Zdolność matrymonialna
Pierwsza zasada o fundamentalnym znaczeniu dotyczy tzw. „zdolności matrymonialnej” obywateli różnych państw wstępujących w związek małżeński. Jej źródłem jest art. 48 polskiego prawa prywatnego międzynarodowego, z którego wynika, że o możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste. Prawo ojczyste badane jest w chwili zawierania małżeństwa i dotyczy okoliczności przesądzających zarówno o dopuszczalności zawarcia małżeństwa, jak i przesłanek warunkujących brak możliwości jego zawarcia /przeszkody tamujące/. Na tak ustalone prawo – prawo ojczyste nupturienta w chwili zawierania związku małżeńskiego nie ma wpływu fakt, że po jego zawarciu dojdzie do zmiany obywatelstwa.
W przypadku osób, co, do których występuje trudność z ustaleniem właściwego prawa ojczystego wobec posiadania podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa, należy stosować normę określoną w art. 2 ustawy prawo prywatne, międzynarodowe wedle, której jeżeli obywatel polski posiada również inne obywatelstwo, stosuje się prawo polskie, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.W przypadku cudzoziemca posiadającego, co najmniej dwa obywatelstwa ustala się prawo tego państwa, z którym jest on najsilniej związany.Jeśli natomiast mamy do czynienia z tzw. apatrydą, – czyli osobą, wobec której nie można ustalić obywatelstwa, czy też osoba taka nie ma obywatelstwa żadnego państwa, wówczas stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania, w braku zaś miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa jego zwykłego pobytu.
Konkretyzując przyjmijmy hipotetycznie dwa alternatywne przypadki; w pierwszym cudzoziemiec zamierza zawrzeć związek małżeński z obywatelką polską przed polskim urzędnikiem stanu cywilnego, w drugim obywatel polski zamierza zawrzeć taki związek z Włoszką we włoskim urzędzie.
Zobacz także: Zawarcie związku małżeńskiego z wyznawcą Islamu
W obu przypadkach cudzoziemiec winien przedstawić przed polskim lub włoskim urzędnikiem stanu cywilnego zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa. Zaświadczenie to musi być wydane przez odpowiednie władze tego państwa, którego jest obywatelem.Gdy przedstawienie takiego zaświadczenia napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, to sąd na wniosek cudzoziemca może zwolnic go od złożenia takiego dokumentu jednakże samoistnie ocenia wtedy istnienie pozytywnych jak i brak negatywnych przesłanek do zawarcia małżeństwa.
Przesłanki pozytywne
Dotyczą one najczęściej odpowiedniego wieku nupturienta/pełnoletniości/, zdolności do mentalnego rozumienia znaczenia swojej decyzji. Podkreślić należy, że zasada swobody zawierania związku małżeńskiego jest potwierdzona w wielu aktach prawa międzynarodowego. Np. konwencja nowojorska w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw stanowi, że małżeństwo nie może być zawarte bez pełnej i zupełnej wiedzy/świadomości i wolnej niczym nie skrępowanej woli / obu stron. Mimo deklarowanej swobody zawierania małżeństwa – w wielu wypadkach może wystąpić konieczność powołania się na klauzule porządku publicznego w aspekcie zakazującym lub zezwalającym na zawarcie związku małżeńskiemu obywatelowi polskiemu z obywatelem innego państwa. Nastąpi to w przypadku, gdy prawo właściwe obce przewiduje rozwiązania prawne godzące w podstawowe zasady porządku prawnego RP np. przewidują zakaz zawierania związku małżeńskiego obywatelowi polskiemu z obywatelem innego państwa. Np. przewidują zakaz zawierania związku małżeńskiego z powodu różnicy rasy, narodowości, czy wyznania, lub zezwalają na zawarcie związku małżeńskiego przez osobę ubezwłasnowolnioną.
Przesłanki negatywne
Przesłanki negatywne do zawarcia związku małżeńskiego to najczęściej, wiek, pokrewieństwo powinowactwo, stosunek przysposobienia, stan psychiczny umysłowy oraz pozostawanie we wcześniej zawartym związku małżeńskim.
Polecamy serwis: Unieważnienie małżeństwa
W tym ostatnim przypadku zdarzały się przypadki pełnego zaskoczenia, gdy Polka, która pozostawała według jej mniemania w prawnie usankcjonowanym związku małżeńskim z obywatelem jednego z państw afrykańskich poniewczasie dowiadywała się, że jej małżonek jest formalnie związany z kilkoma innymi żonami, na co pozwala mu jego prawo ojczyste. Uświadomiła sobie po kilku latach, że nie zawarła skutecznie związku małżeńskiego gdyż według jej prawa ojczystego bigamia jest zakazana.W takiej sytuacji osoba ta winna nie tyle składać pozew rozwodowy, co wniosek w przedmiocie stwierdzenia nieważności związku małżeńskiego.
Forma zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem
Forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa ,w którym jest no zawierane /lex loci celebrationis matrimonii/. Oznacza to, że jeśli małżeństwo zawierane jest w Polsce zastosowanie w tym zakresie będą miały przepisy polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego a jeżeli we Włoszech przepisy prawne Republiki Włoskiej .Forma zawarcia małżeństwa to sposób, w jaki nupturienci składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński oraz inne okoliczności związane z samą ceremonią jak, zasady ceremonii udział świadków uczestnictwo urzędnika odpowiedniego organu państwowego dopuszczalność zawarcia związku przez pełnomocnika, upublicznienia woli zawarcia związku małżeńskiego, dokumentów oraz sporządzenie aktu stanu cywilnego. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami RP wystarczy zachowanie formy prawnej wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków w chwili zawarcia małżeństwa.Ta zasada może mieć zastosowanie również wobec nupturientów mających takie samo obywatelstwo ,którzy zawierają małżeństwo poza granicami RP w tym również obywateli polskich ;dodajmy jest to dość odważne odstępstwo od zasady właściwości prawa ojczystego które usuwa dysfunkcjonalność płynąca z posługiwania się dość sztywnym łącznikiem lex patriae/prawa ojczystego/.
Skutki braku zdolności materialnej do zawarcia małżeństwa oraz niezachowania właściwej formy
Ustawodawca przyjął, że niezachowanie przesłanek materialnych zdolności matrymonialnej jest oceniane według prawa ojczystego każdego z małżonków natomiast naruszenie przesłanek formalnych jest oceniane według prawa miejsca zawarcia. Skutki prawne naruszenia przesłanek materialnych czy formalnych ustalane według prawa właściwego mogą prowadzić do stwierdzenia nieistnienia małżeństwa, nieważności, czy też możliwość unieważnienia małżeństwa w zależności od tego, która z tych możliwości przewiduje prawo ojczyste nupturienta. Najczęściej niezachowanie przesłanek materialnych skutkuje nieważnością związku małżeńskiego a niezachowanie formy stwierdzeniem nieistnienia małżeństwa.
Zobacz również: Jak bronić się przed egzekucją z majątku wspólnego?
Konkludując: znajomość zasad prawnych gwarantujących skuteczność /ważność/ aktu zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem pozwala uniknąć w przyszłości stresu związanego z faktem ,że związek ten jest nieważny lub od początku nie istniał . Okoliczność ta negatywnie wpływa na ochronę prawną wspólności majątkowej , ogranicza prawo dziedziczenia oraz określa pozycję ich latorośli, które mają jedynie status dzieci pozamałżeńskich.
Autor: adw. Dr Dariusz Czajka, Profesor Nadzwyczajny Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji