Prezydent podpisał ustawę o ochronie sygnalistów

• Ustawa o ochronie sygnalistów
• Czego dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów
• Kim jest sygnalista
• Co to jest naruszenie prawa
• Zgłoszenia i ujawnienia
• Procedura dokonywania zgłoszeń
• Ochrona sygnalisty
• Kary za utrudnianie dokonania zgłoszenia
• Wejście w życie ustawy

Ustawa o ochronie sygnalistów

19 czerwca 2024 r. prezydent podpisał ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów. 

Celem ustawy jest wdrożenie do krajowego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17, z późn. zm.). 

Czego dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów

W ustawie o ochronie sygnalistów uregulowano: 

• warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa; 
• środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa; 
• zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych; 
• zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu; 
• zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa; 
• zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa; 
• zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych. 

Kim jest sygnalista

Zgodnie z przepisami ustawy sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. 

W szczególności sygnalistą może być: pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, przedsiębiorca, prokurent, funkcjonariusz oraz żołnierz. 

Polecamy: „Sygnaliści w firmie. Przewodnik dla pracodawców”

Co to jest naruszenie prawa

Naruszeniem prawa, które może być przedmiotem zgłoszenia dokonanego przez sygnalistę, jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące m.in. korupcji, zamówień publicznych, usług, produktów i rynków finansowych, przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami, bezpieczeństwa transportu, ochrony środowiska, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych, interesów finansowych Skarbu Państwa RP. 

Ustawa nie będzie miała zastosowania do informacji objętych przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego, tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych, tajemnicą narady sędziowskiej oraz postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności. 

Zgłoszenia i ujawnienia

Sygnalista, po powzięciu informacji o naruszeniu prawa w zakresie objętym ustawą, będzie mógł dokonać zgłoszenia wewnętrznego, zewnętrznego lub ujawnienia publicznego. 

Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu o naruszeniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach o charakterze zarobkowym. 

Zgłoszenie zewnętrzne jest skierowaniem informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. 

Ujawnienie publiczne jest podaniem informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego sygnalistę z pominięciem pozostałych kanałów zgłoszeń. 

Polecamy: „Sygnaliści w administracji publicznej. Przewodnik dla pracodawców”

Procedura dokonywania zgłoszeń

Sygnalista może wybierać kolejność zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych, nie jest obowiązkowe dokonanie zgłoszenia wewnętrznego przed zewnętrznym. 

Wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, ma ustalić podmiot prawny, na rzecz którego według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. 

Procedura zgłoszeń wewnętrznych powinna określić m.in.: 

• wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego albo podmiot zewnętrzny upoważniony przez podmiot prawny do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych, 
• sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych,
• bezstronną wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub osobę w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego, upoważnione do podejmowania działań następczych (działaniem następczym jest działanie podjęte w celu oceny prawdziwości informacji zawartych w zgłoszeniu oraz w celu przeciwdziałania naruszeniu prawa będącemu przedmiotem zgłoszenia). 

Zgłoszenia zewnętrzne będą przyjmowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich albo organ publiczny. 

Procedura zgłoszeń zewnętrznych zostanie ustalona przez Rzecznika Praw Obywatelskich oraz przez organ publiczny i ma ona określić w szczególności tryb postępowania z informacjami o naruszeniach prawa zgłoszonymi anonimowo. 

Rzecznik Praw Obywatelskich po otrzymaniu zgłoszenia będzie dokonywał jego wstępnej weryfikacji a następnie przekaże je organowi publicznemu właściwemu do podjęcia działań następczych. O przekazaniu zgłoszenia albo o odstąpieniu od przekazana zgłoszenia (jeżeli zgłoszenie nie dotyczy informacji o naruszeniu prawa), Rzecznik Praw Obywatelskich będzie informował sygnalistę. 

Rzecznik Praw Obywatelskich będzie rozpatrywał zgłoszenia zewnętrzne w przypadku gdy zgłoszenie dotyczyło będzie naruszenia prawa w zakresie konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela a żaden inny organ publiczny nie będzie właściwy do podjęcia działań następczych. 

Organ publiczny po otrzymaniu zgłoszenia zewnętrznego będzie dokonywał jego wstępnej weryfikacji polegającej na ustaleniu, czy zgłoszenie dotyczy informacji o naruszeniu prawa oraz na ustaleniu czy zgłoszenie dotyczy naruszenia prawa w dziedzinie należącej do zakresu działania tego organu. 

Jeżeli zgłoszenie zewnętrzne dotyczyć będzie naruszenia prawa, które nie należy do zakresu działania tego organu publicznego, organ publiczny będzie obowiązany ustalić organ publiczny właściwy do podjęcia działań następczych i niezwłocznie przekazać mu zgłoszenie. 

Ochrona sygnalisty

Sygnalista podlegał będzie ochronie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa. 

Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań. Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczególności na odmowie nawiązania stosunku pracy, wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę, wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu, przeniesieniu na niższe stanowisko pracy, mobbingu lub dyskryminacji. Za działania odwetowe z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego będą uważane także próby lub groźby ich zastosowania. 

Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, będzie miał prawo do odszkodowania. Z kolei osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, będzie miała prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. 

Zgodnie z przepisami ustawy dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, ochrony danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa, pod warunkiem że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą. 

Kary za utrudnianie dokonania zgłoszenia

Czyn polegający na uniemożliwianiu lub istotnym utrudnianiu dokonania zgłoszenia naruszenia prawa będzie przestępstwem podlegającym:

• grzywnie,
• karze ograniczenia wolności,
• karze pozbawienia wolności do roku. 

Przestępstwami zagrożonymi karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności będą także działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, ujawnienie tożsamości sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, a także świadome dokonanie niezgodnego z prawdą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. 

Ustawa przewiduje również karę grzywny dla podmiotu odpowiedzialnego za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych w przypadku jej nie ustanowienia lub ustanowienia jej z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów. 

Wejście w życie ustawy

Większość przepisów ustawy o ochronie sygnalistów wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.