Unieważnienie małżeństwa

2813 małżeństw zawartych w Kościele katolickim sądy kościelne uznały za nieważne w 2020 r. To 1,8 proc. ogólnej liczby małżeństw zawartych w tym roku. Do sądów kościelnych trafia mniej niż 5 proc. osób, które uzyskały rozwód cywilny. To dane zawarte w raporcie ISKK „Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele katolickim w Polsce”.

Rozpatrując kwestię unieważnienia małżeństwa zwykle jako podstawową przyczynę wymienia się bigamię, która powinna być rozumiana jako pozostawanie przez jednego z małżonków w innym związku małżeńskim. Przy czym bez znaczenia jest forma zawarcia małżeństwa. Unieważnienie z powodu bigamii dotyczy zarówno małżeństw wyznaniowych, jak i cywilnych.

W codziennym języku sformułowanie rozwód kościelny bądź unieważnienie małżeństwa kościelnego często używane jest zamiast określeń stwierdzenie czy orzeczenie nieważności małżeństwa. Pierwsze sformułowania oznaczają, iż zawarty związek małżeński był przez jakiś czas ważny, drugie zaś, iż od początku mamy do czynienia z nieważnym związkiem małżeńskim. Spróbujmy się wspólnie zastanowić nad prawidłowością i konsekwencjami terminologii z Kodeksu Prawa Kanonicznego (dalej: KPK).

Wg Kodeksu Prawa Kanonicznego w sprawach dotyczących osób, a takimi sprawami są kościelne procesy o nieważność małżeństwa, nie ma tzw. stanu rzeczy osądzonej (kan. 1643 KPK). Innymi słowy: nawet, gdy w danej sprawie zapadły dwa jednobrzmiące wyroki, i to bez względu na to czy są one negatywne, czy nawet pozytywne, to także ten stan może ulec zmianie.

Najczęściej spotykanymi dowodami w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa są oświadczenia stron, przesłuchanie świadków oraz dowód z dokumentów. Czym charakteryzują się wspomniane środki dowodowe?

Zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego alkoholizm może być jedną z przyczyn nieważności małżeństwa.

Unieważnienie małżeństwa może nastąpić tylko w wypadkach, które zostały wskazane w ustawie. W zależności od przyczyny, krąg osób upoważnionych do wytoczenia powództwa jest zmienny.

Małżeństwo potocznie nazywane konkordatowym wywołuje  skutki zarówno wyznaniowe, jak i cywilne. Unieważnienie takiego małżeństwa przez polski sąd nie oznacza zatem automatycznego unieważnienia ślubu w Kościele.

Unieważnienie małżeństwa można nastąpić jedynie wówczas, gdy zostało ono nieważnie zawarte. Skutkiem unieważnienia jest powrót małżonków do stanu przed zawarcia związku małżeńskiego. Jako panna i kawaler niedoszli małżonkowie powracają również do swoich poprzednich nazwisk.

Prawo wymienia przeszkody, które uniemożliwiają zawarcie małżeństwa w pewnych okolicznościach lub przez pewne osoby. Jeżeli mimo istnienia takich przeszkód małżeństwo zostaje zawarte, wówczas można żądać jego unieważnienia.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje przyczyny, których zaistnienie może stanowić przesłankę do unieważnienia małżeństwa. Są jednak sytuacje, kiedy nawet istnienie kodeksowej przesłanki uniemożliwi unieważnienie małżeństwa.

Wstąpienie w związek małżeński to nic innego jak oświadczenie woli o chęci zawarcia małżeństwa, które składa się przed księdzem lub urzędnikiem stanu cywilnego. Takie oświadczenie woli musi być wolne od wad; jeżeli takie nie jest, staje się to przesłanką do unieważnienia małżeństwa.

Następną przeszkodą małżeńską, która stanowi jednocześnie przesłankę do jego unieważnienia jest pokrewieństwo lub powinowactwo przyszłych małżonków.

Następną wskazaną przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy przeszkodą dla zawarcia ważnego małżeństwa jest istnienie choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera zamknięty katalog przeszkód, których zaistnienie czyni niemożliwym zawarcie małżeństwa. Jedną z nich jest przeszkoda wieku.

Unieważnienie małżeństwa wywołuje najbardziej doniosłe skutki w przypadku małżeństw kościelnych, pozwala bowiem na zawarcie nowego związku przed kapłanem. Warto pamiętać, że taka instytucja znajduje się także w kodeksie cywilnym. Czym różni się od rozwodu?

Parę lat temu poznałam cudzoziemca, wzięliśmy ślub – po ślubie okazało się, że mój wybranek nie jest tym, za kogo się podawał. Posługiwał się fałszywym nazwiskiem, fałszywymi dokumentami, większość informacji o jego życiu rodzinnym i pochodzeniu okazały się nieprawdziwe. Zamierzam unieważnić to małżeństwo. Czy sąd cywilny uwzględni moje żądanie?

Bigamia inaczej nazywana wielożeństwem jest jedną z podstaw umożliwiających unieważnienie małżeństwa. W Polsce zakazane jest zawieranie związku małżeńskiego w przypadku pozostawania w poprzednim małżeństwie.