodowej "trwają prace nad kompleksową zmianą systemu wsparcia dzieci i uczniów o różnym poziomie funkcjonowania, w tym dzieci z zespołem ADHD, które powinno być udzielane w koordynacji z innymi sektorami (zdrowia, pomocy społecznej, pomocy rodzinie)".

Wiceminister Ziętka przekazała, że chodzi o wdrożenie rozwiązań, które różnicują wsparcie na podstawie rzeczywistych, indywidualnych potrzeb dzieci i uczniów. Projektowany model oceny potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz ustalania na tej podstawie adekwatnych form wsparcia i jego finansowania (ocena funkcjonalna) będzie oparty na modelu biopsychospołecznym.

"W modelu funkcjonowanie dziecka/ucznia rozumiane jest jako wynik interakcji pomiędzy jego indywidualnymi cechami (stan zdrowia, możliwości psychofizyczne) a środowiskiem, w jakim dziecko uczy się i wychowuje" – wyjaśniła. Tym samym – dodała – w ocenie przyczyn trudności w rozwoju i uczeniu się dziecka oraz planowaniu działań, które rozwiążą problemy, uwzględnia się te czynniki.

Istotne jest – podkreśliła – zebranie informacji na temat funkcjonowania ucznia w szkolnym środowisku, ale i wpływu środowiska na ucznia, np. czy występują bariery utrudniające naukę (niedostosowane materiały edukacyjne czy metody pracy, problemy z komunikacją w grupie rówieśniczej). To pozwoli na adresowanie do ucznia lub środowiska szkolnego czy rodzinnego trafnych form wsparcia.

Wiceszefowa MEN przekazała, że trwa analiza wyników projektów pilotażowych zakończonych w 2023 r. i 2024 r. pod kątem przygotowania propozycji przepisów, a także kolejnych działań wspierających szkoły, które już realizują zadania w zakresie kształcenia i udzielania wsparcia dzieciom i uczniów przejawiającym różne potrzeby rozwojowe i edukacyjne, w tym uwarunkowane ADHD.
Dodała, że resort analizuje też przesłane mu postulaty i propozycje od obywateli, instytucji, organizacji pozarządowych, dyrektorów i nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek oraz rodziców, a projekty zmian legislacyjnych zostaną poddane uzgodnieniom międzyresortowym i konsultacjom społecznym.
Wiceminister zaznaczyła też, że zapewnienie finansowania do kompetencji organu prowadzącego daną jednostkę systemu oświaty. "Aktualnie sposób finansowania zadań oświatowych jest powiązany ze swobodą jednostek samorządu terytorialnego w kształtowaniu polityki oświatowej na swoim terenie" – dodała. 

Co można zrobić już teraz?

Już teraz, na podstawie obecnie obowiązujących przepisów oświatowych zróżnicowanie potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów powinno zostać uwzględnione przy wyborze programu nauczania, który będzie realizowany w danym zespole klasowym, a także podręczników, materiałów edukacyjnych i ćwiczeniowych - podkreśliła Izabela Ziętka. Nauczyciel ma obowiązek już dziś indywidualizować pracę z każdym uczniem, udzielając mu w trakcie pracy pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a w przypadku, gdy jest taka potrzeba - dostosować wymagania edukacyjne. Dzieci i młodzież, w tym doświadczające trudności w uczeniu się lub funkcjonowaniu społecznym wynikające z ADHD, mogą także korzystać z różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, która jest jedną z podstawowych form działalności dydaktyczno-wychowawczej przedszkola, szkoły i placówki - poinformowała Podsekretarz Stanu w MEN.