Ukraińcy w Polsce – legalny pobyt i świadczenia do września 2025 roku. Przedłużenie ustawy pomocowej [projekt]

• Ukraińcy w Polsce – aktualny stan prawny
• Nowelizacja ustawy pomocowej dla Ukraińców – powody
• Przedłużenie obowiązywania ustawy pomocowej do 30 września 2025 r.
• Więcej osób będzie objętych ustawą pomocową (małoletnie dzieci)
• PESEL UKR, potwierdzanie tożsamości - zmiany
• Uszczelnienie systemu udzielania pomocy w miejscach zbiorowego zakwaterowania
• Zwrot środków pomocowych nienależnie pobranych lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem
• Zatrudnienie obywateli Ukrainy w Polsce
• 800 plus dla Ukraińców
• Legalizacja pobytu w Polsce - zmiany
• Edukacja dzieci ukraińskich w Polsce. Zmiany w przepisach dotyczących finansowania zadań oświatowych oraz rozwiązania ułatwiające organizację pracy szkół
• Zmiany w ustawie z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
• Zmiany w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 
• Pozostałe zmiany
• Przepisy przejściowe
• Termin wejścia w życie nowelizacji

Ukraińcy w Polsce – aktualny stan prawny

W dniu 12 marca 2022 r. Sejm uchwalił ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 2022 poz. 583; tekst jednolity: Dz. U. z 2024 r. poz. 167, z późn. zm.), zwana dalej również „ustawą pomocową” lub „ustawą”. Większość przepisów tej ustawy weszła w życie tego samego dnia (12 marca 2022 r.) i obowiązuje do dziś zmieniona jednakże przez ponad 20 nowelizacji.

Ustawa ta zawiera szczególne przepisy pozwalające na legalny pobyt w Polsce i szereg świadczeń obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju. 

Aktualnie okres, w którym pobyt obywateli Ukrainy (korzystających w Polsce z ochrony czasowej poprzez instytucje ustawy pomocowej) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny kończy się 30 czerwca 2024 r.

Nowelizacja ustawy pomocowej dla Ukraińców – powody

Zdaniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji i rządu dotychczasowe stosowanie ustawy pomocowej przyniosło doświadczenia wskazujące na potrzebę kolejnej jej nowelizacji, polegającej na doprecyzowaniu niektórych jej przepisów, zmianie części przyjętych rozwiązań, a także uzupełnieniu jej o nowe regulacje. 

Ponadto decyzją wykonawczą Rady (UE) 2023/2409 z 19 października 2023 r. w sprawie przedłużenia tymczasowej ochrony wprowadzonej decyzją wykonawczą (UE) 2022/ 382, przedłużono ochronę tymczasową udzielaną wysiedleńcom z Ukrainy do 4 marca 2025 roku, co wymaga wprowadzenia stosownych zmian do ustawy, przy uwzględnieniu długości roku szkolnego. 

Z tych powodów omawiana, projektowana nowelizacja ustawy pomocowej przedłuża okres obowiązywania ochrony tymczasowej w Rzeczypospolitej Polskiej do 30 września 2025 r. 

Zdaniem MSWiA uzasadnieniem dla przedłużenia obowiązywania ustawy do 30 września 2025 r. jest zapewnienie, sprawnego i nieobciążającego dodatkowo organów administracji rządowej, procesu przechodzenia przez obywateli Ukrainy, korzystających obecnie z ochrony czasowej, na pobyt czasowy. Chodzi też o uwzględnienie długości roku szkolnego w Polsce, bowiem wiele dzieci obywateli Ukrainy chodzi do polskich szkół.

Przedłużenie obowiązywania ustawy pomocowej do 30 września 2025 r.

Najważniejszą zmianą wynikającą z projektowanej nowelizacji jest przedłużenie ustawy pomocowej do 30 września 2025 r. Do tego dnia przedłużony zostanie legalny pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy. Także do 30 września 2025 r. ww. osoby będą miały przedłużony dostęp do świadczeń zdrowotnych, świadczeń rodzinnych i socjalnych, świadczeń wypłacanych przez ZUS oraz możliwości pobytu w obiektach zbiorowego zakwaterowania.

Projekt przewiduje w szczególności przedłużenie do 30 września 2025 r.:

a) okresu, w którym organ gminy może upoważnić pracowników administracji publicznej lub jednostek organizacyjnych danej gminy, zgłoszonych przez ich pracodawców jako wolontariuszy do wykonywania czynności wynikających z art. 4 ustawy i art. 10 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności (Dz. U. z 2022 r. poz. 1191, z późn. zm.), 

b) okresu, w którym dopuszcza się tymczasowe wykorzystanie oddanego do użytkowania obiektu budowlanego, na potrzeby zamieszkania zbiorowego obywateli Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy (zmiana art. 12a ust. 1 ustawy pomocowej), 

c) okresu ważności wizy krajowej obywatela Ukrainy oraz zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego obywatelowi Ukrainy, terminu do opuszczenia przez obywatela Ukrainy terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz terminu dobrowolnego powrotu obywatela Ukrainy, okresu ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy, okresu, w którym pobyt obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie: wizy Schengen wydanej przez organ polski, wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, dokumentu, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (WE) nr 1030/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. ustanawiającego jednolity wzór dokumentów pobytowych dla obywateli państw trzecich (Dz. Urz. UE L 157 z 15.06.2002, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, str. 3, z późn. zm.), wydanego przez właściwy organ innego państwa obszaru Schengen, albo innego dokumentu pobytowego wydanego przez organ tego państwa, uprawniającego do podróży po terytorium innych państw tego obszaru oraz w ramach ruchu bezwizowego uznaje się za legalny, okresu niestosowania art. 142 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2023 r. poz. 519, z późn. zm.) w postępowaniach w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej (zmiana art. 42 ustawy pomocowej),

d) okresu, w którym udziela się obywatelowi Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy na okres 1 roku, licząc od dnia wydania decyzji, w przypadku gdy nie spełnia on wymogów udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na deklarowany cel pobytu lub okoliczności, które są podstawą ubiegania się o to zezwolenie, nie uzasadniają jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres dłuższy niż 3 miesiące, lub wobec obywatela Ukrainy zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę udzielenia mu zezwolenia na pobyt czasowy inne niż określone w art. 100 ust. 1 pkt 2–5 lub art. 165 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (zmiana art. 42a ust. 1 ustawy pomocowej),

e) okresu, w którym można nie wszczynać, w przypadkach, o których mowa w art. 302 ust. 1 pkt 1–8 i 10–16 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywatela Ukrainy, a wszczęte postępowanie w tej sprawie umorzyć, jeżeli przemawia za tym ważny interes tego obywatela (zmiana art. 42b ustawy pomocowej),

f) okresu, w którym obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania tych zawodów (zmiana art. 61 ustawy pomocowej),

g) okresu, w którym minister właściwy do spraw zdrowia może nadać numer odpowiadający numerowi prawa wykonywania zawodu na wniosek lekarza albo lekarza dentysty, który uzyskał zaświadczenie, o którym mowa w art. 9 ust. 7 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2023 r. poz. 1516, z późn. zm.), i zgłosił zamiar udzielania świadczeń zdrowotnych obywatelom Ukrainy (zmiana art. 63 ustawy pomocowej),

h) okresu, w którym obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania tych zawodów (zmiana art. 64 ustawy pomocowej),

i) okresu, w którym bieg terminów na załatwienie spraw dotyczących udzielenia cudzoziemcowi: zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej; zmiany: zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji; cofnięcia cudzoziemcowi: zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej – w postępowaniach prowadzonych przez wojewodę nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres (zmiana art. 100d ustawy pomocowej).

 

Więcej osób będzie objętych ustawą pomocową (małoletnie dzieci)

Omawiany projekt nowelizacji przewiduje (zmiana art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej) rozszerzenie zakresu podmiotowego kategorii cudzoziemców, którzy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mogą korzystać z ochrony czasowej (tzw. tymczasowej ochrony) w oparciu o przepisy ustawy pomocowej, o dwie kategorie cudzoziemców, tj. 
- o małoletnie dzieci obywateli Ukrainy oraz 
- o małoletnie dzieci małżonków obywateli Ukrainy, nieposiadające obywatelstwa ukraińskiego.

W obu przypadkach chodzi o osoby, które same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego i w dzisiejszym stanie prawnym, będąc objętymi zakresem podmiotowym beneficjentów tymczasowej ochrony na podstawie art. 2 ust. 1 lit. c w zw. z art. 2 ust. 4 lit. b decyzji 2022/382, mogą korzystać jedynie z rozwiązań „ogólnych”, przewidzianych w przepisach ustawy o udzielaniu ochrony oraz w przepisach innych ustaw, które odwołują się do posiadania przez cudzoziemca ochrony czasowej. 

Jednocześnie jednak, na mocy art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej, przepisy mają co do zasady zastosowanie do małżonków obywateli Ukrainy, którzy nie posiadają obywatelstwa tego państwa. W ocenie projektodawcy utrzymywanie takiego dualizmu w kształtowaniu sytuacji prawnej nierzadko członków tych samych rodzin, nie ma uzasadnienia. Stąd zaproponowano zmianę brzmienia przepisu art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej w kierunku ujęcia w nim również małoletnich dzieci obywateli Ukrainy oraz małoletnich dzieci małżonków obywateli Ukrainy, które to dzieci same nie posiadają obywatelstwa ukraińskiego. Takie rozwiązanie spowoduje, że kolejne kategorie cudzoziemców objętych ochroną tymczasową na mocy art. 2 decyzji 2022/382, będą mogły korzystać z instytucji pomocowych przewidzianych w ustawie pomocowej, i w konsekwencji zostaną wyłączone z zakresu stosowania ogólnych przepisów ustawy o udzielaniu ochrony. 

Mając na uwadze zmiany w art. 1 zaproponowano zmianę brzmienia zdania drugiego w art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy, które reguluje sytuację prawną małoletnich cudzoziemców urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 24 lutego 2022 r. przez matki, które posiadają uprawnienie pobytowe wynikające z art. 2 ust. 1 zdanie pierwsze (obywatelki Ukrainy lub żony obywateli Ukrainy). Zaproponowano zastrzec w tym przepisie – analogicznie jak w art. 1 ust. 2  – że jego zakresem nie są objęte małoletnie dzieci, które posiadają obywatelstwo polskie, jak również małoletnie dzieci, które posiadają obywatelstwo innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej. W ocenie projektodawcy zachowanie spójności poszczególnych przepisów ustawy jest wartością bardzo istotną. Mając zaś na uwadze to, że art. 2 ust. 1 zdanie drugie, tak jak art. 1 ust. 2, dokonują rozszerzenia zasadniczego zakresu podmiotowego ustawy, na który składają się obywatele Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi (art. 1 ust. 1), to zastrzeżenia im towarzyszące powinny być tak samo zapisane.

PESEL UKR, potwierdzanie tożsamości - zmiany

Projekt przewiduje zmianę określonego w art. 4 ustawy pomocowej terminu na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL UKR z 30 dni od dnia przybycia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na „niezwłocznie po przybyciu”. Zmiana ta jest powiązana z uszczelnianiem systemu oraz ze zmianami w art. 12 ustawy pomocowej. Nowy termin nadal ma charakter terminu instrukcyjnego.

Obniżony ma być wiek osób, od których pobierane są odciski palców do 6. roku życia (proponowana zmiana w art. 4 ust. 3a i ust. 9 pkt 1 ustawy pomocowej). Zmiana ma na celu skorelowanie regulacji dotyczących pobierania danych przechowywanych w rejestrze obywateli Ukrainy, o którym mowa w art. 6 ustawy z regulacjami dotyczącymi wydawania kart pobytu. W przypadku kart pobytu odciski palców zamieszcza się w dokumentach wydawanych osobom, które ukończyły 6 rok życia. Mając na względzie, że odciski palców pobierane w toku nadawania numeru PESEL obywatelom Ukrainy przekazywane są organowi właściwemu do wydania karty pobytu konieczne jest, dla usprawnienia całego procesu legalizacji pobytu obywateli Ukrainy w Polsce, umożliwienie pobierania odcisków palców do rejestru obywateli Ukrainy od osób, które ukończyły 6. rok życia. 

W projektowanej zmianie art. 4 ust. 11 ustawy pomocowej przewidziano odejście od potwierdzania tożsamości przy nadawaniu numeru PESEL w oparciu o różne dokumenty przedstawiane przez cudzoziemców, także oświadczenie. Oznacza to powrót do zasady potwierdzania tożsamości wyłącznie w oparciu o ważny dokument paszportowy. 
Zdaniem MSWiA obecnie obywatele Ukrainy nie mają problemu z uzyskaniem dokumentu paszportowego wydawanego przez władze swojego Państwa, a co za tym idzie możliwe jest uszczelnienie procesu weryfikacji tożsamości. Dlatego też zaproponowano także uchylenie w art. 4 ust. 12 pozwalającego na potwierdzenie tożsamości na podstawie dokumentu unieważnionego. 

Zmiany w art. 4 ust. 13–16 ustawy są zmianami wynikowymi związanymi z odejściem od możliwości nadania numeru PESEL obywatelom Ukrainy na podstawie oświadczenia. Konsekwencją odejścia od możliwości nadania numeru PESEL na podstawie innych niż ważny dokument podróży dokumentów jest także propozycja dodania w art. 4 ust. 13a–13d. 

Przepis art. 4 ust. 13a ustawy zobowiązuje obywateli Ukrainy do potwierdzenia swojej tożsamości w dowolnym organie gminy w przypadku, gdy ich numer PESEL nadany został w oparciu o inny dokument niż ważny dokument podróży. Dane dotyczące nowego dokumentu podróży zarejestrowane zostaną w rejestrze PESEL. Zmiana jest istotna w szczególności z punktu widzenia możliwości ubiegania się o kartę pobytu, co wymaga potwierdzenia swojej tożsamości w oparciu o ważny dokument podróży. Dopiero zarejestrowanie danych nowego dokumentu podróży w rejestrze PESEL pozwoli na ubieganie się o kartę pobytu, gdyż oznaczać będzie dokonanie przez obywatela Ukrainy potwierdzenia swojej tożsamości. 

W projektowanym art. 4 ust. 13b przewidziano, że dotyczy on także osób, którym numer PESEL nadany został co prawda w oparciu o dokument podróży lecz był on dokumentem nieważnym lub utracił już ważność. Obowiązek ten nie będzie natomiast dotyczył osób, które dokonały rejestracji zmiany swojego dokumentu na ważny dokument podróży do dnia wejścia w życie ustawy. 

W dodawanym w art. 4 ust. 13d przewidziano, że w przypadku uzyskania karty pobytu we wprowadzanym ustawowo trybie, status UKR zostanie automatycznie zmieniony na status CUKR bowiem osoba uzyska nowy tytuł pobytowy umożliwiający jej legalny pobyt w Polsce w miejsce ochrony czasowej. 

W art. 4 w ust. 17b i 17h zaproponowano doprecyzowanie daty rejestracji statusu UKR w przypadku jego przywrócenia oraz ponownego nadania. Zmiany te są istotne z punktu widzenia działania urzędów gmin i wskazywania prawidłowych dat uzyskania statusu UKR, a w przypadku jego przywracania z uwagi na konieczność zachowania ciągłości jego posiadania.

Omawiana nowelizacja ma wprowadzić procedurę umożliwiającą wprowadzenie do rejestru obywateli Ukrainy odcisków palców przez osoby, których odciski palców jeszcze w rejestrze obywateli Ukrainy się nie znalazły a numer PESEL został im nadany. Procedura ta dotyczyć będzie przede wszystkim dzieci, które ukończyły 6. rok życia i związana jest z możliwością uzyskania karty pobytu. W procesie uzyskiwania karty pobytu odciski palców przekazywane będą z rejestru obywateli Ukrainy co ma uprościć i usprawnić proces wydawania dokumentów. Przepisy przewidują analogiczną możliwość uzupełnienia danych w rejestrze PESEL o wzór podpisu. Dotyczyć to będzie osób, których w dniu nadania numeru PESEL nie obowiązywała konieczność złożenia wzoru podpisu (nie ukończyły 12. roku życia) lecz obecnie w procesie ubiegania się o kartę pobytu niezbędne jest uzyskanie od nich wzoru podpisu (obecnie ukończyły 12. rok życia). Procedura będzie opierać się o dedykowany wniosek zawierający określony przepisami zestaw danych, który zostanie zamieszczony na stronie biuletynu informacji publicznej i będą do niego stosowane analogiczne zasady jak przy wniosku o nadanie numeru PESEL obywatelom Ukrainy. Z wnioskiem będzie można wystąpić do dowolnego organu gminy w kraju, a zadanie uzupełnienia danych w rejestrze obywateli Ukrainy będzie zadaniem zleconym.

Uszczelnienie systemu udzielania pomocy w miejscach zbiorowego zakwaterowania

Celem zmiany art. 12 ustawy pomocowej jest uszczelnienie systemu udzielania pomocy w miejscach zbiorowego zakwaterowania i ograniczenie możliwości nadużywania tego systemu w związku z uchyleniem art. 13 ustawy pomocowej.

Nastąpić ma:

1) wprowadzenie nowych mechanizmów zwalniania z opłat za pobyt powyżej 120 dni w miejscach zbiorowego zakwaterowania;
2) doprecyzowanie, że wojewoda może zapewnić pomoc obywatelom Ukrainy, o których mowa w art. 1 ust. 1, polegającą na:

1. zapewnieniu zakwaterowania zbiorowego, za które uznaje się zakwaterowanie w obiekcie przeznaczonym dla co najmniej 10 osób albo w obiektach będących własnością lub przedmiotem trwałego zarządu jednostek sektora finansów publicznych, i całodziennego wyżywienia zbiorowego,
2. prowadzeniu punktów recepcyjnych,
3. zapewnieniu transportu związanego z zakwaterowaniem lub opieką medyczną,
4. podjęciu innych działań niezbędnych do realizacji pomocy, po uzyskaniu zgody właściwego ministra;

83) wygaszenie świadczenia pieniężnego za zakwaterowanie i wyżywienie z art. 13;

Obowiązujące przepisy mogły prowadzić do nadużyć poprzez kwalifikowanie jako zwolnionych z opłat z powodu trudnej sytuacji życiowej –  osób, które takiej pomocy nie potrzebowały. Dotychczasowa praktyka oceniania przez wybrane urzędy wojewódzkie o zakwalifikowaniu do zwolnień z opłat obywateli Ukrainy z powodu trudnej sytuacji życiowej pokazała, że system przynosi oczekiwane rezultaty i odsetek osób usamodzielniających się (spośród uchodźców przebywających w miejscach zbiorowego zakwaterowania) jest wyższy. Dlatego też, to wojewoda (działający przy pomocy urzędu wojewódzkiego) powinien być organem właściwym do zwolnienia z partycypacji w kosztach pomocy osób, o których mowa w art. 12 ust. 17c pkt 6. Ocena ta, tak jak dotychczas, będzie dokonywana pod  względem humanitarnym.

Omawiany projekt jednocześnie gwarantuje utrzymanie wsparcia dla osób, których sytuacja jest na tyle trudna, że jej pozbawienie prowadziłoby do wykluczenia społecznego. Należy podkreślić, że w ich przypadku możliwość usamodzielnienia się jest bardzo ograniczona. Ponadto planowane  jest wdrożenie specjalnego programu usamodzielniającego dedykowanego osobom opuszczającym miejsca zbiorowego zakwaterowania.   

MSWiA wyjaśnia, że zmiana art. 13 polega na wskazaniu terminu granicznego, do kiedy zapewnienie na własny koszt zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy, będzie się wiązało z przyznaniem świadczenia pieniężnego z tego tytułu.  Po tym terminie nie będzie przyznawane świadczenie pieniężne. Świadczenie przewidziane w art. 13 miało charakter nadzwyczajny i co oczywiste z czasem utraciło swoje pierwotne znaczenie. Miało służyć rekompensacie kosztów, poniesionych głównie przez obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, którzy przyjęli pod swój dach uchodźców wojennych z Ukrainy, zapewniając im nocleg i wyżywienie w okresie, w którym trudno było przygotować i zrealizować opiekę instytucjonalną przez podmioty publiczne. W ostatnich miesiącach liczba wnioskodawców korzystających z tego rozwiązania systematycznie maleje. Ponieważ w obiektach zbiorowego zakwaterowania pozostaje około jednej trzeciej wolnych miejsc, to można założyć, że uchodźcy wojenni znajdujący się obecnie w prywatnych mieszkaniach i domach będą mogli przenieść się do wolnych miejsc lub usamodzielnić. Ale, o ile okaże się to zasadne w poszczególnych przypadkach, będzie możliwe występowanie o zawarcie umowy na pokrywanie kosztów pobytu obywateli Ukrainy na podstawie przepisów art. 12 ustawy. 

W związku z powyższym właściwe jest kontunuowanie jednego systemu wsparcia w zakresie zakwaterowania, który w znacznie większym stopniu może być monitorowany przez organy administracji publicznej w celu właściwego zapewnienia pomocy dla uchodźców z Ukrainy. 

Zmiana ta wymagała dodania w art. 68 ust. 2, zgodnie z którym osoba użyczająca lokal może w każdej chwili pisemnie wezwać obywatela Ukrainy do jego opuszczenia, wyznaczając termin na opuszczenie lokalu nie krótszy niż 14 dni.  Jednocześnie na wniosek osoby użyczającej lokal lub obywatela Ukrainy, wezwanego do opuszczenia lokalu, wojewoda może zapewnić pomoc, o której mowa w art. 12.

Zwrot środków pomocowych nienależnie pobranych lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem

Projektowana zmiana w art. 14 ma związek z zgłaszanymi na etapie realizacji ustawy wątpliwościami dotyczącymi trybu dochodzenia zwrotu środków przekazanych z Funduszu Pomocy, które zostały wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości.   Zaproponowano jednoznaczne uregulowanie tej kwestii poprzez odpowiednie odesłanie do przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1270, z późn. zm.) dotyczących zwrotu dotacji (tj. art. 169 ust. 1–6 tej ustawy). Wskazać należy, iż takie odesłanie ujęto w art. 22i ust. 11 ustawy, który wskazuje w kontekście dofinansowania kosztów szkolenia z języka polskiego, iż w przypadku wykorzystania przyznanego dofinansowania kosztu szkolenia, o którym mowa w ust. 1, niezgodnie z przeznaczeniem, pobrania go nienależnie lub w nadmiernej wysokości przepisy art. 169 ust. 1–6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych stosuje się odpowiednio. 

 

Zatrudnienie obywateli Ukrainy w Polsce

Zmiana art. 22, dodanie art. 22’. W obowiązującym stanie prawnym obywatel Ukrainy, który przebywa w Polsce legalnie, ma swobodny dostęp do polskiego rynku pracy, czyli może podjąć legalnie pracę u każdego pracodawcy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Jedynym warunkiem, którego spełnienie jest konieczne, aby praca mogła być uznana za legalną, jest złożenie powiadomienia (tylko elektronicznie) przez pracodawcę w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy, za pośrednictwem portalu – praca.gov.pl. Ponadto, każdy obywatel Ukrainy, który aktualnie przebywa legalnie w Polsce może zarejestrować się jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy, na takich samych zasadach, jak obywatel Polski. 

Obywatele Ukrainy posiadający dyplom lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki lub położnej mogą otrzymać, za pośrednictwem właściwej okręgowej izby lekarskiej lub okręgowej izby pielęgniarek i położnych, dofinansowanie kosztów szkolenia z języka polskiego. 

W projektowanej nowelizacji zaproponowano zachowanie obecnych zasad dostępu do rynku pracy dla obywateli Ukrainy. Każdy obywatel Ukrainy będzie mógł się zarejestrować w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna w celu szukania pracy. Zachowane zostaną także szkolenia dla lekarzy, pielęgniarek i położnych z języka polskiego. Bez zmian zostanie także możliwość otoczenia opieką nieletnich obywateli Ukrainy przez Ochotnicze Hufce Pracy. 

Zmiany są planowane natomiast w zakresie powiadomienia jakie musi złożyć pracodawca zatrudniający obywatela Ukrainy. 

Zaproponowano następujące regulacje uszczelniające tę procedurę: 

1) skrócenie z 14 na 7 dni terminu na przesłanie powiadomienia przez pracodawcę zatrudniającego obywatela Ukrainy – dotychczas termin 14-dniowy był nadużywany, co potwierdzały kontrole;

2) konieczność złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu obywatela Ukrainy w przypadku gdy podmiot zatrudniający musi dokonać nowego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych – dotychczas nie było to określone w przepisach (była luka prawna);

3) wymóg wskazywania w powiadomieniu o zatrudnieniu obywatela Ukrainy co najmniej minimalnego wynagrodzenia o pracę lub minimalnej stawki godzinowej – dotychczas obserwowane było wpisywanie wynagrodzenia niższego niż minimalne. 

Proponowane uszczelnienie przepisów wynika ze zgłaszanych przez Straż Graniczną oraz Państwową Inspekcję Pracy nieprawidłowości zauważonych podczas kontroli. Wprowadzenie tych przepisów przyczyni się do lepszej ochrony pracowników na rynku pracy, w szczególności uchroni ich przed wyzyskiem i nadużywaniem ich słabszej pozycji. Wprowadzenie minimalnego wynagrodzenia, zapewni ochronę także obywatelom polskim przed wypychaniem ich z rynku pracy. Pomimo regulacji ogólnych nakazujących wypłatę każdemu pracownikowi co najmniej minimalnego wynagrodzenia, w sytuacji obywateli Ukrainy obserwowane były praktyki obchodzenia tych przepisów. Wprowadzona zmiana nie ma wpływu na sytuację prawną obywateli Ukrainy już pracujących w trybie powiadomienia.

W związku ze zmianą polegającą na skróceniu z 14 na 7 dni terminu na przesłanie powiadomienia przez pracodawcę zatrudniającego obywatela Ukrainy, w projekcie zawarto przepis przejściowy, który zapewni dalszy bieg terminów jako 14-dniowych, jeżeli rozpoczął się przed wejściem w życie przyszłej ustawy nowelizującej.

800 plus dla Ukraińców

Omawiany projekt nowelizacji przewiduje zmianę art. 26 ustawy pomocowej. Jak zaznacza MSWiA, proponowane brzmienie przepisu ma charakter wstępny). Założeniem projektowanej zmiany jest powiązanie prawa do uzyskiwania świadczenia 800+ przez uchodźców wojennych z Ukrainy od faktu realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci wynikającego z innych ustaw. Przepis ma być dopracowywany po przeprowadzeniu uzgodnień i konsultacji publicznych projektu.

Legalizacja pobytu w Polsce - zmiany

W art. 42 ust. 7 ustawy pomocowej zaproponowano zmianę nazewnictwa i zastąpienie terminu „dobrowolnego powrotu” terminem „dobrowolnego wyjazdu”, zgodnie z aktualnym nazewnictwem używanym w przepisach ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, ukształtowanych ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 547).

W art. 42 ust. 13 wprowadzono rozszerzenie od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy katalogu rodzajów zezwolenia na pobyt czasowy, o które mogą ubiegać się obywatele Ukrainy, którzy korzystają w Rzeczypospolitej Polskiej z ochrony czasowej – o zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną.

Należy podkreślić, iż co do zasady osoba korzystająca z ochrony czasowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie może ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, albowiem w takim przypadku art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach przewiduje podstawę do odmowy wszczęcia postępowania. W obecnym stanie prawnym na podstawie art. 42 ust. 13 ustawy pomocowej, który wyłącza stosowanie przepisu art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach w zakresie, w jakim przepis ten odwołuje się do przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z udzieleniem ochrony czasowej, obywatele Ukrainy posiadający status „UKR” mogą ubiegać się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji oraz o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Projektodawca stoi na stanowisku, że ten katalog rodzajów zezwoleń na pobyt czasowy może zostać rozszerzony, ażeby obywatele Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako wysiedleńcy i jednocześnie beneficjenci ochrony czasowej, mieli szansę na urzeczywistnienie swoich planów życiowych poprzez legalizację pobytu w ramach systemu zezwoleń pobytowych. Dlatego też zaproponowano, aby wymieniony powyżej katalog, charakteryzujący się tym, że obejmuje zezwolenia związane z aktywnością ekonomiczną cudzoziemca, został rozszerzony o zezwolenie na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną (art. 159 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach). Umożliwienie obywatelom Ukrainy ubiegania się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną należy uznać za istotny instrument przyczyniający się do wzmocnienia poczucia stabilizacji sytuacji i perspektyw pobytowych całych rodzin, w których niektórzy członkowie (aktywni ekonomicznie) podjęli już próbę uzyskania jednego z aktualnie dopuszczalnych zezwoleń na pobyt czasowy. 

Z uwagi na zaproponowaną wyżej zmianę, proponuje się dodanie w art. 42 ust. 13a, który ustanowi szczególną modyfikację jednego z wymogów materialnoprawnych udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy w celu połączenia się z rodziną w przypadku, gdy o udzielenie takiego zezwolenia będzie ubiegał się obywatel Ukrainy w warunkach proceduralnych określonych w art. 42 ust. 13. Ta modyfikacja polega na tym, że cudzoziemiec, do którego dołącza w ramach łączenia rodzin cudzoziemiec ubiegający się o udzielenie tego zezwolenia, i który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie ogólnie rozumianego zezwolenia na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, nie będzie musiał spełniać wymogu zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres co najmniej 2 lat, na podstawie co najmniej dwóch kolejnych zezwoleń na pobyt czasowy, z czego ostatnie z nich miałoby być udzielone na co najmniej 1 rok. Powyższe rozwiązanie ma na celu uwzględnienie przede wszystkim sytuacji rodzin ukraińskich, które przybyły razem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jako wysiedleńcy (w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.) i z których dopiero pierwsi członkowie w okresie od dnia 1 kwietnia 2023 r. (wejście w życie art. 42 ust. 13 ustawy pomocowej w obecnym brzmieniu) ubiegają się o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy lub takie zezwolenie od niedawna posiadają. 

Niezależnie od przedłużenia okresu określonego w art. 42a ust. 1 ustawy pomocowej, w ocenie projektodawcy zasadne jest dokonanie modyfikacji przepisu, poprzez uwzględnienie sytuacji, w których obywatel Ukrainy ubiega się o udzielenie zezwolenia, które może być mu udzielone na okres krótszy niż 1 rok. W aktualnym stanie prawnym zastosowanie przepisu art. 42a ust. 1 ustawy pomocowej będzie skutkować udzieleniem mu zezwolenia na okres 1 roku, a zatem okres dłuższy niż okres, na jaki zezwolenie byłoby udzielone, gdyby zastosowany został odpowiedni przepis prawa materialnego z odpowiedniego rozdziału Działu V ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Projektodawca zaproponował, aby korekta dotyczyła zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na okoliczności wymagające krótkotrwałego pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, o którym mowa w art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (które może być udzielone na okres nieprzekraczający 6 miesięcy) oraz zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na pracę sezonową, o którym mowa w art. 185a ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (które może być udzielone na okres z założenia krótszy niż 9 miesięcy) (jednocześnie oba zezwolenia stanowią wyjątek od zasady udzielania zezwolenia na pobyt czasowy na okres przekraczający 3 miesiące). W  sytuacjach, w których obywatel Ukrainy ubiegałby się o udzielenie jednego z takich zezwoleń, to w przypadku zastosowania art. 42a ust. 1 ustawy pomocowej, zezwolenie na pobyt czasowy udzielane byłoby tylko na okres 6 miesięcy. 

Zaproponowano dodanie w ustawie pomocowej przepisów art. 42c–art. 42x, jak również dokonanie w tej ustawie określonych zmian dostosowawczych, które w całokształcie zrealizują założony przez projektodawcę cel w postaci umożliwienia obywatelom Ukrainy, którzy aktualnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej korzystając z instytucji właściwych dla ochrony czasowej (tymczasowej ochrony) w oparciu o przepisy ustawy pomocowej, uzyskania na ich wniosek przekształcenia posiadanych uprawnień pobytowych w zezwolenia na pobyt czasowy. W aktualnym stanie prawnym obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej (i korzystający w związku z tym ochrony czasowej na tym terytorium zgodnie z art. 2 ust. 6 tej ustawy) nie są co do zasady uprawnieni do tego, aby skutecznie inicjować postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy. W przypadkach, gdy cudzoziemcy przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z korzystaniem z ochrony czasowej, art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach przewiduje podstawę do odmowy wszczęcia postępowania. 

Mając na względzie bardzo dużą skalę tego przedsięwzięcia i jednoczesną konieczność minimalizacji obciążenia organów administracji rządowej zadaniem przeprowadzenia czynności urzędowych, które doprowadzą do tego oczekiwanego przekształcenia statusu pobytowego, zaproponowano, aby od dnia określonego w komunikacie ministra właściwego do spraw wewnętrznych ustanowić szczególny rodzaj możliwie najbardziej zautomatyzowanego postępowania, w oparciu o które możliwe będzie urzeczywistnienie tego celu. Przedmiotem tego postępowania przed wojewodą będzie od razu wydanie karty pobytu, nie zaś – jak w przypadku typowych spraw dotyczących przyznania obywatelom państw trzecich zezwoleń pobytowych – udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, skutkujące dopiero odrębnym wydaniem karty pobytu. Wydanie karty pobytu w tym postępowaniu i jej odbiór skutkować będą dopiero przekształceniem z mocy prawa dotychczasowego uprawnienia pobytowego, opartego na przepisie art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej, w zezwolenie na pobyt czasowy (swoistym udzieleniem tego zezwolenia, które nie będzie bezpośrednim skutkiem decyzji administracyjnej wojewody). Jednocześnie projektodawca, ustanawiając ten szczególny rodzaj postępowania, uznaje za szczególnie istotne dążenie do tego, aby dane osobowe obywateli Ukrainy, które są przetwarzane przez polskie organy imigracyjne charakteryzowały się jak najwyższym stopniem wiarygodności i wynikały z ważnych dokumentów urzędowych, potwierdzających tożsamość. Dlatego też, oprócz zaproponowania przepisów art. 42c–art. 42x, które uregulują procedurę skutkującą owym przekształceniem statusu pobytowego obywatela Ukrainy oraz pewne skutki prawne istnienia tego nowego rodzaju zezwolenia na pobyt czasowy w obrocie prawnym, proponuje się dokonanie w poszczególnych przepisach ustawy pomocowej zmian w przepisach o nadawaniu numeru PESEL ze statusem „UKR” oraz w przepisach o rejestrze obywateli Ukrainy, którym taki numer nadano, których to zmian rezultatem powinno być pozyskanie w stosownych przypadkach od obywateli Ukrainy takich właśnie danych osobowych (zwiększające ogólny poziom bezpieczeństwa migracyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej). 

W przepisach art. 42c i art. 42d ustawy pomocowej  zaproponowano wprowadzenie dwóch podstaw materialnoprawnych wydania karty pobytu, o której mowa w art. 226 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Jest to karta pobytu, która w polskim systemie prawa stanowi podstawowy rodzaj dokumentu pobytowego wydawanego cudzoziemcom (obywatelom państw trzecich), i która jest wydawana zgodnie z wzorem uregulowanym każdorazowo w przepisach wydawanych na podstawie art. 285 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (aktualnie wzór karty pobytu uregulowany jest w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie dokumentów wydawanych cudzoziemcom /Dz. U. z 2022 r. poz. 436 z późn. zm.), i odpowiadającym wspólnemu wzorowi dokumentu pobytowego określonego w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1030/2002 z dnia 13 czerwca 2002 r. ustanawiającym jednolity wzór dokumentów pobytowych dla obywateli państw trzecich (Dz. Urz. UE L 157 z 15.06.2002, str. 1, z późn. zm. - Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, str. 3, z późn. zm.), zwanego dalej: „rozporządzeniem 1030/2002”. Dla realizacji przewidzianego przez projektodawcę celu, jakim jest umożliwienie przekształcenia uprawnienia pobytowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej, w zezwolenie na pobyt czasowy, nie przewiduje się wprowadzania odrębnego lub nowego wzoru karty pobytu. 

W pierwszej kolejności, zgodnie z projektowanym przepisem art. 42c ustawy pomocowej uprawnionymi do uzyskania, na wniosek, karty pobytu będą obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej i którzy będą posiadać status „UKR” w dwóch różnych datach (konieczne będzie spełnienie tego wymogu kumulatywnie w obu datach), tj. w dniu 4 marca 2024 r. oraz w dniu złożenia wniosku o wydanie karty pobytu. W ocenie projektodawcy taki zabieg przyczyni się do tego, że uprawnienie do uzyskania karty pobytu (i w konsekwencji zezwolenia na pobyt czasowy) zostanie ukształtowane w taki sposób, że obejmie ono przede wszystkim tych wysiedleńców z terytorium Ukrainy, którzy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przebywają już od dłuższego czasu (zdeterminowanych, aby pozostać na tym terytorium na dłużej), a pozwoli pominąć tych, którzy przybyli tu w szczególności w pierwszym okresie masowego napływu wysiedleńców po ataku rosyjskim w dniu 24 lutego 2022 r., i nie zdecydowali się tutaj pozostać, tylko udali się na terytoria innych państw członkowskich Unii Europejskiej, do państw trzecich albo powrócili na terytorium Ukrainy. Jednocześnie, zabieg w postaci związania uprawnienia do uzyskania karty pobytu (i w konsekwencji zezwolenia na pobyt czasowy) z posiadaniem statusu „UKR” w dacie przeszłej względem daty uchwalenia ustawy i jej wejścia w życie powinien z założenia pozwolić na uniknięcie ewentualnego napływu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nowych osób, motywowanych chęcią uzyskania karty pobytu. 

Należy jednocześnie zastrzec, że pod pojęciem obywatela Ukrainy w przepisach art. 42c–art. 42x będzie należało rozumieć nie tylko osobę o takim obywatelstwie, ale również zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej małżonka obywatela Ukrainy, a w związku z przewidywaną jednocześnie zmianą brzmienia tego przepisu również małoletnie dziecko obywatela Ukrainy lub małoletnie dziecko małżonka obywatela Ukrainy (o ile przybyli oni na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i nie są obywatelami polskimi ani obywatelami innych niż Rzeczpospolita Polska państw członkowskich Unii Europejskiej). Tym samym osoby te z chwilą wejścia w życie projektowanych przepisów art. 42c–art. 42x również uzyskają uprawnienie do otrzymania karty pobytu. 

Z uwagi na fakt, iż rozciągnięcie zakresu podmiotowego ustawy pomocowej będzie miało skutek wyłącznie na przyszłość (od daty wejścia w życie ustawy nowelizującej, która ma nastąpić w dniu 1 lipca 2024 r.), nie będzie możliwe spełnienie wymogu określonego w art. 42c pkt 1, dotyczącego posiadania numeru PESEL ze statusem „UKR” w dniu 4 marca 2024 r. Dlatego też w przepisie przejściowym, który związany jest ze skutkami zmiany brzmienia art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej, zaproponowano (ust. 4), aby w przypadku złożenia w imieniu małoletniego dziecka obywatela Ukrainy lub małoletniego dziecka małżonka obywatela Ukrainy wniosku o wydanie karty pobytu w okresie od ogłoszenia komunikatu ministra właściwego do spraw wewnętrznych (planowana data wejścia w życie przepisów art. 42c–art. 42x), wymóg, o którym mowa w art. 42c pkt 1 był uznawany za spełniony (konieczne byłoby wówczas, aby małoletni posiadał status „UKR” w dniu złożenia wniosku o wydanie karty pobytu). Dzięki temu zabiegowi osoby, które zostaną objęte zakresem podmiotowym ustawy pomocowej z dniem 1 lipca 2024 r., nie zostaną wyłączone z możliwości uzyskania karty pobytu z przyczyn od siebie całkowicie niezależnych. 

Po drugie, zgodnie z projektowanym przepisem art. 42d uprawnionym do uzyskania karty pobytu, o której mowa w art. 226 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, będzie również małoletnie dziecko, o którym mowa w art. 2 ust. 1 zdanie drugie ustawy pomocowej. Należy bowiem pamiętać, że takie dziecko również posiada uprawnienie pobytowe (pobyt uznawany za legalny), które wywodzi z uprawnienia pobytowego swojej matki, która urodziła je na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. Mając na uwadze to, że dziecko znajdujące się w takiej sytuacji prawnej mogło urodzić się w czasie, który uniemożliwiałby spełnienie wymogu określonego w projektowanym przepisie art. 42c pkt 1, jak również mając na uwadze zasadniczą odmienność sytuacji prawnej takich dzieci (najstarsze dzieci w tej grupie mają w chwili obecnej nie więcej niż nieco ponad 2 lata – najwcześniej mogły się bowiem urodzić na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 lutego 2022 r.), projektodawca uznał, iż powinna w ustawie pomocowej znaleźć się odrębna podstawa materialnoprawna wydania karty pobytu, która zakładać będzie to, że samemu małoletniemu dziecku został nadany numer PESEL ze statusem „UKR”, oraz to, że jego matce została już wydana karta pobytu w oparciu o podstawę wynikającą z przepisu art. 42c. 

Organem właściwym do wydawania karty pobytu obywatelom Ukrainy w ramach tego szczególnego postępowania zostanie ustanowiony wojewoda, którego właściwość miejscową wyznaczy miejsce pobytu obywatela Ukrainy w chwili złożenia wniosku, przy czym właściwość ta pozostanie niezmieniona, nawet gdyby po złożeniu wniosku doszło do zmiany miejsca pobytu wnioskodawcy (art. 42n ust. 1 i 2 ustawy). W ocenie projektodawcy to utrwalenie właściwości wojewody według stanu na dzień złożenia wniosku powinno przyczynić się do większej sprawności postępowania przed tym organem, albowiem będzie eliminowało konieczność każdorazowego, następczego badania swojej właściwości miejscowej z urzędu. 

Pozytywne rozpatrzenie wniosku o wydanie karty pobytu będzie następowało poprzez czynność materialnotechniczną, jaką będzie wydanie karty pobytu, i do tego procesu będą miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, z wyjątkiem wyraźnie określonych przepisów, które w odniesieniu do sytuacji podlegającej tej szczególnej regulacji, nie będą adekwatne. Natomiast odmowa wydania karty pobytu będzie następowała w formie decyzji administracyjnej. W sprawie administracyjnej wydania karty pobytu organem wyższego stopnia w stosunku do wojewody będzie pozostawał Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Przesłanki odmowy wydania karty pobytu zostały precyzyjnie określone w projektowanym art. 42e ustawy pomocowej. Dla ukształtowania właściwej praktyki orzeczniczej wojewodów nie będzie zatem niezbędne orzekanie w tych sprawach przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców jako organu wyższego stopnia. 

Podstawy odmowy wydania karty pobytu zostaną uregulowane osobno w odniesieniu do podstawy wydania określonej w art. 42c oraz art. 42d (w tym drugim przypadku, z uwagi na wiek potencjalnych wnioskodawców, niektóre przesłanki odmowy byłyby w całości nieadekwatne). 

W pierwszym przypadku (projektowany przepis art. 42e ust. 1) podstawy te będą następujące:

1) niespełnianie warunków, o których mowa w art. 42c(np. obywatel Ukrainy w dniu 4 marca 2024 r. nie posiadał statusu „UKR”); 

2) obowiązywanie wpisu danych obywatela Ukrainy w wykazie cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany; 

3) obowiązywanie wpisu danych obywatela Ukrainy do Systemu Informacyjnego Schengen do celów odmowy wjazdu i pobytu; 

4) wymagające odmowy wydania karty pobytu względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego; 

5) nieuiszczenie opłaty za wydanie karty pobytu (opłata, o której mowa w art. 235 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach); 

6) nieuiszczenie opłaty skarbowej za udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy (podstawa do uiszczenia której zostanie wyraźnie przewidziana w art. 42r ustawy). 

W tym drugim przypadku (art. 42d ustawy) podstawy odmowy wydania karty pobytu (art. 42e ust. 2 ustawy) będą następujące:

1) niespełnianie warunków, o których mowa w art. 42d ustawy (np. matka małoletniego dziecka nie uzyskała jeszcze karty pobytu); 

2) nieuiszczenie opłaty za wydanie karty pobytu; 

3) nieuiszczenie opłaty skarbowej za udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy. 

W ramach projektowanej szczególnej procedury przewiduje się, że wnioski o wydanie karty pobytu będą składane wyłącznie w postaci elektronicznej z wykorzystaniem usługi on-line w systemie teleinformatycznym prowadzonym przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców (art. 42f ust. 1). Jest to zabieg, który ma przyczynić się do maksymalnej automatyzacji procesu i minimalizacji dodatkowych obciążeń dla wojewodów. Brak realizacji tego wymogu sposobu złożenia wniosku skutkować będzie pozostawieniem wniosku o wydanie karty pobytu bez rozpoznania (art. 42f ust. 7). Formularz elektroniczny wniosku zostanie określony w przyszłym rozporządzeniu, które zostanie wydane przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych (art. 42f ust. 8). 

Mając jednocześnie na uwadze przyjęty przez projektodawcę cel, aby polskie organy imigracyjne przetwarzały dane obywateli Ukrainy, których poziom wiarygodności będzie możliwie najwyższy, przewiduje się, aby jedną z przesłanek dopuszczalności złożenia wniosku – weryfikowaną automatycznie, przy wykorzystaniu funkcjonalności systemu teleinformatycznego – było to, że uprzednio dane, jakie zostały umieszczone w prowadzonym przez ministra właściwego do spraw informatyzacji rejestrze obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL ze statusem „UKR”, są kompletne i pochodzą z ważnego dokumentu podróży. Minister właściwy do spraw informatyzacji będzie zapewniał możliwość zdalnej weryfikacji, czy ta przesłanka dopuszczalności wniosku jest spełniona. W przypadku pozytywnej weryfikacji, system teleinformatyczny umożliwi złożenie wniosku. Jeżeli nie będzie spełniona, obywatel Ukrainy będzie obowiązany, aby dane te uzupełnić. I temu celowi służą dodatkowe zmiany w przepisach ustawy pomocowej oraz zaprojektowane przepisy przejściowe. Wszystkie one wejdą w życie już z dniem 1 lipca 2024 r., tak, aby uprzednio umożliwić obywatelom Ukrainy przygotowanie się do składania wniosków o wydanie kart pobytu w okresie od ogłoszenia komunikatu ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Będzie to zatem swoisty „pierwszy etap” rozumianego jako całość procesu przekształcenia uprawnień pobytowych, o których mowa w art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej w zezwolenia na pobyt czasowy. 

W ramach tychże dodatkowych zmian w ustawie pomocowej i regulacji przejściowych należy odnotować następujące elementy:

1) zmianę w art. 4 ust. 3a, która obniży górną granicę wieku małoletnich, od których nie wymaga się osobistego stawiennictwa w urzędzie gminy przy składaniu wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem „UKR”, z 12. roku życia, na 6. rok życia; 

2) zmianę w art. 4 ust. 9 pkt 1, która obniży górną granicę wieku małoletnich, od których nie pobiera się odcisków linii papilarnych dla celów związanych z nadaniem numeru PESEL ze statusem „UKR”, z 12. roku życia, na 6. rok życia (wiążącą się z konieczności realizacji wynikającego z art. 4b rozporządzenia 1030/2002 obowiązku pobrania odcisków linii papilarnych od małoletniego, który ukończył 6. rok życia);

3) wiążącą się z powyższą zmianą w art. 4 ust. 9 pkt 1 ustawy pomocowej regulację przejściową ustanawiającą podstawę prawną do pobrania następczego odcisków linii papilarnych od małoletniego, który do dnia złożenia wniosku o wydanie karty pobytu ukończyłby 6. rok życia, i umieszczenia ich w rejestrze, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy pomocowej; 

4) regulację przejściową ustanawiającą podstawę prawną do pobrania następczego odcisków linii papilarnych od obywatela Ukrainy, w przypadku którego nie zostały one pobrane dla celów nadania numeru PESEL ze statusem „UKR”, a przeszkoda ta ustała po złożeniu wniosku o nadanie tego numeru (w okresie od dnia 1 lipca 2024 r.); 

5) regulację przejściową ustanawiającą podstawę prawną do uzupełnienia danych w rejestrze, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy pomocowej, o odwzorowanie podpisu w przypadku małoletniego, który w chwili złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL ze statusem „UKR”, nie miał ukończonego 12. roku życia, zaś ten 12. rok życia ukończył przed złożeniem wniosku o wydanie karty pobytu;

6) zmianę brzmienia art. 4 ust. 11, polegającą na ograniczeniu możliwości potwierdzenia przez organ gminy tożsamości obywatela Ukrainy tylko do dokumentu podróży;

7) uchylenie w art. 4 ust. 12 zezwalającego na potwierdzenie tożsamości przez organ gminy na podstawie dokumentu unieważnionego;

8) skreślenie w art. 4 ust. 13 zdania trzeciego zezwalającego na potwierdzenie tożsamości przez organ gminy na podstawie oświadczenia; 

9) regulację przejściową ustanawiającą w okresie od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy nowelizującej, tj. od dnia 1 lipca 2024 r., podstawę prawną dla obywateli Ukrainy do tego, aby w trybie określonym w art. 11 ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności wystąpić z żądaniem uzupełnienia lub sprostowania danych w rejestrze, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy pomocowej, na podstawie posiadanych dokumentów podróży. Dane w postaci odcisków linii papilarnych oraz odwzorowania podpisu obywatela Ukrainy, które są przechowywane w rejestrze, o którym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy pomocowej, będą przekazywane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego przez ministra właściwego do spraw informatyzacji do rejestru spraw dotyczących zezwoleń na pobyt czasowy (art. 428 ust. 1 pkt 2 lit. d ustawy o cudzoziemcach), stanowiącego część krajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców, prowadzonego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w systemie teleinformatycznym (art. 449 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach), tak, aby zostały wykorzystanie do ich umieszczenia w przyszłej karcie pobytu (projektowany przepis art. 42h). 

 

Wzorem postępowań mających za swój przedmiot udzielenie cudzoziemcowi zezwolenia pobytowego (np. udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy – art. 109 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach) w ramach projektowanej szczególnej procedury ustanawia się tryb zwracania się przez wojewodę do organów wyspecjalizowanych, tj. Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, komendanta oddziału Straży Granicznej oraz komendanta wojewódzkiego Policji, o przekazanie informacji, czy pobyt danego obywatela Ukrainy może stanowić zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego (art. 42i ust. 1). Ustanowienie tego trybu będzie miało na celu umożliwienie pozyskania dowodów istotnych z punktu widzenia podstawy odmowy wydania karty pobytu, na którą składać się będą względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zwrócenie się o te informacje oraz komunikacja pomiędzy wojewodą a tymi organami będzie następować tylko przy wykorzystaniu funkcjonalności systemu teleinformatycznego, o którym mowa w art. 449 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, tj. systemu teleinformatycznego „Pobyt”, umożliwiającej komunikację z systemami teleinformatycznymi tych organów (będzie istniał obowiązek komunikowania się tylko tą drogą). Tak, jak w przypadku prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach postępowań w sprawach udzielenia zezwoleń pobytowych, organy, do których zwrócił się wojewoda, będą obowiązane udzielić informacji w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku, i termin ten może być przedłużony do 60 dni (w szczególnie uzasadnionych przypadkach). 

Postępowanie w sprawie wydania karty pobytu będzie prowadzone przez wojewodę, do którego wniosek został złożony, bez względu na późniejszą zmianę miejsca pobytu obywatela Ukrainy. Karta pobytu powinna być wydana w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku. Ukształtowanie tego terminu uwzględnia potencjalnie dużą liczbę wniosków oraz konieczność zasięgnięcia w wielu przypadkach informacji w organach wyspecjalizowanych. W karcie pobytu będzie umieszczona adnotacja, iż jej posiadacz poprzednio posiadał ochronę czasową oraz informacja o posiadanym zezwoleniu na pobyt czasowy (pomimo tego, że szczególna procedura zakłada swoiste „odwrócenie” karty pobytu i zezwolenia na pobyt czasowy względem przepisów zawartych w ustawie o cudzoziemcach, to już po wydaniu karta pobytu będzie funkcjonować w obrocie prawnym jako dokument pobytowy, potwierdzający posiadanie przez obywatela Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy). W karcie pobytu nie będzie natomiast umieszczana informacja o adresie zameldowania obywatela Ukrainy, aby uniknąć konieczności jej wymieniania w przypadku zmiany miejsca zamieszkania przez obywatela Ukrainy. Karta pobytu będzie ważna przez okres 3 lat od dnia wydania, a w przypadku karty pobytu wydanej na podstawie art. 42d (małoletniemu dziecku urodzonemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) będzie odpowiadał okresowi na jaki wydana została karta pobytu matki. 

Projektowane przepisy przewidują obowiązek uiszczenia przewidzianej w art. 235 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach opłaty w wysokości 100 zł (stanowiącej dochód budżetu państwa), zgodnie z § 2 pkt 1 lit. a rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 lipca 2022 r. w sprawie opłat pobieranych w Rzeczypospolitej Polskiej od cudzoziemców za wydanie i wymianę dokumentów, które mogą być wydane cudzoziemcom, oraz trybu ich uiszczania (Dz. U. poz. 1583), tak jak w przypadku kart pobytu wydawanych cudzoziemcom w innych przypadkach. Obowiązek uiszczenia opłaty za wydanie karty pobytu będzie poddany rygorowi decyzji odmownej. Od tego obowiązku nie będzie wyjątków ani modyfikacji. Po pierwsze, art. 236 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, którego zastosowanie nie będzie wyłączone na mocy szczególnej projektowanej regulacji, nie będzie stanowił podstawy do niepobierania opłaty za wydanie karty pobytu, albowiem w swej treści nie będzie się on odnosił do kart pobytu wydawanych w przypadkach określonych w projektowanych przepisach art. 42c lub art. 42d ustawy pomocowej i uzyskiwanych za ich pośrednictwem zezwoleń na pobyt czasowy. Po drugie, wyłączone zostanie wyraźnie zastosowanie przepisu art. 237 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (projektowany przepis art. 42j ustawy pomocowej), co będzie oznaczało, że opłata za wydanie karty pobytu (wynosząca 50%) nie będzie miała zastosowania do kart pobytu wydawanych w warunkach, o których mowa w projektowanych przepisach art. 42c lub art. 42d ustawy pomocowej. 

Z dniem odbioru karty pobytu uprawnienie obywatela Ukrainy do pobytu uznawanego za legalny, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy, będzie stawało się z mocy prawa zezwoleniem na pobyt czasowy udzielonym na okres do końca okresu ważności wydanej i odebranej karty pobytu (art. 42q ust. 1). Ponadto, w tym momencie status „UKR” przy numerze PESEL posiadanym przez tego obywatela Ukrainy będzie automatycznie zmieniany na status „CUKR”. W tej dacie zakończy się zatem również praktyczna możliwość korzystania przez obywatela Ukrainy z uprawnień stanowiących pochodną posiadania statusu pobytowego na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej. 

Z tytułu udzielenia w ten sposób obywatelowi Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy będzie pobierana opłata skarbowa w wysokości 340 zł, analogicznie jak w przypadku zezwoleń na pobyt czasowy udzielanych cudzoziemcom na podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, zgodnie z ogólną stawką dla zezwoleń na pobyt czasowy, przewidzianą w części III ust. 2 załącznika do ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. z 2023 r. poz. 2111), albowiem na mocy szczególnego przepisu stanie się to przedmiotem opłaty skarbowej, o której mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. c tej ustawy (projektowany art. 42r ust. 1 ustawy pomocowej). Tak, jak w przypadku obowiązku uiszczenia opłaty za wydanie karty pobytu, stanowiącej dochód budżetu państwa, obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej, będzie powstawał już z chwilą złożenia wniosku o wydanie karty pobytu, i będzie obarczony rygorem wydania decyzji odmownej. 

W ramach dążenia do automatyzmu całego procesu, w projektowanych przepisach przewidziano obowiązek wojewody, a w postępowaniu odwoławczym Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, dokumentowania przebiegu załatwiania i rozstrzygania spraw o wydanie karty pobytu w postaci elektronicznej, tj. w wykorzystywanym w urzędzie wojewódzkim systemie teleinformatycznym do elektronicznego zarządzania dokumentacją. 

Projektowane przepisy będą nakładały na obywateli Ukrainy, którzy uzyskali w opisanej wyżej procedurze zezwolenie na pobyt czasowy, szczególny obowiązek informacyjny. Obywatel Ukrainy w okresie ważności posiadanego zezwolenia na pobyt czasowy (uzyskanego w drodze wydania karty pobytu na podstawie art. 42c lub art. 42d ustawy pomocowej), będzie obowiązany w terminie 15 dni roboczych zawiadomić wojewodę o każdej zmianie miejsca pobytu. W przypadku niedopełnienia tego obowiązku, pisma wojewody w postępowaniu wszczętym wobec obywatela Ukrainy po udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy, np. w postępowaniu w sprawie cofnięcia zezwolenia na pobyt czasowy, będzie się uważało za doręczone pod dotychczasowym adresem.

Projektowane przepisy przewidują również szczególne podstawy cofnięcia posiadanego przez obywateli Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy. Zezwolenie na pobyt czasowy będzie cofane w przypadku kiedy:

1) będą tego wymagały względy obronności lub bezpieczeństwa państwa lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, lub

2) będzie obowiązywał wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt jest na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niepożądany, lub

3) obywatel Ukrainy opuści terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres co najmniej6 miesięcy.

Należy w tym kontekście zwrócić uwagę, że zezwolenie na pobyt czasowy, uzyskiwane przez obywatela Ukrainy na skutek wcześniejszego wydania mu karty pobytu w przypadku, o którym mowa w projektowanym przepisie art. 42c lub art. 42d ustawy pomocowej, nie będzie wydawane w celu realizacji konkretnego celu pobytu, takiego jak wykonywanie pracy, nauka czy studia. Nie można zatem takiego zezwolenia cofnąć z uwagi na to, że nie jest realizowany cel pobytu, który legł u podstaw jego udzielenia. Tym samym, w ocenie projektodawcy konieczne było ustanowienie kryterium wskazującego na to, że zezwolenie na pobyt czasowy służy swojemu podstawowemu celowi, tj. zapewnieniu legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jego posiadaczowi. Takim kryterium w sposób uzasadniony może być okoliczność, iż cudzoziemiec opuścił terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres co najmniej 6 miesięcy. Jest to okres dwukrotnie dłuższy niż dopuszczalny okres (do 90 dni), w którym obywatel Ukrainy mógłby przebywać na terytoriach pozostałych państw obszaru Schengen korzystając z karty pobytu jako dokumentu pobytowego. Wydaje się on wystarczająco długi do tego, żeby uznać, iż obywatel Ukrainy nie jest zainteresowany korzystaniem z udzielonego mu zezwolenia. 

Należy wreszcie zwrócić uwagę na to, iż istnieje realna potrzeba uregulowana kolizji pomiędzy przyszłymi postępowaniami w sprawie wydania karty pobytu na podstawie projektowanego art. 42c ustawy pomocowej, a postępowaniami, których przedmiotem jest udzielenie obywatelowi Ukrainy zezwolenia na pobyt czasowy – w ramach dopuszczalnego zakresu tych zezwoleń, określonego w art. 42 ust. 13 ustawy. Obywatel Ukrainy dopóki nie uzyska takiego zezwolenia jest osobą, której status pobytowy, będzie wynikał z przepisu art. 2 ust. 1 ustawy pomocowej. Jeżeli zatem postępowanie w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy (w zakresie dopuszczonym przez art. 42 ust. 13 ustawy pomocowej) pozostanie w toku, zaś w okresie od dnia określonego w komunikacie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji obywatel Ukrainy, będący stroną takiego trwającego postępowania, zdecyduje się na to, aby złożyć wniosek o wydanie karty pobytu na podstawie projektowanego art. 42c ustawy pomocowej, powstanie oczywista kolizja, którą należy rozstrzygnąć. W ocenie projektodawcy w rozstrzygnięciu tej kolizji należy dać pierwszeństwo temu, że obywatel Ukrainy następczo wyraził wolę uzyskania zezwolenia na pobyt czasowy inną drogą niż wcześniej (tj. za pośrednictwem omówionego powyżej mechanizmu „przekształcenia”, a nie poprzez jego udzielenie w drodze decyzji administracyjnej właściwego organu), jak również temu, że z punktu widzenia systemu jako całości należy dać pierwszeństwo czynnościom zmniejszającym obciążenia organów administracji (przy jednoczesnym zachowaniu tożsamych gwarancji bezpieczeństwa migracyjnego). Z tego też względu projektodawca zaproponował, aby w przypadku, gdyby postępowanie w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy prowadzone wobec obywatela Ukrainy w granicach dopuszczonych przez art. 42 ust. 13 ustawy pomocowej, będzie pozostawać w toku (nie zostanie zakończone decyzją ostateczną) w momencie, w którym ten obywatel Ukrainy w okresie od dnia określonego w komunikacie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zdecyduje się na złożenie wniosku o wydanie karty pobytu na podstawie projektowanego przepisu art. 42c ustawy pomocowej, postępowanie w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy z wcześniejszego wniosku było przez organ je prowadzący (wojewoda, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców jako organ odwoławczy) umarzane. 

Projektodawca zaproponował, aby z posiadaniem zezwolenia na pobyt czasowy, uzyskanego drogą „przekształcenia”, wiązały się co najmniej dwa uprawnienia:

1) dostęp do polskiego rynku pracy poprzez zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę (projektowany przepis art. 42w w zw. z art. 87 ust. 1 pkt 12 lit. c oraz art. 87 ust. 2 pkt 9 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy /Dz. U. z 2023 r. poz. 735 z późn. zm./) – będzie to w istocie zachowanie uprawnienia wywodzonego z art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy pomocowej, z tym tylko zastrzeżeniem, że brak będzie już obowiązku dokonywania powiadomienia powiatowego urzędu pracy, przewidzianego w tym przepisie; 

2) prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach jako obywatele polscy, a zatem również na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej – będzie to w istocie zachowanie uprawnienia wywodzonego z art. 23 ust. 1 ustawy pomocowej. 

 

Edukacja dzieci ukraińskich w Polsce. Zmiany w przepisach dotyczących finansowania zadań oświatowych oraz rozwiązania ułatwiające organizację pracy szkół

Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 50 ust. 6 w 2025 roku realizacja dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy pomocowej albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa będzie nadal finansowana z Funduszu Pomocy.

Zaproponowana zmiana w art. 50a polega na ustaleniu terminu (tj. dnia 31 sierpnia 2025 r.), do którego będą stosowane obecnie obowiązujące przepisy art. 50a zmienianej ustawy. Od dnia 1 września 2025 r. prowadzone przez osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne niepubliczne szkoły podstawowe dla dorosłych, niepubliczne licea ogólnokształcące dla dorosłych, niepubliczne branżowe szkoły II stopnia oraz niepubliczne szkoły policealne będą otrzymać dotacje, o których mowa w art. 26 ust. 2 i 4- 5a oraz art. 31a ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1400 i 2005), na uczniów będących obywatelami Ukrainy, o których mowa w art. 50 ust. 6 zmienianej ustawy. Uczniowie ci zostaną uwzględnieni w kalkulacji części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2025.

Zmiana art. 50b jest związana z tym, że niezbędnym jest zabezpieczenie na 2025 rok środków finansowych z Funduszu dla jednostek samorządu terytorialnego na zakup podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych dla uczniów publicznych i niepublicznych szkół podstawowych dla dzieci i młodzieży oraz szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, będących obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, w zakresie, o którym mowa w art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych, przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu kształcenia ogólnego, określonych w ramowych planach nauczania ustalonych dla tych szkół. Przepisy art. 55 ust. 5 i 6 oraz art. 69 ust. 5 w zakresie stosowania art. 55 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych stosuje się odpowiednio. Jednostki samorządu terytorialnego składają wnioski o przyznanie środków z Funduszu do wojewodów. 

Wprowadzane w art. 50c ust. 10 i 11 regulacje mają na celu przedłużenie obowiązywania przepisów dotyczących ustalania wysokości dotacji dla publicznych szkół, w których realizuje się obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, w 2026 roku. Dodawane przepisy ust. 10 i 11 umożliwią kontynuację stosowania rozwiązań funkcjonujących od 2023 r. na podstawie art. 50c ust. 4-9 ustawy. Zaproponowane regulacje są analogiczne do regulacji dotyczących ustalania wskaźnika zwiększającego w latach 2023 – 2025 r. (różnice między dotychczas stosowanymi regulacjami a regulacjami dotyczącymi roku 2026 wynikają z zakończenia wsparcia, o którym mowa w art. 50 ust. 6, z dniem 31 sierpnia 2025 r.). 

Wprowadzana w art. 50d regulacja ma na celu finasowanie z Funduszu Pomocy asystentów międzykulturowych zatrudnianych w szkołach, w których uczą się uczniowie obywatele Ukrainy, o których mowa w art. 2 ustawy.

Proponowana zmiana w art. 52a spowoduje powrót do stosowania – regulujących kwestie rozliczania między gminami kosztów zapewnienia wychowania przedszkolnego – ogólnych przepisów art. 50 ust. 2, 4 i 5 oraz art. 51 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych w stosunku do dzieci obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie. Wskazane wyżej ogólne przepisy zaczną obowiązywać od miesiąca następującego po miesiącu zakończenia wsparcia z Funduszu Pomocy skierowanego do jednostek samorządu terytorialnego, o którym mowa w projektowanym art. 50 ust. 6. 

Dodanie w art. 55b ust. 1a spowoduje, że uczniowie, którzy rozpoczęli w latach szkolnych 2022/2023–2023/2024 dodatkową naukę języka polskiego, będą mieli do niej prawo przez okres nie dłuższy niż 36 miesięcy, licząc jednym ciągiem począwszy od momentu jej rozpoczęcia. Do wskazanego okresu wlicza się ferie szkolne i inne dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych będące częścią roku szkolnego, w czasie których zajęcia nie są organizowane. Wydłużenie o 12 miesięcy okresu, przez który uczniowie mogą uczestniczyć w dodatkowych zajęciach z języka polskiego wpłynie na poziom znajomości języka polskiego i sprawniejszą adaptację w środowisku rówieśniczym.

 

W związku ze znacznie zwiększoną liczbą uczniów w szkołach, wynikającą z uczęszczania do polskich szkół uczniów przybyłych z Ukrainy, a co się z tym wiąże – ze zwiększonymi potrzebami kadrowymi, w dalszym ciągu zachodzi potrzeba zapewnienia rozwiązań ułatwiających organizację pracy szkół. W związku z powyższym proponuje się przedłużenie na rok szkolny 2024/2025 rozwiązań polegających na:

1)   umożliwieniu w szkole, w której utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, przydzielenia nauczycielowi, za jego zgodą, godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2023 r. poz. 984, z późn. zm.) – (art. 56 ustawy);

2) umożliwieniu przydzielania godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela nauczycielowi języka polskiego, za jego zgodą, także w szkole, w której nie utworzono dodatkowego oddziału w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie niniejszej ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa – (art. 56a ustawy);

3)           zniesieniu wymogu potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 530), w przypadku zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.) osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego – osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki – (art. 57 ustawy);

4)           zniesieniu stosowania przepisu art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, na stanowisku (art. 58 ustawy):

a)           pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe,

b)           nauczyciela języka polskiego lub nauczyciela prowadzącego dodatkową naukę języka polskiego, o której mowa w art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe;

c)            nauczyciela innego niż wymieniony powyżej, jeżeli w dniu nawiązania z nauczycielem stosunku pracy do szkoły uczęszcza co najmniej jeden uczeń będący obywatelem Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie niniejszej ustawy albo który przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa.

 

Ponadto w art. 57a znosi się wymóg potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, w przypadku zatrudnienia na stanowisku asystent międzykulturowy, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego – osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Art. 58b przewiduje zmianę warunków przystępowania do egzaminu ósmoklasisty w roku szkolnym 2024/2025, dotycząca wprowadzenia możliwości nieprzystępowania do tego egzaminu z języka polskiego przez uczniów uchodźców z Ukrainy. Proponowana zmiana wynika z faktu, że uczniowie mimo niedoskonałej znajomości języka polskiego, ze względu na krótki pobyt na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, posiadają jednocześnie odpowiednią wiedzę i umiejętności z zakresu matematyki, oraz odpowiednią sprawność w zakresie języka obcego nowożytnego, które pozwolą im na kontynuację nauki na poziomie ponadpodstawowym. Natomiast ich sprawność językowa w zakresie języka polskiego będzie się podnosiła, w miarę upływu czasu.

Zwolnienie uczniów i słuchaczy z Ukrainy z obowiązku przystąpienia w roku szkolnym 2024/2025 do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego wymaga również wprowadzenia epizodycznych przepisów (art. 58c) określających sposób przeliczania na punkty poszczególnych kryteriów rekrutacyjnych, o których mowa w art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, do szkół ponadpodstawowych: liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia, na rok szkolny 2025/2026, tj. ustalić sposób przeliczenia na punkty oceny z języka polskiego wymienionej na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej przez ucznia lub słuchacza z Ukrainy, analogicznie jak w przypadku uczniów, o których mowa w § 8 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 18 listopada 2022 r. w sprawie przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego oraz postępowania uzupełniającego do publicznych przedszkoli, szkół, placówek i centrów (Dz. U. poz. 2431, z późn. zm.), czyli osób zwolnionych z obowiązku przystąpienia do danego przedmiotu lub przedmiotów objętych egzaminem ósmoklasisty w związku ze szczególnym przypadkiem losowym lub zdrowotnym.

Osoby zwolnione z obowiązku przystąpienia do danego przedmiotu objętego egzaminem ósmoklasisty na podstawie ww. przepisów są w szczególnej sytuacji, której konsekwencją jest brak możliwości uzyskania punktów w ramach postępowania rekrutacyjnego za wyniki z danego przedmiotu egzaminu ósmoklasisty. Z tego tytułu nie mogą one być dyskryminowane w postępowaniu rekrutacyjnym. W ich przypadku ustalono odrębny sposób przeliczania punktów. Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania, są systemowo stosowane wobec uczniów zwolnionych na podstawi art. 44zz ust. 2 ustawy o systemie oświaty i stwarzają dla nich możliwość konkurowania z innymi kandydatami w postępowaniu rekrutacyjnym. Określając odrębny sposób punktowania tych osób ustalono, że w ich przypadku przeliczane będą na punkty oceny wymienione na świadectwie ukończenia szkoły z zajęć edukacyjnych, z których przeprowadzany jest egzamin ósmoklasisty. 

Ustalona na podstawie ww. rozporządzenia w postępowaniu rekrutacyjnym maksymalna liczba punktów możliwa do uzyskania po przeliczeniu ocen z zajęć edukacyjnych wymienionych na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej jest równa maksymalnej liczbie punktów możliwych do uzyskania z danej części egzaminu ósmoklasisty lub z danego przedmiotu objętego egzaminem ósmoklasisty przez ucznia, który przystąpił do egzaminu ósmoklasisty.

Schemat podziału maksymalnej liczby punktów w postępowaniu rekrutacyjnym do szkół ponadpodstawowych w przypadku kandydatów zwolnionych z obowiązku przystąpienia do egzaminu ósmoklasisty lub do danego przedmiotu objętego egzaminem ósmoklasisty na podstawie art. 44zw ust. 2 i art. 44zz ust. 2 ustawy o systemie oświaty

Ocena z zajęć edukacyjnych wymieniona na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej	stopień	Maksymalna liczba punktów w postępowaniu rekrutacyjnym
ocena z języka polskiego	celujący	35 pkt
ocena z matematyki	celujący	35 pkt
ocena z języka obcego nowożytnego	celujący	30 pkt
max	100 pkt
Wyniki ucznia, który przystąpił do egzaminu ósmoklasisty	wyniki  z egzaminu ósmoklasisty  w %	punkty w postępowaniu rekrutacyjnym
wynik z języka polskiego	100%	x 0,35 = 35 pkt
wynik z matematyki	100%	x 0,35 = 35 pkt
wynik z języka obcego nowożytnego	100%	x 0,3 = 30 pkt
max	100 pkt

 

Dodanie art. 64b, zmiana art. 71f  i dodanie art. 100e.

Art. 64b - z dniem 23 sierpnia 2023 r. wygasł przepis art. 64a ustawy pomocowej, który zakładał, że przez 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 r., psycholog – obywatel Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej mógł świadczyć usługi psychologiczne obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wsparcie obywatelom ukraińskim, w tym dostęp do publicznego systemu ochrony zdrowia, na tych samych zasadach, co obywatele polscy, gwarantuje ustawa pomocowa, która w sposób kompleksowy reguluje zakres, w tym zakres podmiotowy i sposób udzielania tej pomocy. Zgodnie z art. 37 ustawy, obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, jest uprawniony do opieki medycznej udzielanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146), z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia. Tym samym osoby te mają prawo do wszystkich świadczeń w zakresie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, w tym świadczeń realizowanych przez psychologów. W celu zapewnienia odpowiedniej liczby specjalistów posługujących się językiem ukraińskim jest konieczny powrót do regulacji art. 64a. Nie zachodzi jednocześnie potrzeba wprowadzania regulacji przejściowej w odniesieniu do proponowanych zmian z uwagi na brak danych o liczbie osób korzystających z możliwości świadczenia usług psychologicznych obywatelom Ukrainy przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed dniem 23 sierpnia 2023 r., jak i informacji o formie ich zatrudniania. Z uwagi na brak podstawy prawnej do świadczenia usług w okresie od dnia 23 sierpnia 2023 r. do dnia 30 czerwca 2024 r. osoby niespełniające kryteriów nie mogły być zatrudniane. Wynagrodzenie tych osób finansują podmioty lecznicze je zatrudniające, przy czym w kwocie zobowiązania przekazywanej comiesięcznie świadczeniodawcy przez Narodowy Fundusz Zdrowia z tytułu realizacji umowy udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej nie są wyodrębnione środki przekazywane na wynagrodzenia personelu medycznego, co praktycznie uniemożliwia zebranie informacji o liczbie osób korzystających z uprawnień przyznanych na podstawie art. 64a ustawy pomocowej.

Art. 71f - zgodnie z obecnie obowiązującym brzmieniem przepisu w  przypadku, gdy z powodu konfliktu zbrojnego na terytorium Ukrainy zaświadczenie lekarskie wystawione w zagranicznym zakładzie leczniczym lub przez zagranicznego lekarza nie może być przedłożone w ZUS lub płatnikowi składek, podstawą do ustalenia prawa do zasiłku chorobowego lub zasiłku opiekuńczego dla obywateli Ukrainy mogą być skany lub zdjęcia zaświadczenia lekarskiego. 

Propozycja zmierza do doprecyzowania, jakie dane powinno zawierać zaświadczenie lekarskie wystawione w zagranicznym zakładzie leczniczym lub przez zagranicznego lekarza. Z informacji przekazywanych w szczególności przez płatników składek zatrudniających ukraińskich obywateli wynika, że przedkładane są do nich zakodowane zaświadczenia lekarskie wystawione przez ukraińskich lekarzy.

Rozwiązania zawarte w art. 61 i art. 64 ustawy pomocowej cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek i położnych z Ukrainy – oznacza to, że pod koniec upływu terminów zawartych w tych przepisach spodziewany jest radykalny wzrost wniosków składanych na podstawie przedmiotowych przepisów, co może doprowadzić do braku możliwości rozpatrzenia tych spraw w ustawowych terminach.

Dlatego też zaproponowano, aby do spraw tych do dnia 31 grudnia 2024 r. miała zastosowanie regulacja art. 100e przygotowana na wzór obowiązującej regulacji art. 100d ustawy, która zakłada m.in. zawieszenie biegu terminów w sprawach administracyjnych. Takie rozwiązanie jest wskazane z uwagi na incydentalny charakter regulacji art. 61 i 64, który nie uzasadnia zatrudnienia dodatkowych osób zajmujących się rozpatrywaniem ww. wniosków. Do tej pory na podstawie art. 61 ustawy pomocowej wpłynęło już ok. 4200 wniosków lekarzy i lekarzy dentystów, a na podstawie art. 64 ustawy pomocowej ok. 2000 wniosków pielęgniarek i położnych.

 

 

Zmiany w ustawie z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty

Zmiany przewidują wprowadzenie wymogu wykazania się znajomością języka polskiego minimum na poziomie B1 (średnio zaawansowany – osoby posługujące się językiem obcym w stopniu średnio zaawansowanym, potrafią z łatwością komunikować się z rodzimymi użytkownikami danego języka obcego) przez lekarzy i lekarzy dentystów, którzy uzyskali kwalifikacje poza Unią Europejską i posiadają zgodę ministra właściwego do spraw zdrowia na wykonywanie zawodu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uzyskaną w ramach tak zwanej procedury uproszczonej. Zgodnie z treścią proponowanej zmiany wyżej wskazani lekarze i lekarze dentyści w celu uzyskania prawa wykonywania zawodu, które przyznaje odpowiednia okręgowa rada lekarska będą zobowiązani do przedłożenia dokumentu poświadczającego znajomość języka polskiego minimum na poziomie B1. 
Wykaz dokumentów poświadczających znajomość języka polskiego minimum na poziomie B1 ogłosi minister właściwy do spraw zdrowia w Biuletynie Informacji Publicznej. Ponadto w związku z koniecznością weryfikacji przez okręgowe rady lekarskie dodatkowego wymogu przed przyznaniem prawa wykonywania zawodu, proponuje się wydłużenie terminu na przyznanie prawa wykonywania zawodu, do 30 dni, oraz ustanawia się stosowne przepisy przejściowe.

 

Zmiany w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. 

W obecnym stanie prawnym pracodawcy rozliczający się z wpłat na PFRON, o których mowa w art. 21 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44), którzy udzielają urlopów bezpłatnych obywatelom Ukrainy powracającym do swojego kraju w celu brania udziału w działaniach wojennych, nadal mają obowiązek wykazywania ich w stanach zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Jeżeli pracownicy ci nie są osobami niepełnosprawnymi, to pracodawca nie korzysta z pracy pracownika broniącego swojej Ojczyzny, a jego etat nadal figuruje w stanie zatrudnienia ogółem, od którego nalicza się wymagany poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Zasadne jest wyłączanie tych osób ze stanu zatrudnienia ogółem tak, aby pracodawca mógł płynnie kontynuować zatrudnianie pracownika po jego powrocie, a pracownik mógł wykonać swoje obowiązki wobec swojego kraju. Zaproponowano aby rozwiązanie to miało zastosowanie w odniesieniu do wpłat na Fundusz za miesiące przypadające w okresie począwszy od marca 2024 r. do 31 grudnia 2024 r. 

W związku z koniecznością wyeliminowania ewentualnych nadużyć proponuje się, podobnie jak w obecnie obowiązującym art. 26b ust. 2 i 2a ustawy o rehabilitacji (…), stosowanie wyłączenia do wysokości 1 etatu, licząc łącznie u wszystkich pracodawców zatrudniających daną osobę.

Proponuje się, by do liczby ogółem dzieci, wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy, o której mowa w art. 21 ust. 2d ustawy o rehabilitacji (…), nie wliczać osób niebędących osobami niepełnosprawnymi, które przekroczyły odcinek granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Działanie to ma na celu sprawienie, by rekrutowanie dzieci, wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy z Ukrainy nie wpływało negatywnie na rozliczenie wpłat na PFRON uczelni, szkół, przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych, placówek resocjalizacyjnych, publicznych i niepublicznych żłobków, a także klubów dziecięcych. Jest to ważne m. in. i dla poprawienia integracji edukacyjnej dzieci i młodzieży przybyłych z Ukrainy.

Proponuje się, by rozwiązanie to dotyczyło wpłat należnych za miesiące przypadające w okresie począwszy od 2023 r. nie dłuższym jednak niż do 31 grudnia 2024 r. Sposób wyznaczenia tego okresu jest pochodną tego, że pracodawca rozliczający wpłatę na PFRON w tych jednostkach porównuje bieżący stan niepełnosprawnych osób kształconych do zeszłorocznego stanu kształconych ogółem. Oznacza to, ze konflikt rozpoczęty w 2022 r. efektywnie wpływa na rozliczenie wpłat na PFRON za okresy począwszy od stycznia 2023 r.

Trudno oszacować liczbę osób – obywateli Ukrainy zatrudnionych w Polsce u pracodawców zobowiązanych do wpłat na PFRON, którzy skorzystają z urlopu bezpłatnego w celu obrony swojej ojczyzny. Proponowany przepis wydaje się mieć marginalny wpływ na finanse PFRON (zmniejszenie wysokości wpływów z wpłat), który nie przełoży się w sposób znaczący na finanse Funduszu.

Pozostałe zmiany

• wprowadzenie obowiązku powiadomienia przez cudzoziemca pracodawcy o doręczeniu mu decyzji o udzieleniu zezwolenia na pobyt czasowy i pracę;
• likwidacja jednorazowego świadczenia pieniężnego 300 zł;
• umożliwienie ubiegania się o udzielenie pobytu czasowego dla obywateli UKR w celu łączenia rodzin;
• wprowadzenie uproszczonej ścieżki ubiegania się o pobyt czasowy dla osób posiadających status UKR od dnia określonego w komunikacie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji; 
• wydłużenie z 24 do 36 miesięcy okresu, w którym uczniowie mogą uczestniczyć w dodatkowych bezpłatnych zajęciach z języka polskiego. Rozwiązanie dotyczyć będzie uczniów, który udział w zajęciach rozpoczęli w latach 2022-2023 i 2023/2024. Służyć będzie szybszemu opanowaniu znajomości języka polskiego oraz usprawni proces adaptacji w środowisku rówieśniczym (art. 55b ust.1a ustawy);
• umożliwienie w szkole, w której utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, przydzielenia nauczycielowi, za jego zgodą, godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2023 r. poz. 984, z późn. zm.) - (art. 56 ustawy);
• umożliwienie przydzielania godzin ponadwymiarowych w wymiarze wyższym niż określony w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela nauczycielowi języka polskiego, za jego zgodą, także w szkole, w której nie utworzono dodatkowego oddziału w celu zapewnienia kształcenia, wychowania i opieki dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy albo którzy przebywają legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa - (art. 56a ustawy);
• zniesienie wymogu potwierdzenia znajomości języka polskiego dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 530), w przypadku zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 
  2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, z późn. zm.) oraz asystenta międzykulturowego, o którym mowa w art. 165 ust. 8a ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego – osoba zatrudniona na tym stanowisku musi posiadać znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki - (art. 57 ustawy);
• zniesienie stosowania przepisu art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 245) w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, na stanowisku – (art. 58 ustawy):

1. pomocy nauczyciela, o którym mowa w art. 165 ust. 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe,
2. nauczyciela języka polskiego lub nauczyciela prowadzącego dodatkową naukę języka polskiego, o której mowa w art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe,
3. nauczyciela innego niż wymieniony powyżej, jeżeli w dniu nawiązania z nauczycielem stosunku pracy do szkoły uczęszcza co najmniej jeden uczeń będący obywatelem Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie ustawy albo który przebywa legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku gdy przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej 
   z terytorium Ukrainy od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa;

• kontynuowanie w roku 2025 wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych, w tym dowożenia uczniów oraz zapewnienia korzystania z wychowania przedszkolnego, związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z konfliktem zbrojnym w Ukrainie;
• epizodyczne zwolnienie uczniów z Ukrainy z obowiązku przystąpienia w roku szkolnym 2024/2025 do egzaminu ósmoklasisty z języka polskiego. Zmiana warunków przystępowania do egzaminu ósmoklasisty w roku szkolnym 2024/2025, dotycząca wprowadzenia możliwości nieprzystępowania do tego egzaminu z języka polskiego przez uczniów uchodźców z Ukrainy, wymaga również wprowadzenia epizodycznych przepisów określających sposób przeliczania na punkty poszczególnych kryteriów rekrutacyjnych, o których mowa w art. 134 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, do szkół ponadpodstawowych: liceum ogólnokształcącego, technikum i branżowej szkoły I stopnia, na rok szkolny 2025/2026.  Założono, że w ich przypadku przeliczana będzie  na punkty ocena z języka polskiego wymieniona na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej;
• przywrócenie możliwości świadczenia usług psychologicznych na rzecz obywateli Ukrainy przez przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywateli Ukrainy posiadających odpowiednie wykształcenie uzyskane w Ukrainie (art. 64a ustawy); 
• zawieszenie do dnia 31 grudnia 2024 r. biegu terminów w sprawach administracyjnych  dotyczących  wniosków o udzielenie zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo lekarza dentysty oraz na warunkowe prawo wykonywania tych zawodów;
• wprowadzenie, w art. 165 ust. 8a ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, stanowiska asystenta międzykulturowego, który zatrudniony w szkołach będzie udzielał osobom, o których mowa w ust. 7 tego artykułu, pomocy w kontaktach ze środowiskiem szkolnym, a także współdziałał z ich rodzicami oraz z szkołą.

Przepisy przejściowe

Z propozycją rozszerzenia katalogu podmiotów, do których odnosi się ustawa wiąże się konieczność opracowania regulacji przejściowej – art. 8 projektu, która będzie dotyczyć różnych aspektów rozszerzenia zakresu podmiotowego ustawy pomocowej. 

Po pierwsze, zaproponowano, aby w sposób jednoznaczny została uregulowana sytuacja małoletnich osób w kontekście posiadania zasadniczego uprawnienia pobytowego określonego w art. 2 ust. 1 ustawy, to jest, aby w przypadku, gdy przybycie takiej osoby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi nastąpiło przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy (tj. gdy art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej miał jeszcze dotychczasowe brzmienie), oczywiście przy założeniu, że miało to miejsce w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., osoba taka nabywała uprawnienie pobytowe (pobyt uznawany za legalny) oraz towarzyszące temu uprawnienia dodatkowe uregulowane w przepisach ustawy pomocowej, od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej. 

Po drugie w odniesieniu do osoby, która przebywała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed wejściem w życie przepisów rozszerzających zakres podmiotowy ustawy, określony w art. 4 ust. 2 ustawy termin na złożenie wniosku o nadanie numeru PESEL UKR, o którym mowa w art. 4 ust. 1, lub na złożenie wniosku o nadanie statusu „UKR”, o którym mowa w art. 4 ust. 1a, biegł od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy. 

Po trzecie, mając na względzie to, że pośród małoletnich, którzy na skutek proponowanej zmiany objęci zostaną zakresem podmiotowym ustawy pomocowej, będą się znajdowały takie osoby, którym Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców wydał zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej, o którym mowa w art. 110 ust. 5 ustawy o udzielaniu ochrony, proponuje się, aby równolegle z „przejściem” tych osób z reżimu jednej ustawy do drugiej wiązała się autonomiczna podstawa prawna do unieważnienia przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców tych zaświadczeń, z jednoczesnym zastosowaniem nowych przepisów art. 110 ust. 10a i 11 ustawy o udzielaniu ochrony – dotyczących czynności unieważnienia zaświadczeń oraz sposobu powiadamiania o nim, oraz jednoznacznym wyłączeniem stosowania nowego przepisu art. 110 ust. 12, jako nieadekwatnego w sytuacji, w której małoletni cudzoziemiec nie powinien mieć obowiązku opuszczenia terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Proponuje się, aby Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców unieważniał te zaświadczenia w terminie 60 dni od dnia wejścia w życie projektowanej ustawy.

Po czwarte, projektowany przepis przejściowy, który łączy się bezpośrednio ze zmianą w art. 1 ust. 2 ustawy pomocowej, będzie zmierzał do właściwego w ocenie projektodawcy uregulowania sytuacji prawnej tych cudzoziemców, których obejmie zmiana zakresu podmiotowego ustawy pomocowej w kontekście wprowadzanego w nowych przepisach art. 42c–art. 42x tej ustawy szczególnego trybu przekształcenia uprawnienia pobytowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 tej ustawy, w zezwolenie na pobyt czasowy przy wykorzystaniu karty pobytu, o której mowa w art. 226 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. To uregulowanie przejściowe zostanie omówione poniżej, wraz uzasadnieniem nowego przepisu art. 42c ustawy pomocowej. 

Propozycja brzmienia art. 12 projektu jest konsekwencją rezygnacji ze wsparcia osób przyjmujących obywateli Ukrainy. Przepisy przewidują procedurę przejściową dotyczącą udostępniania danych z rejestru w okresie wymagającym przeprowadzenia ewentualnych postępowań wyjaśniających. Po tym okresie rejestr wraz z danymi podlegać będzie przekazaniu do właściwego archiwum.

Propozycja regulacji przejściowej zawartej w art. 14 projektu, powiązanej z projektowanym art. 42 ust. 13 ustawy pomocowej, oraz dodawanym w art. 42 ust. 13a, ma na celu uwzględnienie sytuacji obywateli Ukrainy, którzy pomimo przeszkody do wszczęcia postępowania w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy określonej w art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy o cudzoziemcach, zdecydowali się na złożenie wniosków o udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy nieobjętych obecnie zakresem przepisu art. 42 ust. 13 ustawy o pomocy, a które objęte zostaną tym przepisem na skutek proponowanej zmiany. Proponowana regulacja przejściowa zakłada, że jeżeli przed dniem wejścia w życie projektowanej ustawy nowelizującej nie zostanie wydane ostateczne postanowienie na podstawie art. 99 ust. 1 pkt 4 ustawy o cudzoziemcach (postanowienie wojewody, od którego nie wniesiono zażalenia lub postanowienie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców utrzymujące w mocy takie postanowienie wojewody) albo ostateczna decyzja umarzająca postępowanie, stanowiąca substytut odmowy wszczęcia postępowania, to wówczas do wniosku będzie należało stosować art. 42 ust. 13 ustawy o pomocy w nowym brzmieniu, co umożliwi jego procedowanie przez wojewodę. Przyjęcie takiego rozwiązania jest zasadne przede wszystkim ze względów celowościowych. Dzięki temu uniknie się konieczności „obsłużenia” przez wojewodów pewnej partii wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy złożonych przez obywateli Ukrainy jeszcze przed dniem 1 lipca 2024 r., w sposób, który nie będzie prowadził do udzielenia tym obywatelom Ukrainy oczekiwanych przez nich zezwoleń na pobyt czasowy, a dodatkowo ci sami obywatele Ukrainy będą uprawnieni do tego, aby ponownie składać wnioski o udzielenie tych zezwoleń. Takie podejście przyczyni się do zminimalizowania przypadków składania przez obywateli Ukrainy kolejnych wniosków do wojewodów. 

 

Termin wejścia w życie nowelizacji

Omawiana nowelizacja ma wejść w życie 1 lipca 2024 r., z wyjątkiem:

1) art. 1 pkt 3 lit. h w zakresie dodawanego ust. 13d, art. 1 pkt 6, art. 1 pkt 26 oraz art. 5pkt 1 lit. b, które wchodzą w życie z dniem określonym w komunikacie, o którym mowa w art. 9;

2) art. 1 pkt 3 lit. o i p w zakresie dodawanego ust. 20c oraz art. 5 pkt 1 lit. a i pkt 2, które wchodzą w życie z dniem określonym w komunikacie, o którym mowa w art. 10.

 

 

Źródło: projekt nowelizacji ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (nr UD39).