7000 zł zasiłku pogrzebowego dopiero od 2026 r. Weryfikacja wg uznania rządu zamiast corocznej waloryzacji

• Zasiłek pogrzebowy: jednorazowe świadczenie z ZUS-u na koszty pogrzebu
• Ile wynosi zasiłek pogrzebowy w 2024 r.?
• MRPiPS: Podwyżka zasiłku pogrzebowego do 7000 zł. Od kiedy?
• 7000 tys. zł zasiłku pogrzebowego także dla rolników, żołnierzy, służb mundurowych
• Weryfikacja zasiłku pogrzebowego od 2027 r. zamiast automatycznej waloryzacji
• Dodatkowy zasiłek celowy z pomocy społecznej na koszty związane z pogrzebem. W jakich sytuacjach?
• Minister Finansów: zasiłek pogrzebowy 6450 zł i bez corocznej waloryzacji. Także bez 2000 zł zasiłku celowego z pomocy społecznej na koszty pogrzebu
• Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odpowiada Ministrowi Finansów

Zasiłek pogrzebowy: jednorazowe świadczenie z ZUS-u na koszty pogrzebu

Zasiłek pogrzebowy, to jednorazowe świadczenie wypłacane rodzinie zmarłego z przeznaczeniem na zrekompensowanie koszów pogrzebu (pochówku). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wyjaśnia, że celem tego zasiłku jest pokrycie większości normalnych, typowych i powszechnie przyjętych kosztów pogrzebu. Chodzi tu o te koszty, które mają związek z pochówkiem, a więc ze złożeniem ciała lub prochów do grobu. Na potrzeby określenia kosztów pogrzebu przyjmuje się, że sam pogrzeb to czynności, które trwają od chwili zgonu do momentu pochowania zwłok osoby zmarłej. 
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zauważa, że koszty pogrzebu mogą znacząco różnić się w zależności od regionu. W większych miastach ceny są zwykle wyższe niż na wsi czy w mniejszych miejscowościach. Za zwykły pogrzeb obecnie w Polsce trzeba zapłacić minimum 8-10 tys. zł. 

Ile wynosi zasiłek pogrzebowy w 2024 r.?

Aktualnie zasiłek pogrzebowy wynosi 4000 zł. Wynika to z art. 80 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, z późn. zm.). Co istotne, kwota zasiłku pogrzebowego nie zmieniła się od 1 marca 2011 r. i dlatego obecnie kwota ta nie pozwala na pokrycie całości typowych, normalnych kosztów pogrzebu.

MRPiPS: Podwyżka zasiłku pogrzebowego do 7000 zł. Od kiedy?

Z powyższych względów w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowano projekt nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (i kilku innych ustaw), podwyższający zasiłek pogrzebowy do 7000 zł.

Projekt ten opublikowano na stronach Rządowego Centrum Legislacji w dniu 10 maja 2024 r. Pierwotnie zakładano wejście w życie podwyższonego zasiłku jeszcze w 2024 roku. Ale wskutek problemów budżetowych na takie rozwiązanie nie zgadzał się Minister Finansów. Ostatecznie MRPiPS ustąpiło i najnowsza wersja projektu ustawy, opublikowana 7 listopada 2024 r. zakłada przesunięcie podwyżki zasiłku pogrzebowego do 7 tys. zł na 1 stycznia 2026 r.

7000 tys. zł zasiłku pogrzebowego także dla rolników, żołnierzy, służb mundurowych

Wysokość zasiłku pogrzebowego ustalona w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma zastosowanie także do wysokości wypłat zasiłków pogrzebowych przysługujących m.in. na podstawie następujących ustaw:

• z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023 r. poz. 1100, z późn. zm.),
• z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2024 r. poz. 90), 
• z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2024 r. poz. 242),
• z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2023 r. poz. 1280, z późn. zm.).

Omawiana nowelizacja przewiduje podwyższenie zasiłku pogrzebowego do wysokości 7000 zł także żołnierzom i funkcjonariuszom na podstawie ustaw dotyczących tych służb mundurowych. Stąd zaprojektowane stosowne zmiany w
- ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji,
- ustawie z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, 
- ustawie z dnia 24 sierpnia 1991 r. o  Państwowej Straży Pożarnej, 
- ustawie z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu,
- ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
- ustawie z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego,
- ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej,
- ustawie z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa,
- ustawie z dnia 26 stycznia 2018 r. o Straży Marszałkowskiej,
- ustawie z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny.

Weryfikacja zasiłku pogrzebowego od 2027 r. zamiast automatycznej waloryzacji

Pierwotnie omawiana nowelizacja miała wprowadzić zasadę corocznej (automatycznej) waloryzacji zasiłku pogrzebowego od dnia 1 marca, przy zastosowaniu średniorocznego wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (potocznie: wskaźnik inflacji) ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Wysokość zasiłku pogrzebowego ustalanego w ten sposób będzie zaokrąglana do pełnych złotych w górę. 
Pierwsza waloryzacja kwoty zasiłku pogrzebowego miała być (zgodnie z pierwotnymi założeniami omawianego projektu) przeprowadzona w 2027 roku. 

Natomiast w najnowszej wersji projektu (datowanej na 18 grudnia 2024 r.) zrezygnowano z mechanizmu automatycznej corocznej waloryzacji zasiłku na rzecz uznaniowej weryfikacji pozostającej w gestii Rady Ministrów. Jak będzie wyglądał ten nowy mechanizm weryfikacji, który ma być stosowany od 2027 roku?

Jak czytamy w OSR projektu,  weryfikacja jest konstrukcją prawną obecną m.in. w ustawie o pomocy społecznej oraz ustawie o świadczeniach rodzinnych. Weryfikacja - w odróżnieniu od waloryzacji - nie przewiduje automatycznego, następującego z mocy prawa wzrostu wysokości określonego świadczenia po upływie określonego przedziału czasowego. W najnowszym projekcie proponuje się, by Instytut Pracy i Spraw Socjalnych został zobligowany do opracowania koszyka usług funeralnych (zakres podstawowy) i monitorowania wzrostu cen realnych r/r., corocznie, w terminie do 1 marca. 

Podstawowy zakres usług funeralnych został zdefiniowany jako usługi o charakterze podstawowym, takie jak:
- załatwienie formalności, przygotowanie i wybór trumny,
- odbiór ciała zmarłego do kostnicy,
- dojazd ew. do kościoła/domu pogrzebowego w dniu pogrzebu,
- transport do miejsca pochówku na cmentarzu,
- przygotowanie miejsca pogrzebowego, 
- złożenie trumny / urny z ciałem do grobu.

Przy czym koszyk ten nie będzie uwzględniać kosztów związanych z wykupieniem miejsca pochówku, usług kamieniarskich i innych związanych z samą uroczystością pogrzebową.

Z uwagi na fakt, że zestaw cen regularnie monitorowany przez GUS w ograniczonym stopniu zawiera ceny ww. usług proponuje się wykorzystanie do zebrania informacji o faktycznych kosztach danych ogólnopolskich zebranych w formie ankiety CAWI (Computer Assisted Web Interview) z m.in. 70 zakładów pogrzebowych w kraju, zróżnicowanych ze względu na miejsce (wielkość miasta/wieś) i województwo (wybrane 3 województwa). Sondaż realizowany byłby rokrocznie.

Następnie wzrost realny tak skonstruowanego koszyka usług funeralnych będzie weryfikowany o wzrost kosztów utrzymania gospodarstw domowych na podstawie minimum socjalnego i cen wybranych usług pogrzebowych  uwzględnionych w zbiorze cen GUS. 

Dodatkowy zasiłek celowy z pomocy społecznej na koszty związane z pogrzebem. W jakich sytuacjach?

Omawiana nowelizacja ma także doprecyzować obecne zasady przyznawania zasiłku celowego z pomocy społecznej. Dlatego konieczna jest zmiana ustawy z  12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.).

Aktualnie, zasiłek celowy jest przyznawany przez gminy w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej a także w przypadku poniesienia strat w wyniku zdarzenia losowego. W szczególności zasiłek celowy może być przeznaczony na sfinansowanie wyrobów medycznych, leczenia, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. 

Omawiana nowelizacja ma uszczegółowić przesłankę przyznawania obecnie funkcjonującego zasiłku celowego z pomocy społecznej z tytułu zdarzenia, jakim jest pogrzeb (art. 6 projektowanej ustawy). Po wejściu w życie nowelizacji zasiłek celowy z gminy, będzie mógł być przeznaczony:
- na pokrycie kosztów pogrzebu osobie, która pokryła koszty pogrzebu, jeśli po osobie zmarłej nie przysługuje zasiłek pogrzebowy 
albo 
- jeśli osoba, która pokryła koszty pogrzebu jest uprawniona do zasiłku pogrzebowego i poniosła w związku z pogrzebem nadzwyczajne koszty, trudne do przewidzenia, niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego. 

Odnośnie tej drugiej sytuacji MRPiPS wskazuje, że czasem powstają nietypowe, trudne do przewidzenia koszty pogrzebu, które są niemożliwe do pokrycia z kwoty zasiłku pogrzebowego i innych źródeł przysługujących w związku ze śmiercią zmarłego (np. ze środków na rachunku oszczędnościowym zmarłego, ubezpieczenia). Można zaliczyć do nich choćby koszty transportu zwłok z odległego miejsca (np. z zagranicy, minimalny koszt z reguły wynosi ok. 6-7 tys. zł) czy dłuższego przechowywania zwłok w chłodni.

W pierwszych wersjach omawianego projektu MRPiPS proponowało określenie, że zasiłek ten będzie przysługiwał w kwocie do 2000 zł. Natomiast w najnowszej wersji projektu (z 18 grudnia 2024 r.) zaproponowano, by ten zasiłek celowy z pomocy społecznej przysługiwał na ww. cele pogrzebowe bez kryterium dochodowego i bez ograniczenia wysokości (ani do kwoty wskazanej liczbą bezwzględną, ani do kwoty kryterium dochodowego) oraz przyznawany był z zastrzeżeniem możliwości nałożenia zwrotu w całości lub w części, jeśli te nadzwyczajne koszty pogrzebu znajdą pokrycie w spadku lub w innych świadczeniach z tytułu śmierci (np. świadczeniach z ubezpieczenia gospodarczego). 

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej informuje też, że na podstawie ustawy z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2023 poz. 887 i 1688), obowiązek pochowania zwłok spoczywa na gminie, na terenie której nastąpił zgon. Jeśli osoba zmarła nie miała rodziny lub była bezdomna, to właśnie gmina, w której doszło do zgonu, jest odpowiedzialna za organizację pogrzebu i pokrycie związanych z nim kosztów. Zgodnie z art. 10 ust. 3 powołanej ustawy w sytuacji, gdy krewni osoby zmarłej jej nie pochowają, ciężar realizacji tego zadania przenosi się na gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu. Tak więc na gminie spoczywa obowiązek pochowania zmarłego w odróżnieniu od prawa do pochowania zmarłego, które przysługuje jego bliskim, a jedyną przesłanką, która powoduje przesunięcie na gminę obowiązku sprawienia pochówku, jest brak wypełnienia tego zadania przez krewnych zmarłego. Nie ma znaczenia, dlaczego nie podjęli się oni organizacji pogrzebu. 

Sprawienie pogrzebu jest jednym ze świadczeń niepieniężnych pomocy społecznej, a obowiązek organizacji pochówku, w tym osób bezdomnych, jest zadaniem własnym gminy. Jednakże aktualizuje się ono dopiero gdy z prawa do pochówku zmarłego nie skorzystają krewni, małżonek ani powinowaci jak też brak jest osób, które dobrowolnie zobowiązały się do dokonania pochówku. Postanowienia art. 17 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej dotyczące obowiązku organizacji pogrzebu przez gminę należy interpretować zgodnie z zasadami i celami pomocy społecznej, zwłaszcza z uwzględnieniem zasady subsydiarności, co oznacza, że na gminie ciąży obowiązek sprawienia pogrzebu tylko wtedy, gdy obowiązku tego nie może wykonać rodzina. Natomiast, w sytuacji braku dostatecznych środków na organizację pogrzebu zmarłemu, przez osobę bliską zastosowanie znajduje przepis art. 39 ustawy o pomocy społecznej, umożliwiający wystąpienie z wnioskiem o przyznanie zasiłku celowego na pokrycie kosztów pogrzebu. Tak więc gmina jest już obecnie systemowo włączona w proces zarówno finansowania zasiłku celowego na koszty pogrzebu jak i finansowania kosztu pogrzebu. 

W przypadku, gdy osoba zmarła nie była osobą podlegającą ubezpieczeniom społecznym, zaopatrzeniu emerytalnemu, osobą pobierającą emeryturę lub rentę (lub członkiem ich rodzin), osobą, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania, osobą pobierającą zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia, nie przysługuje zasiłek pogrzebowy. W takiej sytuacji bardzo prawdopodobne jest, że koszt pogrzebu będzie poniesiony wyłącznie przez gminę. 

Ministerstwo podkreśla, że zasiłek celowy nie ma charakteru roszczeniowego i jest przyznawany w ramach uznania administracyjnego zarówno w zakresie przyznania prawa jak i wysokości kwoty. Projektowane rozwiązanie umożliwi gminom przyznanie zasiłku z tego tytułu zarówno osobom spełniającym kryterium dochodowe, jak i go nie spełniającym, tzn. osobom samotnie gospodarującym lub osobom w rodzinie. Gminy będą realizowały to zadanie w ramach posiadanych środków finansowych na ten cel.

Minister Finansów: zasiłek pogrzebowy 6450 zł i bez corocznej waloryzacji. Także bez 2000 zł zasiłku celowego z pomocy społecznej na koszty pogrzebu

W piśmie do Sekretarza Stałego Komitetu Rady Ministrów z 2 sierpnia 2024 r. Minister Finansów poinformował, że rekomenduje podwyżkę zasiłku pogrzebowego do kwoty 6450 zł bez mechanizmu waloryzacji. Minister zwrócił uwagę, że Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (z którego jest finansowany zasiłek pogrzebowy) jest deficytowy, a jego obciążanie nowymi zobowiązaniami finansowymi będzie wiązać się ze znacznym zwiększeniem wydatków budżetu państwa, co może mieć długofalowe konsekwencje dla stabilności finansów publicznych. 

Ponadto Minister Finansów stanął na stanowisku, że wprowadzenie zasiłku celowego z pomocy społecznej z tytułu zdarzenia, jakim jest pogrzeb "nie znajduje uzasadnienia ze względu na obciążenie dodatkowymi kosztami jednostek samorządu terytorialnego."

Takie same oczekiwania co do omawianego projektu powtórzył Minister Finansów Andrzej Domański w w Polsat News w dniu 13 sierpnia 2024 r. 

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odpowiada Ministrowi Finansów

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie zmieniało długi czas omawianego projektu pod presją Ministra Finansów. W protokole rozbieżności MRPiPS pisało m.in.:
MRPiPS podtrzymuje konieczność zachowania w projekcie ustawy propozycji przepisów dotyczących waloryzacji zasiłku pogrzebowego. Waloryzacja przy zastosowaniu wskaźnika inflacji ogółem nie spowoduje znacznego zwiększenia wydatków na zasiłki pogrzebowe. (…)
Wyniki przeprowadzonej analizy kosztów pogrzebu nie wskazują na występowanie dodatniego trendu wydatków na usługi cmentarne i pogrzebowe w latach 2015-2022 (przy stałej kwocie zasiłku pogrzebowego wynoszącej 4000 zł). Trudno ocenić wpływ wzrostu kwoty zasiłku pogrzebowego na jednostkowy koszt pogrzebu. Należy jednak zauważyć, że zarówno obecna, jak i proponowana wysokość zasiłku pogrzebowego jest dużo niższa od przeciętnych kosztów pogrzebu. Nawet kwota zwiększona do 7000 zł nie będzie odpowiadała rzeczywistym, rynkowym kosztom pogrzebu i nie wystarczy na pokrycie wszystkich kosztów związanych z pochówkiem. Dlatego też nie przewiduje się, by wprowadzone rozwiązanie spowodowało automatyczny i nieuzasadniony wzrost cen usług pogrzebowych. (…)
MRPiPS podtrzymuje konieczność określenia w projekcie celowego zasiłku z pomocy społecznej w kwocie do 2000 zł.

Ostatecznie MRPiPS nie rezygnuje z podwyższenia zasiłku pogrzebowego do 7 tys. zł i dodatkowych pieniędzy na ten cel w szczególnych sytuacjach z zasiłku celowego z pomocy społecznej. Ale przesunęło planowane wejście w życie omawianych zmian na 1 stycznia 2026 r. i ostatecznie zrezygnowało też z corocznej automatycznej waloryzacji tego zasiłku. Usunęło też w najnowszej wersji projektu zapis określający graniczną (maksymalną) kwotę ww. zasiłku celowego.

Projekt jest obecnie na etapie Stałego Komitetu Rady Ministrów i wydaje się, że lada tydzień powinien zostać przyjęty przez rząd i skierowany do Sejmu.

Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw.