Łączenie kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności
11 czerwca 2019 r. o godz. 11.00 Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie w sprawie połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim i Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej dotyczących obowiązku objęcia węzłem kary łącznej kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz orzeczenia kary łącznej pozbawienia wolności po „przeliczeniu” kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 87 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny w zakresie, w jakim nakłada na sąd obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pozostałym zakresie Trybunał umorzył postępowanie.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie.
Polecamy: Kodeks kierowcy - zmiany 2019
Kwestionowany art. 87 § 1 k.k.
Zakwestionowany przez pytające sądy art. 87 § 1 k.k. jest podstawą prawną łączenia węzłem kary łącznej kar różnorodzajowych. Stanowi, że w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności. Objęcie węzłem kary łącznej kar różnorodzajowych zakłada więc również zamianę („przeliczenie”) podlegającej łączeniu kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności. Z art. 87 § 1 k.k. wynika, że zarówno zamiana kary nieizolacyjnej na karę izolacyjną, jak i wymierzenie kary łącznej pozbawienia wolności w miejsce prawomocnie orzeczonych kar różnorodzajowych, są obligatoryjne. Jedyny wyjątek ustawodawca przewidział w art. 87 § 2 k.k., jednakże zakres stosowania tego wyjątku jest ograniczony do spraw, w których wymiar kary nie przekracza 6 miesięcy w wypadku kary łącznej pozbawienia wolności oraz 2 lat w wypadku kary łącznej ograniczenia wolności.
Zdaniem pytających sądów, wynikający z art. 87 § 1 k.k. obowiązek połączenia kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności oraz wymierzenia w ich miejsce kary łącznej pozbawienia wolności po uprzednim „przeliczeniu” kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności narusza konstytucyjne standardy w zakresie prawa do sądu, albowiem obligatoryjność i automatyzm zakwestionowanego mechanizmu powodują, iż sądy karne nie mają żadnej możliwości merytorycznej kontroli przesłanek stosowania środka polegającego na pozbawieniu jednostki wolności osobistej. W stanie normatywnym ukształtowanym przez art. 87 § 1 k.k. wydanie orzeczenia o pozbawieniu wolności następuje więc z mocy prawa, a nie na skutek merytorycznej decyzji sądu.
TK: sądy mają pełnić funkcję strażnika wolności osobistej
Trybunał, odpowiadając na zadane pytania prawne, przypomniał, że jednym z najważniejszych środków ochrony wolności osobistej jednostki przed nieuzasadnionym jej pozbawieniem jest pełna, realna kontrola przez sądy przesłanek pozbawienia wolności. Z konstytucyjnego punktu widzenia to sądy mają pełnić funkcję strażnika wolności osobistej. Tym samym wykluczona jest dopuszczalność pozbawienia wolności z mocy prawa. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału wynika, że w postępowaniu, w którym ma zapaść decyzja dotycząca pozbawienia wolności, ustawodawca musi zapewnić sądom pewien zakres uznania („minimum kompetencji sądu”) i nie może sprowadzić ich do „roli notarialnej”.
Rola sądów sprowadzona o "roli notarialnej"
Trybunał uznał, że wydawanie przez sąd wyroku łącznego, na mocy którego – w miejsce kar prawomocnie orzeczonych za zbiegające się przestępstwa – orzekana jest nowa kara, nazywana przez kodeks kary „karą łączną”, stanowi „sprawę” w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponieważ w wypadku art. 87 § 1 k.k. chodzi o orzeczenie kary łącznej pozbawienia wolności, „sprawa” dotyczy w istocie wymiaru pozbawienia jednostki wolności osobistej objętej ochroną na mocy art. 41 ust. 1 Konstytucji. W sytuacjach procesowych nieobjętych art. 87 § 2 k.k., połączenie kar różnorodzajowych węzłem kary łącznej pozbawienia wolności po dokonaniu zamiany kary ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności jest obligatoryjne i niejako automatyczne, albowiem sąd nie ma możliwości odstąpienia od takiego połączenia nawet, jeśli uzasadniałyby to okoliczności indywidualnej sprawy (pozytywna prognoza kryminologiczna dotycząca sprawcy, jego warunki osobiste, postawa podczas wykonywania kary ograniczenia wolności, cele wychowawcze i resocjalizacyjne karania, itp.). Rola sądów została zatem w tym wypadku sprowadzona do „roli notarialnej”. Tymczasem zgodnie ze standardem wynikającym z art. 45 ust. 1 Konstytucji, sąd, który orzeka o pozbawieniu wolności, musi mieć zapewniony pewien zakres możliwości oceny okoliczności indywidualnej sprawy i ich uwzględnienia podczas wymiaru kary. Takiego warunku nie spełnia oceniany art. 87 § 1 k.k. Z tego względu Trybunał orzekł, że przepis ten narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Z tych samych względów Trybunał uznał, że art. 87 § 1 k.k. jest również niezgodny z art. 175 ust. 1 Konstytucji, który zastrzega wyłączność kompetencji sądów w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Zdaniem Trybunału, skoro czynności sądu karnego – polegające na wydaniu wyroku łącznego i orzeczeniu na jego mocy kary łącznej podlegającej wykonaniu zamiast kar wcześniej prawomocnie orzeczonych za zbiegające się przestępstwa – są formą sprawowania wymiaru sprawiedliwości w rozumieniu tego wzorca, to sądy, pełniąc funkcję strażnika konstytucyjnie chronionej wolności osobistej jednostek, powinny mieć zapewnioną możliwość kontroli przesłanek pozbawienia wolności i pewną swobodę decydowania w tym zakresie. W konstytucyjnym standardzie sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy nie mieści się sytuacja, w której ustawodawca wyłącza możliwość skutecznego wykonywania kary ograniczenia wolności, wcześniej prawomocnie orzeczonej przez niezawisły sąd, i nakazuje sądowi, który ma obowiązek wydać wyrok łączny, obligatoryjnie zamienić tę karę na karę pozbawienia wolności po dokonaniu przeliczenia zgodnie z zasadami wskazanymi w ustawie.
Przewodniczącym składu orzekającego był sędzia TK Stanisław Rymar, sprawozdawcą był sędzia TK Piotr Pszczółkowski
Polecamy serwis: Sprawy karne