Do małżeństw wyznaniowych wywołujących skutki cywilnoprawne (potocznie nazywanych „konkordatowymi”) mają zastosowanie przepisy prawa o przeszkodach małżeńskich, obowiązujące przy zawieraniu małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Unieważnienie małżeństwa w zakresie skutków cywilnoprawnych należy zatem do polskich sądów.
Unieważnienie przed polskim sądem
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym małżeństwo unieważnia się, gdy zaistnieją następujące przeszkody:
- wieku (mniej niż 18 lat),
- ubezwłasnowolnienia całkowitego,
- choroby psychicznej,
- bigamii,
- pokrewieństwa (w linii prostej oraz rodzeństwo),
- powinowactwa (w linii prostej),
- przysposobienia.
Małżeństwo może zostać unieważnione także wtedy, gdy przy jego zawarciu nastąpiły następujące wady oświadczenia woli:
- brak świadomości,
- błąd co do tożsamości drugiej strony,
- bezprawna groźba.
Gdy chcemy unieważnić małżeństwo z powodu jednej z powyższych przyczyn powinniśmy do sądu wnieść odpowiedni pozew.
Pozew o unieważnienie małżeństwa wnosi się do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków.
Od pozwu należy uiścić opłatę w wysokości 200 zł.
Zobacz również: Jak wnieść powództwo o unieważnienie małżeństwa?
W wyroku sąd orzeka o tym czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze. Za będącego w złej wierze uważa się małżonka, który w chwili zawarcia małżeństwa wiedział o okoliczności stanowiącej podstawę jego unieważnienia.
Orzeczenie zawiera też rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi obojga małżonków oraz o obowiązku alimentacyjnym rodziców względem dzieci.
Sąd rozstrzyga też o alimentach między małżonkami. W tym względzie małżonek zawierający małżeństwo w złej wierze traktowany jest jak małżonek winny rozkładu pożycia w przypadku rozwodu.
Gdy małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd rozstrzygnie o sposobie jego korzystania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania małżonków.
Na wniosek jednego z małżonków sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie takiego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Zobacz również: Unieważnienie małżeństwa – i co dalej?
Nawet gdy małżeństwo zostanie unieważnione wyrokiem polskiego sądu, to w świetle prawa kanonicznego małżeństwo nadal istnieje. Kodeks prawa kanonicznego przewiduje własne przyczyny stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w Kościele katolickim nie ma zarówno instytucji rozwodu, jak i unieważnienia małżeństwa. Możliwe jest jedynie stwierdzenie nieważności małżeństwa, co oznacza, że było ono od samego początku nieważne (nieważnie zawarte).
Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele
Do przyczyn uzasadniających stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego nalezą:
- przeszkoda wieku (wymagany wiek to 14 lat dla kobiety i 16 dla mężczyzny),
- niezdolność płciowa (impotencja, niepłodność nie jest bowiem przyczyną stwierdzenia nieważności),
- istniejący węzeł małżeński,
- różność religii,
- święcenia kapłańskie,
- śluby lub profesja zakonna,
- uprowadzenie,
- przeszkoda małżonkobójstwa,
- pokrewieństwo (w linii prostej pokrewieństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi, zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi, w linii bocznej nieważne jest zaś małżeństwo aż do czwartego stopnia włącznie);
- powinowactwo (w linii prostej we wszystkich stopniach);
- przeszkoda przyzwoitości publicznej (powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego albo z notorycznego lub publicznego konkubinatu. Powoduje zaś nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie);
- przeszkoda pokrewieństwa prawnego (adopcji).
a także braki, dotyczące zgody małżeńskiej tj.:
- brak minimum małżeńskiego poznania;
- pozbawienie używania rozumu;
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich;
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej;
- podstęp;
- symulacja;
- wykluczenie któregoś z istotnych przymiotów lub elementów małżeństwa (jedność, nierozerwalność, zrodzenie i wychowanie potomstwa);
- małżeństwo zawarte pod warunkiem;
- przymus i bojaźń.
Niezachowanie odpowiedniej formy zawarcia małżeństwa np. brak odpowiednich uprawnień u kapłana również stanowi przyczynę stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego.
O nieważnie zawartym małżeństwie rozstrzygają sądy kościelne. Pierwszym z etapów postępowania jest wniesienie skargi powodowej. Małżonek może zrobić to samodzielnie lub przy pomocy adwokata kościelnego. Samo postępowanie to koszt ok. 1500 zł, a czas jego trwania to ok. 2-3 lata.
Wszelkie niezbędne informacje na temat stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele znajdują się w naszym serwisie Rozwód kościelny.
Wyrok sądu kościelnego stwierdzający nieważność małżeństwa kościelnego nie powoduje ustania małżeństwa w świetle prawa polskiego. Postępowanie przed sądem kościelnym może jednak stanowić dowód w procesie o unieważnienie małżeństwa przed sądem cywilnym.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 ze zm.);
Kodeks Prawa Kanonicznego.