Od kwietnia 2024 r. trwają prace legislacyjne w rządzie nad projektem nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw. Na dzień 4 stycznia 2025 r. projekt ten nadal nie został skierowany do Sejmu. Nowelizacja ta ma wprowadzić drugą w tym samym roku kalendarzowym, dodatkową waloryzację (oprócz tej "zwykłej", realizowanej co roku od 1 marca) emerytur i rent i innych tego typu świadczeń. Ta dodatkowa waloryzacja ma nastąpić tylko jeżeli wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszym półroczu danego roku przekroczy 5%. Już teraz wiadomo, że tak wysoka inflacja nie wystąpiła w Polsce w I półroczu 2024 r. W pierwszych sześciu miesiącach bieżącego roku inflacja wyniosła 2,7%, a na cały 2024 rok jest prognozowana inflacja na poziomie 3,7% (taka jest prognoza NBP z lipca 2024 r.). A zatem nie spełnił się warunek konieczny dla dodatkowej waloryzacji emerytur i rent.
- Dodatkowa waloryzacja emerytur i rent - druga w tym samym roku. Projekt nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS rozpatrzony przez Radę Ministrów ale nie skierowany do Sejmu
- Termin i wskaźnik drugiej w roku (dodatkowej) waloryzacji emerytur i rent
- Podstawa waloryzacji rocznej
- Kiedy przepisy o drugiej (dodatkowej) waloryzacji wejdą w życie?
- Będą nowe przepisy zapobiegające niskim waloryzacjom emerytur i rent?
Dodatkowa waloryzacja emerytur i rent - druga w tym samym roku. Projekt nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS rozpatrzony przez Radę Ministrów ale nie skierowany do Sejmu
Obietnica wprowadzenia drugiej waloryzacji emerytur i rent, gdy inflacja będzie przekraczała 5%, znalazła się pod nr 7. w słynnych 100 konkretach na pierwsze 100 dni rządów, sformułowanych przez Koalicję Obywatelską podczas ostatniej kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu.
Teraz ta obietnica przybrała już formę projektu nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS przygotowanych w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Ale projekt ten (procedowany przez rząd od czerwca br.) nie został jeszcze (stan na 4 stycznia 2025 r.) przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do Sejmu. 10 września 2024 r. Rada Ministrów wreszcie rozpatrzyła ten projekt ale nie skierowała go do Sejmu. W komunikacie Centrum Informacyjne Rządu wskazało: Projekt spełnił oczekiwania członków rządu. Rada Ministrów powróci do procedowania projektu, jeżeli pojawi się ryzyko przekroczenia 5% inflacji. Na razie Ministerstwo Finansów nie przewiduje jednak takiego wzrostu. Mechanizm dodatkowej waloryzacji jest opracowany, a dalsze procedowanie projektu ustawy może zostać podjęte w każdym momencie, jeżeli będzie taka konieczność. Podstawowa waloryzacja emerytur i rent pozostaje bez zmian, co oznacza, że emeryci i renciści otrzymają wyższe świadczenia w marcu przyszłego roku.
Do tej pory waloryzacja emerytur i rent odbywała się tylko raz w roku kalendarzowym (od 1 marca) z zastosowaniem procentowego wskaźnika waloryzacji, odpowiadającemu średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększonemu o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym (tzw. roczna waloryzacja świadczeń).
Rząd zauważył, że w sytuacji wysokiej inflacji, emeryci i renciści (zwłaszcza ci o niskich emeryturach i rentach) mocno odczuwają wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w ciągu roku, a ich świadczenia szybko tracą swoją realną wartość.
Dlatego proponuje się wprowadzenie (obok obowiązujących teraz przepisów w zakresie rocznej waloryzacji świadczeń) dodatkowej waloryzacji w przypadku, gdy wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych (tzw. inflacja) w pierwszym półroczu danego roku kalendarzowego przekroczy 5%.
Po tej zmianie waloryzacja emerytur i rent będzie odbywała się:
- raz w roku, gdy inflacja w pierwszym półroczu nie przekroczy 5% - zastosowanie będą miały dotychczasowe zasady rocznej waloryzacji świadczeń,
- dwa razy w roku - jeżeli inflacja w pierwszym półroczu powyżej 5% - przeprowadzona zostanie wówczas zarówno waloryzacja roczna, jak i dodatkowa waloryzacja świadczeń.
Termin i wskaźnik drugiej w roku (dodatkowej) waloryzacji emerytur i rent
Dodatkowa (interwencyjna) waloryzacja emerytur i rent i innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych ma być przeprowadzana od 1 września, w sytuacji gdy wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszym półroczu danego roku przekroczy 105%.
Tak samo, jak w przypadku waloryzacji corocznej, ta dodatkowa waloryzacja będzie polegała na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru, w wysokości przysługującej 31 sierpnia roku, w którym przeprowadza się dodatkową waloryzację, przez wskaźnik dodatkowej waloryzacji.
Dodatkowa waloryzacja obejmie emerytury i renty przyznane przed terminem tej waloryzacji.
Wskaźnikiem dodatkowej waloryzacji ma być wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszym półroczu danego roku (pod warunkiem jego przekroczenia ponad 105%) zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym półroczu danego roku.
Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych w pierwszym półroczu ma być:
- wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w pierwszym półroczu danego roku albo
- wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w pierwszym półroczu danego roku, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla emerytów i rencistów w pierwszym półroczu danego roku.
Wprowadzenie dodatkowej waloryzacji będzie wymagało też:
1) zobowiązania Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do ogłaszania – w terminie do dnia 15 lipca – dodatkowych komunikatów w sprawie: wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w pierwszym półroczu danego roku, wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla emerytów i rencistów w pierwszym półroczu danego roku, realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w pierwszym półroczu danego roku.
2) ogłaszania przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w roku gdy taka waloryzacja będzie przeprowadzana, dodatkowych komunikatów w sprawie należnych od terminu dodatkowej waloryzacji: kwot najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych, kwoty maksymalnych zmniejszeń, kwoty emerytur i rent wolnych od potrąceń i egzekucji.
Zwaloryzowane drugi raz emerytury i renty będą podwyższane na okres od 1 września roku, w którym przeprowadzana jest dodatkowa waloryzacja do ostatniego dnia lutego następnego roku kalendarzowego, tj. do dnia poprzedzającego terminem corocznej waloryzacji od 1 marca.
MRPiPS informuje, że zwiększenie udziału realnego wzrostu wynagrodzenia we wskaźniku dodatkowej waloryzacji, ponad ustawowe 20%, ma być przedmiotem corocznych negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego odbywających się w czerwcu, w roku poprzedzającym waloryzację. Czyli tak samo jak w przypadku waloryzacji rocznej.
Negocjacje te będą się odbywały łącznie, a wynegocjowane ewentualne zwiększenie będzie jednakowe dla udziału realnego wzrostu wynagrodzeń we wskaźniku waloryzacji rocznej i wskaźniku dodatkowej waloryzacji.
W 2024 r., w przypadku przeprowadzenia dodatkowej waloryzacji, z uwagi że czerwcowe negocjacje dotyczyć będą zwiększenia udziału wynagrodzeń we wskaźniku waloryzacji w 2025 r., proponuje się przyjęcie we wskaźniku dodatkowej waloryzacji zwiększenia na poziomie 20% realnego wzrostu wynagrodzeń w pierwszym półroczu danego roku.
Podstawa waloryzacji rocznej
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wyjaśnia, że podstawą waloryzacji rocznej będzie, tak jak dotychczas, kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację - ale bez uwzględniania dodatkowej waloryzacji.
Zatem w przypadku emerytur i rent przyznanych do 31 sierpnia poprzedniego roku kalendarzowego, które podlegały dodatkowej waloryzacji - przy waloryzacji rocznej waloryzowana będzie kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru bez uwzględniania podwyżek emerytur i rent wynikających z dodatkowej waloryzacji.
A więc dodatkowa waloryzacja - (druga w tym samym roku) nie jest dodatkową podwyżką świadczeń emerytalno-rentowych, tylko przyspieszoną wypłatą części ich podwyżki, która wynika ze wskaźnika waloryzacji z marca następnego roku, opartego na rocznym wskaźniku inflacji z roku poprzedniego ze względu na wyższą niż 5% inflację w I półroczu danego roku.
A zatem jeżeli - przykładowo - dojdzie do drugiej waloryzacji we wrześniu 2024 roku (o 5%), to w marcu 2025 roku waloryzowana będzie (np. przy wskaźniku waloryzacji o 7%) kwota emerytury lub renty tylko o 2% (7%-5%).
Kiedy przepisy o drugiej (dodatkowej) waloryzacji wejdą w życie?
Omawiana nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z FUS miała zostać przyjęta przez Radę Ministrów i skierowana do Sejmu w II kwartale 2024 roku. Tak przynajmniej wynikało z Wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. Ale ten termin nie został dotrzymany. Według stanu na dzień 26 grudnia 2024 r. projekt ten nadal nie został skierowany do Sejmu. Zapewne rządowi nie śpieszy się z tą nowelizacją, bo też inflacja w I półroczu 2024 roku nie wyniosła 5%. GUS za pierwsze sześć miesięcy 2024 r. zmierzył inflację na poziomie 2,7%. A zgodnie z prognozą NBP z lipca 2024 r. w całym 2024 r. inflacja wyniesie 3,7 procent.
Będą nowe przepisy zapobiegające niskim waloryzacjom emerytur i rent?
W toku prac legislacyjnych nad omawianym projektem, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej wystosowała pismo (sygn. DUS-I.4030.2.2024.MS) do Macieja Berka, Ministra - członka Rady Ministrów, w którym poruszyła temat niskich waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych.
Na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, waloryzacja świadczeń przeprowadzana jest co roku, od dnia 1 marca, przy zastosowaniu procentowego wskaźnika waloryzacji, który
odpowiada średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększonemu o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym (tzw. roczna waloryzacja świadczeń).
Zwiększenie o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia jest przedmiotem corocznych negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego (RDS). W przypadku braku porozumienia w ramach tych negocjacji wysokość zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w danym roku określa rozporządzenie Rady Ministrów.
Ministra zwróciła uwagę, że rzeczywisty wskaźnik rocznej waloryzacji świadczeń opiera się na danych dotyczących faktycznego wykonania w zakresie inflacji i realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym (ogłaszanych w komunikatach Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego).
Wysokość wskaźnika waloryzacji świadczeń jest uzależniona przede wszystkim od inflacji (w poprzednim roku kalendarzowym). Malejąca inflacja to niższy wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych oraz oznaka powrotu do stabilnej sytuacji gospodarczej kraju. Przekłada się ona jednak także na niższą waloryzację emerytur i rent w trakcie roku, z uwagi na niższą utratę wartości świadczeń.
W projekcie ustawy budżetowej na rok 2025 szacowany wskaźnik waloryzacji emerytur i rent wynosi ok. 105,82%. Jednocześnie zgodnie z danymi makroekonomicznymi zawartymi zarówno w projekcie ustawy budżetowej na rok 2025, jak i w „Wytycznych dotyczących stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania
skutków finansowych projektowanych ustaw. Aktualizacja – październik 2024 r.”, w horyzoncie prognozy spodziewany jest stopniowy spadek inflacji. W 2025 r. średnioroczna inflacja wyniesie 5,0%, a w końcu horyzontu prognozy tempo wzrostu cen konsumpcyjnych osiągnie przedział dopuszczalnych wahań od celu inflacyjnego NBP i wyniesie odpowiednio
3,1% w 2026 r., 2,6% w 2027 r. i 2,5% - 2028 r. Dane te pozwalają identyfikować ryzyko wystąpienia niskich waloryzacji w latach następujących po tych latach.
Jednocześnie ministra Dziemianowicz-Bąk poinformowała, że zgodnie z zobowiązaniem z posiedzenia Rady
Ministrów 17 października 2024 r. w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej odbyło się robocze spotkanie dotyczące kwestii zapobiegania zjawisku niskich waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych w przyszłości. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Obrony Narodowej, Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA, Biura Emerytalnego Służby Więziennej.
W trakcie tego spotkania przedstawione zostały, przygotowane w MRPiPS, warianty rozwiązania problemu niskich waloryzacji świadczeń. Dyskusja dotyczyła możliwości:
- wprowadzenia wyższego udziału realnego wzrostu wynagrodzeń we wskaźniku waloryzacji,
- wprowadzenia waloryzacji procentowo-kwotowej, z podwyżką na gwarantowanym poziomie określonego procentowo parametru (np. 10% najniższej emerytury),
- zmiany mechanizmu waloryzacji z procentowo-płacowej na waloryzację płacową.
Jak wskazała ministra Dziemianowicz-Bąk, w dyskusji jako najbardziej optymalny środek do łagodzenia ryzyka niskich waloryzacji wskazano podwyższenie udziału realnego wzrostu wynagrodzeń we wskaźniku waloryzacji, które może nastąpić w ramach negocjacji w Radzie Dialogu Społecznego lub w drodze rozporządzenia Rady Ministrów i nie wymaga przeprowadzania zmian ustawowych.
Dlatego ministra Dziemianowicz-Bąk - jako możliwe rozwiązanie problemu niskich waloryzacji - zarekomendowała
posłużenie się elementem płacowym wskaźnika waloryzacji świadczeń, tj. przyjęcie rozwiązania polegającego na ewentualnym zwiększeniu realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia we wskaźniku waloryzacji ponad ustawowe 20%.
Zdaniem ministry, przyjęcie tego rozwiązania pozwoliłoby na szybkie i uniwersalne, a także incydentalne
dostosowywanie wskaźnika waloryzacji (w zakresie udziału realnego wzrostu wynagrodzeń) do występujących w danym czasie warunków społeczno-gospodarczych.
Możliwe byłoby uzgodnienie wysokości przedmiotowego zwiększenia wskaźnika waloryzacji już na etapie czerwcowych negocjacji w ramach Rady Dialogu Społecznego. W przypadku braku uzgodnienia stanowiska Rady Dialogu Społecznego, Rada Ministrów określa, w drodze rozporządzenia, wysokość zwiększenia, biorąc pod uwagę informacje o prognozowanych wielkościach makroekonomicznych, w tym wielkość wskaźnika inflacji, stanowiących
podstawę do opracowania projektu ustawy budżetowej na rok następny.
Takie zmiany - o ile zostaną zaakceptowane przez rząd - będą dotyczyć raczej najwcześniej 2026 roku. Ministra Dziemianowicz-Bąk wskazała, że gdyby wyrażona została potrzeba podwyższenia wskaźnika waloryzacji w odniesieniu do waloryzacji świadczeń, która będzie miała miejsce w 2026 r., spotkanie w celu ustalenia ewentualnego dalszego postępowania powinno odbyć się odpowiednio wcześnie, z uwagi na terminy wynikające z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dotyczące negocjacji w Radzie Dialogu Społecznego. Zgodnie z przepisami, w czerwcu 2025 r. odbędą się bowiem negocjacje w zakresie wysokości zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w 2026 r. w części dotyczącej realnego wzrostu płac.