W aktualnym stanie prawnym na zatrzymanie prawa jazdy kierowcy przez policjanta nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Infrastruktury o rozpoczęcie prac legislacyjnych w celu wprowadzenia podstawy prawnej do zaskarżania takiego zatrzymania prawa jazdy.
- Zatrzymanie prawa jazdy i zawieszenie uprawnień do kierowania pojazdami - podstawa prawna
- RPO: musi być możliwość zaskarżenia do sądu
Zatrzymanie prawa jazdy i zawieszenie uprawnień do kierowania pojazdami - podstawa prawna
Rzecznik Praw Obywatelskich informuje, że do jego Biura wpływają prośby o interwencję w celu umożliwienia wnoszenia zażalenia na zatrzymanie prawa jazdy przez funkcjonariusza Policji w trybie art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. a, c-f i pkt 2-3 Prawa o ruchu drogowym. Zgodnie z art. 104a § 1 pkt 1 ustawy z o kierujących pojazdami oznacza to zawieszenie uprawnień do kierowania pojazdami.
RPO: musi być możliwość zaskarżenia do sądu
Zdaniem RPO przepis art. 104a § 1 pkt 1 ustawy z o kierujących pojazdami sam w sobie nie budzi wątpliwości konstytucyjnych. Ale - zdaniem Rzecznika - na czynność zatrzymania prawa jazdy, która nie jest ani decyzją administracyjną ani postanowieniem - powinna jednak przysługiwać skarga do sądu administracyjnego. Orzekają one w sprawach skarg na akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa.
Jak wskazał Rzecznik, z uchwały 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 lutego 2008 r. wynika, że wolą ustawodawcy było objęcie kontrolą sądu administracyjnego „tych prawnych form działania administracji publicznej, które mogą być i są podejmowane przez organy administracji publicznej w stosunku do podmiotów administrowanych, w sprawach, dla których załatwienia nie jest przewidziana forma decyzji lub postanowienia administracyjnego”.
Ale Naczelny Sąd Administracyjny uważa, że na podstawie art. 3 § 2 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego na zatrzymanie prawa jazdy przez policjanta. Relewantne z punktu tych rozważań brzmienie art. 104a ust. pkt 1 i ust. 5 ustawy z o kierujących pojazdami uzyskał 5 grudnia 2021 r. na skutek jego zmiany przez art. 4 pkt 35 ustawy z 14 października 2021 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw. Ustawa nowelizująca nie zawierała żadnych przepisów przejściowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że art. 104a ust. 1 pkt 1 i ust. 5 ustawy z o kierujących pojazdami w brzmieniu po 5 grudnia 2021 r. nie mógł stać się podstawą wydanych dotychczas rozstrzygnięć w postępowaniach sądowo-administracyjnych, których pokłosiem jest wykluczenie zaskarżalności do sądu administracyjnego czynności zatrzymania prawa jazdy przez policjanta.
A przecież zaskarżalne są decyzje administracyjne starosty o zatrzymaniu dokumentu stwierdzającego posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdami wydane na podstawie art. 102 ust. 1 pkt 2-5 i 7 oraz ust. 1d ustawy z o kierujących pojazdami oraz art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny lub na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, a także decyzja administracyjna starosty o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami wydana na podstawie art. 103 ust. 1 ustawy z o kierujących pojazdami. Zaskarżalna jest także decyzja administracyjna starosty o cofnięciu uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych w razie orzeczenia zakazu ich prowadzenia wyrokiem sądowym.
Art. 45 ust. 1 Konstytucji RP ( „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd") wyraża prawo do sądu. Obejmuje ono prawo do sądowego wymiaru sprawiedliwości, tj. merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawach z zakresu praw jednostki oraz prawo do sądowej kontroli aktów, które godzą w konstytucyjne prawa i wolności jednostki.
W wyroku z 12 maja 2011 r. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że Konstytucja nie reguluje "(...) bezpośrednio zagadnienia liczby organów prowadzących postępowanie mające na celu rozstrzygnięcia sprawy i nie zakazuje (...) ani rozdzielania czynności podejmowanych w celu rozpatrzenia sprawy między różne organy władzy publicznej, ani różnicowania zasad postępowania dla poszczególnych organów. Z perspektywy Konstytucji istotne jest, aby ostateczne i wiążące rozstrzygnięcie sprawy należało do sądu sprawującego wymiar sprawiedliwości (...) zgodnie z utrwalonym orzecznictwem konstytucyjnym wystarczy, by w kompetencji sądów była ostateczna weryfikacja rozstrzygnięcia organu niesądowego (...) Nie budzi więc wątpliwości, że prawo do sądu jest zachowane na gruncie takich regulacji, które - dopuszczając możliwość uruchomienia postępowania przed sądem powszechnym lub sądem administracyjnym - zapewniają kontrolę sądową rozstrzygnięcia, decyzji czy innego aktu indywidualnego kształtującego sytuację prawną jednostki lub innego podmiotu podobnego".
Dlatego RPO w piśmie z 4 marca 2024 r. do Ministra Infrastruktury zaapelował o podjęcie zmian legislacyjnych w celu umożliwienia odwołania się obywateli do sądu administracyjnego od zatrzymania prawa jazdy przez policjanta.