Będzie likwidacja ubezwłasnowolnienia. W 2025 roku nowelizacja kodeksu cywilnego. W zamian kurator i pełnomocnictwo na wypadek niepełnosprawności

• Czym jest ubezwłasnowolnienie
• Idea zniesienia ubezwłasnowolnienia. Dostosowanie do standardów międzynarodowych
• Model wspieranego podejmowania decyzji
• Pełnomocnictwo rejestrowe na wypadek przyszłej niepełnosprawności
• Pełnomocnictwo medyczne
• Kurator wspierający i reprezentujący
• Kuratorzy obu rodzajów będą ustanawiani przez sąd
• Umowa asysty prawnej
• Pełnomocnictwo rejestrowe
• Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego
• Prawo o notariacie
• Zmiany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty
• Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
• Pełnomocnictwo medyczne
• Ustawa prawo upadłościowe
• Ustawa prawo restrukturyzacyjne

Czym jest ubezwłasnowolnienie

Aktualnie na podstawie Kodeksu cywilnego, ubezwłasnowolnienie może zostać orzeczone wobec osoby, która wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych np. pijaństwa lub narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Przepisy przewidują dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia - całkowite - przewidziane dla osób, które ukończyły 13 lat (art. 13 kodeksu cywilnego) i częściowe (art. 16 kodeksu cywilnego), gdy osoba pełnoletnia ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych i ustanawia się dla niej kuratora.
Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że nieważna jest z mocy prawa czynność prawna dokonana przez taką osobę. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Idea zniesienia ubezwłasnowolnienia. Dostosowanie do standardów międzynarodowych

Na potrzebę zmian przepisów w obszarze praw człowieka, w tym kwestię zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia, minister sprawiedliwości Adam Bodnar wskazywał w połowie maja, gdy wręczał nominacje członkom komisji kodyfikacyjnej prawa cywilnego przy MS. Bodnar już we wcześniejszych latach - gdy sprawował urząd Rzecznika Praw Obywatelskich - kilkukrotnie poruszał problem konieczności zniesienia instytucji ubezwłasnowolnienia.

Model wspieranego podejmowania decyzji

Celem tej nowelizacji kodeksu cywilnego ma być wprowadzenie do polskiego prawa cywilnego nowych przepisów tzw. modelu wspieranego podejmowania decyzji, które mają zastąpić obecną instytucję ubezwłasnowolnienia. Ma to być dostosowanie do międzynarodowych standardów w zakresie ochrony osób z niepełnosprawnościami. Prawa osób z niepełnosprawnościami zostały uregulowane w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. Konwencja ONZ jest pierwszą międzynarodową konwencją odnoszącą się kompleksowo do sytuacji prawnej osób z niepełnosprawnościami. Konwencja ONZ potwierdza podmiotowość osób z niepełnosprawnościami. Kluczowe znaczenie w kontekście projektowanych przepisów ma art. 12 ust. 3 Konwencji ONZ, z którego wynika zobowiązanie państw-stron do podjęcia odpowiednich środków w celu zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do wsparcia, którego mogą potrzebować przy korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych. 
Ponadto art. 12 ust. 4 Konwencji ONZ zobowiązuje państwa-strony do wdrożenia zabezpieczeń, które zapewnią, że środki związane z korzystaniem ze zdolności do czynności prawnych będą respektowały prawa, wolę i preferencje osoby, będą wolne od konfliktu interesów i bezprawnych nacisków, będą proporcjonalne i dostosowane do sytuacji danej osoby, będą stosowane przez możliwie najkrótszy czas i będą podlegały regularnemu przeglądowi przez właściwe niezależne i bezstronne władze lub organ sądowy.

Nowe przepisy mają być też wykonaniem krajowej Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030 [Załącznik do uchwały nr 27 Rady Ministrów z 16 lutego 2021 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021-2030 (M.P. z 2021, poz. 218).]. W strategii przewidziano wprowadzenie w miejsce instytucji ubezwłasnowolnienia modelu wspieranego podejmowania decyzji, zapewniającego każdej osobie możliwość podejmowania decyzji we własnych sprawach w maksymalnie możliwym zakresie. Zastrzeżono jednocześnie, że formy zastępczego podejmowania decyzji będą stosowane jedynie w przypadkach całkowitego braku możliwości ustalenia (w tym interpretacji) woli danej osoby.

Pełnomocnictwo rejestrowe na wypadek przyszłej niepełnosprawności

Dopełnieniem modelu wspieranego podejmowania decyzji, który stanowi formę wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, będzie instytucja pełnomocnictwa rejestrowego, jako alternatywna forma samostanowienia przez osoby posiadające zdolność do czynności prawnych na wypadek przyszłej niepełnosprawności. 

Rozwiązanie w postaci pełnomocnictw rejestrowych i dyspozycji na wypadek niezdolności do czynności prawnych zostało wypracowane w ramach Rady Europy i znalazło odzwierciedlenie w treści Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy (2009) 11 w sprawie zasad dotyczących pełnomocnictwa rejestrowego i dyspozycji na wypadek niezdolności do czynności prawnych, w którym stwierdzono, że liczba osób starszych w Europie stale rośnie ze względu na ogólną poprawę warunków życia, zmiany demograficzne i społeczne oraz postęp medyczny. Jednocześnie jednak liczba osób cierpiących na choroby takie jak demencja starcza lub choroba Alzheimera rośnie w całej Europie. 

Określono, że celem zaprojektowanej regulacji jest uwzględnienie praw wszystkich obywateli, którzy na podstawie udzielonego pełnomocnictwa rejestrowego mogą zabezpieczyć się na przyszłość przed ewentualnym upośledzeniem swoich zdolności fizycznych lub umysłowych.

Pełnomocnictwo medyczne

W projekcie przewiduje się również szczególny rodzaj pełnomocnictwa rejestrowego, obejmujący swoim zakresem kwestie dotyczące zdrowia człowieka i nazywa się je mianem pełnomocnictwa medycznego. Zostało ono unormowane osobno w przepisach prawa medycznego, z odpowiednim tylko odesłaniem zawartym w Kodeksie cywilnym. Odrębne unormowanie jest niezbędne z tego powodu, że sprawy zdrowotne nie należą do materii regulacyjnej Kodeksu cywilnego. W dotychczasowym stanie braku uregulowania pełnomocnictwa medycznego przez ustawę głównym punktem sporu było, czy w sprawach tak osobistych jak decyzje o opiece medycznej w ogóle dopuszczalne jest udzielenie upoważnienia innej osobie, a odpowiedź na takie pytanie była przeważnie negatywna. W obszarze opieki zdrowotnej, gdy stan mentalny pacjenta uniemożliwi mu decydowanie, konieczność podjęcia decyzji medycznej może ujawnić się natychmiast, dlatego umocowanie pełnomocnika powinno aktywować się od razu z chwilą utraty przez pacjenta kompetencji decyzyjnych. Na miejscu znajdą się lekarze zdolni ocenić stan mentalny pacjenta na potrzeby jego zdolności decyzyjnej w sprawie leczenia. Robią to już teraz na mocy przepisów pozwalających ratować pacjenta niezdolnego decyzyjnie. Stąd przyjęte rozwiązanie nie wymaga żadnych formalnych czynności potwierdzających utratę przez pacjenta zdolności decydowania.

Kurator wspierający i reprezentujący

W założeniach omawianej nowelizacji wskazano, że sądowy instrument wsparcia (w modelu wspieranego podejmowania decyzji) będzie oparty na instytucji kuratora. Będą tu dwa typy kuratorów. Kurator wspierający będzie ustanawiany dla osób wymagających lżejszej formy wsparcia, a kurator reprezentujący dla osób wymagających intensywniejszej formy wsparcia.
Rolą kuratora wspierającego będzie wsparcie osoby pełnoletniej w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo doraźnej pomocy w załatwieniu konkretnej sprawy. Osoba potrzebująca wsparcia zachowa pełną autonomię decyzyjną co do swoich spraw. Użycie przez ustawodawcę pojęcia: „wsparcie” oznacza rolę zbliżoną do „asystencji”.
W przypadku kuratora reprezentującego, w sprawach, wynikających z czynności, których kurator może dokonywać w imieniu konkretnej osoby, osoba potrzebująca wsparcia nie będzie miała zdolności procesowej. W tych sytuacjach osoba ta straci całkowicie autonomię decyzyjną na rzecz kuratora reprezentującego. Przyznanie prawa reprezentacji przez sąd ograniczone będzie jednak wyłącznie do określonego rodzaju spraw lub czynności wskazanych w postanowieniu sądu o powołaniu kuratora.

Kuratorzy obu rodzajów będą ustanawiani przez sąd

 Kurator reprezentujący będzie powołany, gdy osoba potrzebująca wsparcia będzie znajdować się w stanie uniemożliwiającym zrozumienie treści lub skutki oświadczenia woli lub dokonać samodzielnie czynności prawnych, oraz która w związku z tym nie może w dostateczny sposób chronić swoich interesów.

Wybierając kuratora, w pierwszej kolejności sąd powinien uwzględnić wskazania osoby potrzebującej wsparcia, a jeśli nie ma ona takiej możliwości lub woli, sąd zwróci się o wskazanie osoby, która mogłaby zostać powołana na kuratora do właściwej gminy lub do organizacji pozarządowej zajmującej się ochroną praw osób z niepełnosprawnościami lub do placówki, w której osoba wspierana przebywa. 

Kurator będzie wyznaczany na oznaczony czas, nie dłuższy niż 5 lat. Ustanowienie kuratora będzie mogło być ponowione. Regulacja ta wynika z międzynarodowych standardów ochrony praw osób z niepełnosprawnością. Środek taki nie może być a priori stosowany na czas nieoznaczony. Sąd uchyli kuratelę, gdy ustanie jej przyczyna.
Kurator będzie mógł domagać się zwrotu nakładów i wydatków związanych z prowadzeniem spraw.

Przedawnienie roszczeń osoby wspieranej o naprawienie szkody wyrządzonej nienależytym prowadzeniem jej spraw przez kuratora, nastąpi z upływem lat trzech od zakończenia prowadzenia spraw lub powołania kolejnego kuratora.
Zmiana kuratora będzie mogła nastąpić z ważnych powodów, na przykład, gdy z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych dotychczasowy kurator jest niezdolny do prowadzenia spraw albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro lub interes osoby wspieranej. Dotychczasowy kurator będzie obowiązany złożyć sądowi w ciągu trzech miesięcy sprawozdanie końcowe z prowadzenia spraw osoby wspieranej, choć sąd będzie mógł zwolnić go z tego obowiązku.

Sąd będzie określać jakiego rodzaju sprawy będą wykonywane przez kuratora reprezentującego w imieniu osoby wspieranej, a jakie przez osobę wspieraną za zgodą kuratora reprezentującego. Jednostronna czynność prawna dokonana przez osobę wspieraną bez zgody kuratora reprezentującego będzie nieważna, a ważność umowy będzie zależała od jej potwierdzenia przez kuratora reprezentującego. Strona, która zawarła umowę z osobą wspieraną, dla której ustanowiono kuratora reprezentującego, będzie mogła wyznaczyć kuratorowi reprezentującemu odpowiedni termin do potwierdzenia umowy. Osoba wspierana będzie mogła sama potwierdzić umowę po uchyleniu bądź zmianie orzeczenia w przedmiocie ustanowienia kuratora, o ile na skutek orzeczenia sądu do dokonania tej czynności nie jest już wymagana zgoda kuratora.

Osoba wspierana będzie mogła samodzielnie zawierać umowy w drobnych sprawach życia codziennego lub czynności prawne polegające na zaciągnięciu zobowiązania lub rozporządzeniu mieniem o wartości nieprzekraczającej określonej przez sąd kwoty. Rozwiązanie to ma na celu zapewnienie osobie wspieranej pewnej samodzielności i zrobienie na przykład codziennych zakupów. Projektodawca celowo nie określił kwoty, jaką pozostawić można do samodzielnego rozporządzenia osoby wspieranej, gdyż będzie ona pochodną faktycznej sytuacji materialnej osoby wspieranej.
Projekt określa katalog czynności, do dokonania których kurator reprezentujący, ustanowiony do prowadzenia spraw określonego rodzaju, powinien uzyskać uprzednie zezwolenie sądu oraz sytuacje, w których kurator wspierający nie może reprezentować osoby, dla której został ustanowiony.
 

Umowa asysty prawnej

Omawiana nowelizacja określi też konieczne elementy umowy asysty prawnej zawieranej między przyjmującym obowiązki asystenta prawnego i osobą zlecającą asystę. Istotą tej umowy będzie udzielenie osobie wsparcia w wykonywaniu zdolności do czynności prawnych przy prowadzeniu określonych w umowie własnych spraw osoby zlecającej asystę prawną. Projekt przewiduje klauzulę generalną w postaci dobrych obyczajów, którymi powinny się kierować strony umowy, a przyjmujący obowiązki asystenta prawnego będzie zobowiązany powstrzymywać się od nadmiernego wywierania wpływu na swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez osobę zlecającą asystę. Przyjmujący obowiązki asystenta prawnego nie będzie mógł również podejmować czynności z zakresu zastępstwa pośredniego lub bezpośredniego osoby zlecającej asystę. Projekt zawiera przykłady czynności, które może obejmować umowa. Będą wobec niej stosowane przepisy o zleceniu z wyjątkiem przepisów uregulowanych odmiennie. Umowa zawierana będzie w formie pisemnej pod rygorem nieważności, w celu zabezpieczenia interesów stron. Projekt określa też wymogi, które będzie musiał spełnić przyjmujący obowiązki asystenta prawnego. Osoba zlecająca asystę będzie mogła zawrzeć umowę z więcej niż jednym asystentem prawnym, a projekt określa relacje między asystentami w takim przypadku. Osoba zlecająca asystę będzie miała obowiązek udzielić osobie przyjmującej obowiązki asystenta prawnego wszelkich informacji potrzebnych, do należytego wykonywania obowiązków. Jednocześnie asystent będzie miał obowiązek każdorazowego uzyskiwania zgody osoby zlecającej asystę prawną na powierzenie wykonywania umowy osobie trzeciej. Asysta wygaśnie w razie śmierci osoby zlecającej asystę prawną lub osoby przyjmującej obowiązki asystenta prawnego.

Pełnomocnictwo rejestrowe

Nową instytucją prawną będzie też pełnomocnictwo rejestrowe. Chodzi o prawo ustanowienia pełnomocnika z zakresem umocowania określonym w ustawie, obejmującym umocowanie do dokonywania w imieniu mocodawcy czynności prawnych zarówno w sferze majątkowej jak i osobistej, na wypadek, gdyby utraciła ona w przyszłości zdolność do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem.
W przeciwieństwie do opieki ustanawianej przez sąd, sam zainteresowany zabezpiecza i reguluje swoje sprawy osobiste oraz majątkowe na wypadek mogącej powstać w przyszłości niepełnosprawności. Jednakże, aby instytucja ta nie była wykorzystywana na szkodę mocodawcy i nie zagrażała pewności obrotu prawnego, wymaga szczególnej regulacji prawnej. Wprowadzana instytucja - nie zaburzając dotychczasowego systemu prawa, a zwłaszcza obecnie obowiązujących regulacji w prawie opiekuńczym, spełni oczekiwania społeczeństwa.

Nowelizacja będzie przewidywać, że:
- umocowanie wynikające z udzielonego pełnomocnictwa rejestrowego obejmie czynności sądowe i pozasądowe związane z majątkiem i osobą mocodawcy. Uprawnienia pełnomocnika rejestrowego dotyczyć będą zarówno czynności prawnych, jak i faktycznych - takich, do których uprawniony byłby sam mocodawca, za wyjątkiem czynności prawnych, których dokonać może osobiście jedynie mocodawca;
- zakres, tryb udzielania oraz zasady wykonywania pełnomocnictwa w sprawach ochrony zdrowia określać będą odrębne przepisy (tzw. pełnomocnictwo medyczne);
- pełnomocnictwa nie można będzie ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.

To rozwiązanie, wzorowane na regulacji dotyczącej instytucji prokury, wynika z zamierzenia projektodawcy pełnego zabezpieczenia interesów mocodawcy na wypadek, gdy ten nie będzie mógł samodzielnie kierować swoim postępowaniem. Istotne jest przy tym również ułatwienie, usprawnienie i zagwarantowanie pewności czynności prawnych podejmowanych przez osoby trzecie z pełnomocnikiem rejestrowym.

Udzielenie pełnomocnictwa rejestrowego nie spowoduje utraty zdolności do czynności prawnych mocodawcy. 

Zasadniczo jednak pełnomocnictwo rejestrowe będzie mogło być wykonywane tylko przez jedną osobę.

Udzielenie pełnomocnictwa rejestrowego będzie mogło następować na czas oznaczony lub nieoznaczony. 

Pełnomocnictwo rejestrowe ma być sporządzane w formie aktu notarialnego. 

Pełnomocnictwo rejestrowe ma podlegać wpisowi do właściwego rejestru na zasadach określonych w przepisach odrębnych, tj. do Rejestru Pełnomocnictw (dalej: Rejestr) utworzonego i prowadzonego w systemie informatycznym przez Krajową Radę Notarialną. 

Nowelizacja określi też przypadki wygaśnięcia umocowania. Umocowanie pełnomocnika rejestrowego wygaśnie z chwilą:
1) odwołania pełnomocnictwa rejestrowego;
2) zrzeczenia się wykonywania pełnomocnictwa rejestrowego,
3) śmierci mocodawcy;
4) śmierci pełnomocnika;
5) ustanowienia dla pełnomocnika rejestrowego kuratora reprezentującego;
6) wpisu protokołu poświadczenia pełnomocnictwa rejestrowego udzielonego przez tego pełnomocnika rejestrowego do Rejestr Pełnomocnictw;
7) upływu terminu oznaczonego w pełnomocnictwie rejestrowym;
8) prawomocnego skazania pełnomocnika rejestrowego za przestępstwo popełnione na szkodę mocodawcy;
9) prawomocnego pozbawienia pełnomocnika praw publicznych;
10) uprawomocnienia się postanowienia sądu o zwolnieniu pełnomocnika rejestrowego.

Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego

Zgodnie z projektem osoba pełnoletnia, dla której ustanowiono kuratora reprezentującego nie będzie miała zdolności procesowej w sprawach, wynikających z czynności, których kurator może dokonywać w jej imieniu lub na które wymagana jest jego zgoda. Będzie mogła podejmować czynności procesowe tylko przez kuratora reprezentującego. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych oraz osoba, dla której ustanowiono kuratora reprezentującego do niektórych spraw lub czynności, będzie miała zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.
Projekt zawiera możliwość ustanawiania dla strony z urzędu adwokata lub radcy prawnego w wypadkach szczególnie uzasadnionych.

Z uwagi na likwidację instytucji ubezwłasnowolnienia, uchylony został w Kodeksie postępowania cywilnego w księdze II w tytule II w dziale I Rozdział 2 pt.: „Ubezwłasnowolnienie”. Dodany został natomiast w części pierwszej w księdze drugiej w tytule II w dziale I Rozdział 1a i 1b „Sprawy z zakresu kurateli wspierającej i reprezentującej”.

Projekt reguluje właściwość sądu w sprawach o ustanowienie, zmianę kuratora wspierającego lub reprezentującego, oraz o zmianę zakresu ich obowiązków i uprawnień albo o uchylenie kurateli. Będzie to sąd właściwy ze względu na miejsce zwykłego pobytu osoby, której dotyczy postępowanie, a w braku miejsca zwykłego pobytu - sąd miejsca jej pobytu.
Sąd będzie mógł wszcząć z urzędu postępowanie o zmianę kuratora wspierającego lub reprezentującego, oraz o zmianę zakresu ich obowiązków i uprawnień albo o uchylenie kurateli. Określony został także katalog wnioskodawców w sprawie o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego.

W projekcie zawarty jest krąg uczestników postępowania o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego. Ich udział nie jest uzależniony ani od treści wniosków osoby wszczynającej postępowanie, ani też od czynności sądu dokonywanych z urzędu. Sąd zawiadamia o toczącym się postępowaniu małżonka osoby, której postępowanie dotyczy lub osobę pozostającą z nią we wspólnym gospodarstwie domowym.

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób z niepełnosprawnością i udzielanie wsparcia takim osobom lub ochrona wolności i praw człowieka, będą mogły wstąpić do postępowania o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego w każdym jego stadium.
Sąd będzie miał obowiązek wysłuchania każdej osoby, której dotyczy wniosek o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego i to niezwłocznie po wszczęciu postępowania. Przed wysłuchaniem sąd może zlecić kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu w celu ustalenia sposobu funkcjonowania osoby, dla której ma zostać ustanowiony kurator wspierający albo reprezentujący, chyba że wystarczająca dla dokonania tych ustaleń jest dokumentacja dotycząca tej osoby będąca w posiadaniu sądu.
Projekt przewiduje możliwość powołania biegłego w celu oceny stanu zdrowia osoby wysłuchiwanej, w oderwaniu od stresu, jaki może wywoływać u tej osoby udział w takiej czynności przed sądem.
W przypadku braku możliwości porozumienia się z osobą, której dotyczy postępowanie będzie to stwierdzane w protokole po wysłuchaniu osób uczestniczących w posiedzeniu. Minister Sprawiedliwości określi w drodze rozporządzenia sposób przygotowania wysłuchania osoby, której dotyczy postępowanie o ustanowienie kuratora wspierającego lub reprezentującego.
Możliwe będzie powołanie doradcy tymczasowego dla osoby, względem której toczy się postępowanie w przedmiocie kuratora wspierającego lub reprezentującego. Będzie to osoba, która do czasu prawomocnego zakończenia postępowania, ma chronić interesy osoby potrzebującej wsparcia, która ma mieć ustanowionego kuratora wspierającego lub reprezentującego, w celu ochrony tej osoby lub jej majątku w czasie postępowania.
Ustanowienie kuratora reprezentującego z powodu zaburzeń psychicznych będzie wymagało uprzedniego zbadania przez lekarza psychiatrę lub neurologa, a w uzasadnionych przypadkach z zakresu innej specjalizacji. W przypadku osoby, dla której według wniosku ma być ustanowiony kurator wspierający, będzie to fakultatywne. Projekt wskazuje również w jakich wypadkach sąd może zarządzić oddanie osoby, której dotyczy postępowanie pod obserwację w zakładzie leczniczym. Będzie to następowało, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nadal pozostawia wątpliwości, a wydanie opinii co do stanu zdrowia osoby bez dłuższej obserwacji nie jest możliwe. Jest to środek ograniczający wolność osoby, powinien być więc stosowany tylko w wyjątkowych sytuacjach.
W postępowaniu dowodowym sąd będzie ustalał stan zdrowia, sytuację osobistą i majątkową osoby, której postępowanie dotyczy, jej zdolność do samodzielnego prowadzenia spraw oraz rodzaj spraw, przy prowadzeniu których wymagane jest wsparcie, a także zakres takiego wsparcia.
Sąd będzie mógł zaniechać doręczenia pism sądowych, wezwania bądź wysłuchania osoby, której dotyczy postępowanie o ustanowienie kuratora reprezentującego, jeżeli uzna to za niecelowe ze względu na stan zdrowia tej osoby, z wyjątkiem pierwszego wysłuchania w sprawie.
Orzeczenie w przedmiocie ustanowienia kuratora reprezentującego będzie zapadało po przeprowadzeniu rozprawy. Regulacja ta nie dotyczy ustanowienia kuratora wspierającego. Projekt wskazuje podstawowe elementy postanowienia o ustanowieniu kuratora wspierającego lub reprezentującego:
- osobę kuratora wspierającego lub reprezentującego;
- zakres obowiązków i uprawnień kuratora wspierającego lub reprezentującego;
- rodzaj spraw lub czynności prawnych dokonywanych przez kuratora reprezentującego w imieniu osoby wspieranej lub przez osobę wspieraną tylko za zgodą kuratora;
- okres, na jaki ustanawia się kuratora wspierającego lub reprezentującego;
- terminy składania przez kuratora reprezentującego sprawozdań dotyczących osoby wspieranej oraz rachunków z zarządu jej majątkiem

Projekt szczegółowo reguluje zasady przyznawania wynagrodzenia dla kuratora oraz kwestie związane z nadzorem.
Sprawowanie kurateli będzie odpłatne i pokrywane z dochodów lub majątku osoby wspieranej, a jeżeli nie ma ona odpowiednich dochodów lub majątku, ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Wynagrodzenie nie będzie przyznawane, gdy nakład pracy kuratora jest nieznaczny oraz gdy wykonywanie obowiązków kuratora czyni zadość zasadom słuszności, chyba że nakład pracy kuratora jest znaczny, a obowiązki wykonywane są prawidłowo.

Kurator nie będzie mógł używać we własnym interesie pieniędzy i rzeczy osoby wspieranej, a od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzeby wynikającą z wykonywania kurateli powinien płacić osobie wspieranej odsetki ustawowe.
Projekt reguluje nadzór nad kuratorem, który będzie sprawowany przez sąd właściwy ze względu na miejsce pobytu osoby wspieranej. Sąd będzie mógł żądać od kuratora wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do obowiązków i uprawnień kuratora oraz przedstawiania dokumentów związanych z prowadzeniem spraw, a kurator będzie zobowiązany składać sądowi sprawozdania, których wzór określi w rozporządzeniu Minister Sprawiedliwości.

Projekt przewiduje wprowadzenie uregulowań w zakresie prowadzenia postępowania o zwolnienie pełnomocnika rejestrowego. Proponuje się, aby prawidłowość wykonywania pełnomocnictwa przez pełnomocnika rejestrowego mogła być weryfikowana przez sąd na wniosek każdego zainteresowanego bądź z urzędu, np. jeżeli sąd w toku innej sprawy poweźmie wątpliwość co do prawidłowości jego wykonywania.

Prawo o notariacie

Projekt przewiduje dodanie rozdziału 3d w Dziale II ustawy - Prawo o notariacie, poświęconego Rejestrowi Pełnomocnictw. Proponowane zmiany wynikają z wymogu sporządzenia pełnomocnictw rejestrowych w formie aktu notarialnego oraz obowiązku ich rejestracji.
Prowadzenie Rejestru - zgodnie z projektem - powierza się Krajowej Radzie Notarialnej. 

Zmiany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty

Projekt przewiduje dodanie przepisów, określających tryb wydawania zaświadczenia lekarskiego w przedmiocie zdolności pacjenta do kierowania swoim postępowaniem, przedstawienie, którego ma stanowić podstawę do sporządzenia przez notariusza protokołu poświadczenia pełnomocnictwa rejestrowego oraz przepisów, regulujących kwestię odpłatności za wydanie tego zaświadczenia, jego przechowywania i archiwizacji.
Proponuje się, aby zaświadczenie w przedmiocie zdolności pacjenta do kierowania swoim postępowaniem wydawane było przez lekarza specjalistę w dziedzinie psychiatrii lub neurologii na wniosek osoby, której udzielono pełnomocnictwa rejestrowego. Jego wydanie poprzedzać może konsultacja z lekarzem psychiatrą, neurologiem lub innym lekarzem odpowiedniej specjalizacji, lub psychologiem przed rozpatrzeniem wniosku. Zaświadczenie podpisują wówczas wszystkie osoby biorące udział w konsultacji. Wydanie zaświadczenia oraz konsultacja, o której mowa powyżej, są finansowane przez pełnomocnika rejestrowego.
Dodatkowo, projektowany art. 42a ust. 5 zawiera delegację ustawową do wydania rozporządzenia, określającego wzór zaświadczenia. Rozporządzenie w powyższym zakresie wyda minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Izby Lekarskiej. Przedmiotowa regulacja ma na celu usprawnienie procesu wystawiania zaświadczeń i możliwe zminimalizowanie obciążenia osób je wydających w związku z dodatkowymi obowiązkami.

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta

Projekt przewiduje wprowadzenie regulacji wyłączającej prawo pacjenta do zachowania w tajemnicy informacji medycznych przez osoby wykonujące zawód medyczny w zakresie niezbędnym do wydania zaświadczenia, o którym mowa art. 42a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2022 r. poz. 1731 i 1733).

Pełnomocnictwo medyczne

Zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia powoduje konieczność wprowadzenia pełnomocnictwa medycznego. W obecnym stanie prawnym przedstawiciele ustawowi osób ubezwłasnowolnionych mieli kompetencje decyzyjne w sprawach zdrowotnych swoich podopiecznych. Po usunięciu tych przepisów, personel medyczny musiałby każdorazowo występować do sądu opiekuńczego o wydawanie zezwoleń zastępczych na udzielanie świadczeń zdrowotnych pacjentom o zaburzonych funkcjach poznawczych. Byłoby to niepraktyczne i doprowadziłoby do przeciążenia sądownictwa sprawami nawet o najdrobniejszym charakterze.
Pełnomocnictwo medyczne będzie mogło zostać udzielone albo w ramach pełnomocnictwa rejestrowego, udzielanego na potrzeby ochrony całokształtu interesów tak majątkowych, jak i niemajątkowych mocodawcy albo samodzielnie, jako wyłącznie pełnomocnictwo medyczne. W pierwszym przypadku będzie miało formę określoną w Kodeksie cywilnym, a w drugim zachowa formę przewidzianą w projekcie nowelizacji Ustawy o prawach pacjenta i o Rzeczniku Praw Pacjenta.
Pełnomocnictwo medyczne będzie mogło być udzielane na wypadek rejestrowej lub przemijającej utraty zdolności faktycznej do świadomego podejmowania decyzji i komunikowania woli. Projekt przewiduje umocowanie do konkretnych czynności, by jak najlepiej oddać wolę pacjenta i nie wykraczać poza jej granicę. Zgoda pacjenta na zabieg zwykle odnosi się do konkretnych, zaproponowanych mu czynności. Jednak nie wszystkie sytuacje są możliwe do przewidzenia, dlatego w celu usunięcia ewentualnych wątpliwości, przewidziane jest również pełnomocnictwo o charakterze rodzajowym, na przykład zbiorcza i wyprzedzająca zgoda (albo sprzeciw) na nieograniczoną liczbę czynności składających się na bieżącą opiekę nad osobą fizycznie niedołężną i o kompetencji na tyle osłabionej, że niezdolną do bieżącego decydowania.
Pacjent będzie mógł zadeklarować wyłączenie z zakresu umocowania konkretnych czynności lub zabiegów. Będzie mógł również zdecydować się na pełnomocnictwo zupełne w pełnym zakresie czynności medycznych, bez określenia nawet ich rodzaju. Projekt przewiduje także możliwość różnicowania przez mocodawcę - pacjenta okoliczności, w jakich udzielone pełnomocnictwo będzie działać, gdyż zdolność decyzyjna pacjenta może się zmieniać i powracać.
Forma pełnomocnictwa medycznego będzie zróżnicowana. Co do zasady będzie to forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, zastrzeżona pod rygorem nieważności. Będzie również możliwa forma rejestrowa, a także forma ustna poprzez oświadczenie wprowadzone do dokumentacji medycznej i poświadczone przez osobę wykonującą zawód medyczny. Nagła potrzeba przeprowadzenia zabiegu może uniemożliwiać sprowadzenie notariusza w wystarczająco krótkim czasie, zwłaszcza w porze nocnej, a osoba wykonująca zawód medyczny powinna być osobą godną zaufania. Odwołanie pełnomocnictwa będzie możliwe w formie dokumentowej pod rygorem nieważności.
Projekt określa katalog sytuacji, w których pełnomocnictwo medyczne wygasa, okres jego trwania oraz obowiązki pełnomocnika, który w razie naruszenia tych obowiązków będzie mógł być zwolniony przez sąd.

Ustawa prawo upadłościowe

Z uwagi na to, że ogłoszenie upadłości nie będzie skutkowało wygaśnięciem pełnomocnictwa rejestrowego, zasadnym jest uregulowanie wpływu ogłoszenia upadłości na treść pełnomocnictwa rejestrowego w kontekście czynności pełnomocnika rejestrowego, które dotyczą mienia wchodzącego w skład masy upadłości stosownie do art. 79a prawa upadłościowego.
Uwzględniając cel postępowania upadłościowego należy ograniczyć pełnomocnika rejestrowego w zakresie czynności dotyczących mienia wchodzącego w skład masy upadłości analogicznie do ograniczeń, które w tym zakresie nakłada ustawa na upadłego. W związku z tym do pełnomocnika rejestrowego znajdą odpowiednie zastosowanie przepisy regulujące czynności upadłego dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości.

Ustawa prawo restrukturyzacyjne

Przepis art. 288 ust. 3 prawa restrukturyzacyjnego stanowi wyjątek od reguły zgodnie z którą na mocy postanowienia o otwarciu postępowania sanacyjnego dłużnik zostaje pozbawiony prawa zarządu nad swoim majątkiem. Zgodnie z art. 288 ust. 3 Prawa Restrukturyzacyjnego, jeżeli skuteczne przeprowadzenie postępowania sanacyjnego wymaga osobistego udziału dłużnika lub jego reprezentantów, a jednocześnie dają oni gwarancję należytego sprawowania zarządu, sąd może zezwolić dłużnikowi na wykonywanie zarządu nad całością lub częścią przedsiębiorstwa w zakresie nieprzekraczającym zakresu zwykłego zarządu. W sytuacji ustanowienia pełnomocnictwa rejestrowego zarząd ten co do zasady będzie wykonywała osoba legitymująca się pełnomocnictwem rejestrowym. Z uwagi na to, że w art. 293 ust. 2 Prawa Restrukturyzacyjnego zawarto treść normatywną, która sprowadza się do tego, że na czas postępowania sanacyjnego treść pełnomocnictwa rejestrowego zostaje ograniczona tylko do czynności sądowych i pozasądowych związanych z osobą mocodawcy zasadne jest w treści art. 288 ust. 3 Prawa Restrukturyzacyjnego wskazanie expressis verbis, że w sytuacji pozostawienia dłużnikowi zarządu nad majątkiem treści pełnomocnictwa rejestrowego nie będzie ulegała zawężeniu tylko do czynności sądowych i pozasądowych związanych z osobą mocodawcy. W sytuacji pozostawienia dłużnikowi zarządu nad majątkiem treści pełnomocnictwa rejestrowego będzie obejmowała umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z majątkiem i osobą mocodawcy.
Przepis art. 293 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego reguluje skutki otwarcia postępowania sanacyjnego w postaci wygaśnięcia prokury oraz innych pełnomocnictw udzielonych przez dłużnika. Z uwagi na to, że pełnomocnictwo rejestrowe swoim zakresem obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z majątkiem i osobą mocodawcy zasadnym jest z zakresu przedmiotowego skutku wykluczenie pełnomocnictwa rejestrowego. Zważywszy, że otwarcie postępowania sanacyjnego nie powoduje wygaśnięcia pełnomocnictwa rejestrowego, treść tego pełnomocnictwa do dnia zakończenia albo umorzenia postępowania sanacyjnego zostaje zredukowana do umocowania tylko do czynności sądowych i pozasądowych związanych z osobą mocodawcy (art. 293 ust. 2 prawa restrukturyzacyjnego). Sens tego rozwiązania z jednej strony sprowadza się do ochrony osoby, która udzieliła pełnomocnictwa rejestrowego, a z drugiej strony do nienaruszenia konstrukcji normatywnych przewidzianych w postępowaniu sanacyjnym, których sens sprowadza się do ochrony interesów wierzycieli dłużnika.

Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.