Zmianie ulega bowiem ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze.
Celem przedmiotowej ustawy jest wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 maja 2012 r. (sygn. akt P 11/10) stwierdzającego niezgodność przepisu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, z późn. zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
W ww. wyroku Trybunał wskazał na potrzebę podjęcia inicjatywy ustawodawczej w przedmiocie umożliwienia zwolnienia od kosztów sądowych dłużnikom (w tym spółkom z ograniczoną odpowiedzialnością) w postępowaniu upadłościowym.
Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, przepisu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: ustawa) w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością.
Art. 32 ust. 1 ustawy w dotychczasowym brzmieniu stanowił, że „W stosunku do dłużnika nie stosuje się przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych”.
Zobacz również: Prezydent podpisał nowelizację Prawa upadłościowego i naprawczego
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że w art. 32 ust. 1 ustawy ustawodawca ograniczył prawo do sądu uniemożliwiając uzyskanie zwolnienia dłużnika-wnioskodawcy od opłaty sądowej od wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy zmuszał sąd upadłościowy do zwrotu nieopłaconego wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości bez merytorycznego rozpatrzenia, nawet jeżeli wniosek jest zasadny. Droga sądowa w tym postępowaniu jest formalnie otwarta dla każdego, a podjęcie postępowania nakazane (art. 21 ust. 1 ustawy), jednak dłużnicy nieposiadający dostatecznych środków aby opłacić wniosek nie mogli zrealizować swego prawa i obowiązku.
Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd. Jak wynika z orzecznictwa TK w tym zakresie na prawo do sądu składa się prawo dostępu do sądu czyli do uruchomienia procedury przed sądem, prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, prawo do wyroku sądowego tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd, prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawę. Prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie może zostać ograniczone w postaci zamknięcia przez ustawę drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw konstytucyjnych, gdyż takie ograniczenie byłoby sprzeczne z art. 77 ust. 2 Konstytucji. Trybunał wskazał, że ograniczenia dostępu do sądu mogą przejawiać się nie tylko w sposób bezpośredni, ale także w sposób pośredni na skutek barier ekonomicznych – wygórowanych kosztów postępowania. Taką barierą jest bezwzględne wyłączenie przez przepisy możliwości zwolnienia od kosztów sądowych, bez zbadania indywidualnej sytuacji podmiotu składającego wniosek o takie zwolnienie. Trybunał wielokrotnie wskazywał na funkcje społeczne kosztów sądowych w aspekcie pozytywnym, ale także negatywnym (utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości). Należy uwzględnić, że skuteczne uruchomienie postępowania upadłościowego pozwala na zakończenie działalności gospodarczej zadłużonego przedsiębiorcy, które zapewni najpewniejszą ochronę wierzycieli.
Trybunał Konstytucyjny wskazał także, że ograniczenie prawa dostępu do sądu określone w art. 32 ust. 1 ustawy, polegające na bezwzględnym zakazie stosowania przepisów o zwolnieniu od kosztów sądowych wobec dłużnika składającego wniosek o ogłoszenie upadłości, nie jest w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji uzasadnione. Art. 31 ust. 3 Konstytucji dopuszcza ustanowienie ograniczeń korzystania z wolności i praw tylko pod warunkiem, że jest to konieczne dla realizacji jednej lub kilku z wartości w nim wskazanych. Trybunał wskazał, że przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie w art. 32 ust. 1 ustawy jest skrajne, nadmierne w stosunku do celów, którym służą koszty postępowania, a przez to niezgodne z zasadą proporcjonalności określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny wskazał ponadto, że ustawodawca normując zwolnienie od kosztów sądowych dłużnika wnioskodawcy powinien rozważyć nie tylko doraźne cele fiskalne, ale także ewentualny interes gospodarczy państwa oraz ochronę ładu prawnego i pewność obrotu gospodarczego.
Trybunał orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 32 ust. 1 ustawy w zakresie, w jakim dotyczy dłużników będących spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością. Wyrok w tej sprawie ma charakter zakresowy i nie zmienił brzmienia zaskarżonego przepisu. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że nie została usunięta niekonstytucyjność art. 32 ust. 1 ustawy w zakresie odnoszącym się do pozostałych podmiotów będących dłużnikami, którzy są zobowiązani do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości i ubiegają się o zwolnienie od kosztów sądowych.
W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny wskazał na konieczność dostosowania sytuacji innych podmiotów objętych regulacją art. 32 ust. 1 ustawy do treści wyroku.
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 maja 2012 r., kierując się brzmieniem sentencji wyroku oraz jego uzasadnieniem, w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze, zgodnie z sugestią Trybunału Konstytucyjnego, dokonano zmiany poprzez uchylenie ust. 1 w art. 32.
Usunięcie treści ust. 1 w art. 32 powoduje, że w miejsce dotychczasowego zakazu zwolnienia dłużnika od kosztów sądowych automatycznie znajdą zastosowanie reguły ogólne w tym zakresie wynikające z ustawy o kosztach sądowych, która to ustawa przewiduje zwolnienie od kosztów sądowych dla przedsiębiorców, którzy są osobami fizycznymi - według art. 102 ustawy o kosztach sądowych, natomiast jeżeli są osobami prawnymi – na zasadach określonych w art. 103 tej ustawy. Zgodnie z art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Natomiast zgodnie z art. 103 tej ustawy sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
Zobacz również: Upadłość konsumencka