Art. 1 ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób zawiera definicję „osoby stwarzającej zagrożenie”. Jest ona rozumiana jako osoba, która wskutek zaburzeń psychicznych może stwarzać zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób i która spełnia łącznie następujące przesłanki. Po pierwsze została prawomocnie skazana za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Po drugie w trakcie postępowania wykonawczego stwierdzono u niej zaburzenia psychiczne w postaci upośledzenia umysłowego, zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych. Po trzecie stwierdzone u niej zaburzenia psychiczne mają taki charakter lub nasilenie, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej i obyczajności, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat.
Przykładem takiej osoby jest przestępca Mariusz Trynkiewicz. W czasie przerwy w odbywaniu kary za molestowanie dzieci dopuścił się zbrodni zabójstwa czterech chłopców. Został skazany na karę śmierci, która w drodze amnestii w 1989 r. została zamieniona na karę 25 lat pozbawienia wolności. Okres odbywania kary upływa 11 lutego 2014 roku. Zaburzenia psychiczne w jego przypadku były znane sądowi w momencie wymierzania kary.
Zobacz: Zmiany w postępowaniu karnym i w wykroczeniach
Krajowy Ośrodek Terapii Zaburzeń Psychicznych
Wskazana ustawa przewiduje dwie możliwości kontroli nad wychodzącymi na wolność. Po pierwsze pozwala na umieszczenia przestępcy, już po odbyciu kary, w Krajowym Ośrodku Terapii Zaburzeń Psychicznych. Wprowadza więc możliwości orzekania środka leczniczo-izolacyjnego o charakterze administracyjnym. Z wnioskiem o skierowanie skazanego do odpowiedniego ośrodka izolacyjnego może wystąpić tylko dyrektor zakładu karnego. Podstawą do rozpoczęcia procedury przymusowej izolacji jest opinia obecnych w zakładzie karnym psychologów, którzy stwierdzą, że skazany jest „osobą stwarzającą zagrożenie”. Decyzję w tym zakresie podejmuje sąd rodzinny i cywilny. W pierwszej instancji sądem właściwym jest sąd okręgowy, w składzie trzech sędziów. Orzeka on na podstawie przepisów ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Podstawą dla podjęcia decyzji będzie opinia dwóch biegłych lekarzy psychiatrów. Prowadzona w tym celu obserwacja, będzie odbywać się już w zakładzie izolacyjnym, nie może trwać dłużej niż 4 tygodnie.
Przykładem placówki powołanej na mocy wskazanej ustawy jest Regionalny Ośrodek Psychiatrii Sądowej w Gostyninie na Mazowszu. Ośrodki, takie jak ten w Gostyninie, podlegają bezpośrednio Ministerstwu Zdrowia. W czasie pobytu w ośrodku wobec skazanego ma zostać zastosowane odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Ma ono na celu poprawę jego stanu zdrowia (głównie psychicznego) i przystosowanie go do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Możliwe będzie również, w uzasadnionej sytuacji, stosowanie środków przymusu bezpośredniego, takich jak: przytrzymanie, przymusowe podanie leków, unieruchomienie, izolacja, użycie: kajdanek, pałki i substancji obezwładniającej. Sąd nakaże także pobranie materiału do analizy DNA, odcisków palców, a także wykonanie zdjęć, szkiców i opisów wizerunków. Wskazane dane mogą być użyteczne przy wykrywaniu osoby, która dopuści się przestępstwa.
Nadzór prewencyjny
Drugim, post penalnym środkiem zabezpieczającym jest prewencyjny nadzór sprawowany przez policję. Sąd skieruje osobę pod nadzór policji jeśli stwierdzi, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez tę osobę czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu, wolności seksualnej i obyczajności, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat. Na „osobę stwarzającą zagrożenie” nałożone zostaną pewne obowiązki. Będzie ona zobligowana do każdorazowego informowania komendanta Policji sprawującego nadzór prewencyjny o zmianie miejsca stałego pobytu, miejsca zatrudnienia i swoich danych osobowych.
Obydwa środki orzekane są bez określania terminu. Dalszą potrzebę stosowania środka ocenia sąd, co najmniej raz na 6 miesięcy.
Polecamy serwis: Więziennictwo
Omawiane uregulowania budzą szereg wątpliwości. Zdaniem karnisty – Jana Widackiego – zezwalają one na karanie ludzi za to, co mogą zrobić w przyszłości. Jest to niedopuszczalna praktyka. Opieka nad osobami wychodzącymi na wolność po tak długim okresie stanowi duży problem społeczny. Głównym celem ustawy jest zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa społeczeństwa.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2014r. poz.24).