Postępowanie karne
Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań.
Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Prawo do odmowy składania zeznań trwa pomimo ustania małżeństwa. Z uprawnienia tego mogą zatem skorzystać również rozwiedzeni małżonkowie.
Warto pamiętać, że świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. W sytuacji, gdy treść zeznań mogłaby narazić nas lub małżonka na hańbę, możemy żądać, aby przesłuchano nas na rozprawie z wyłączeniem jawności.
Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o jego imię, nazwisko, wiek, zajęcie miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron. Na tej podstawie sąd stwierdzi czy danej osobie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań i poucza nas o takim uprawnieniu.
W tym momencie należy oświadczyć czy korzystamy z prawa do odmowy składania zeznań. Możemy to bowiem uczynić jedynie do czasu rozpoczęcia pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Poprzednio złożone zeznanie nie może wówczas służyć jako dowód, nie może również zostać odtworzone.
Świadek ma obowiązek stawienia się na rozprawę. W przeciwnym razie gdy świadek bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się w sądzie, można na niego nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10.000 złotych. W takim wypadku można także zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka.
Zobacz również: Kiedy sąd orzeka eksmisje małżonka
Postępowanie cywilne
Kodeks postępowania cywilnego stanowi, iż nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa.
Odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o akta stanu cywilnego, z wyjątkiem spraw o rozwód.
Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.
W przypadku spraw rozpoznawanych w sądach cywilnych, świadkowie również mają obowiązek stawienia się w sądzie. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie. W razie zaś powtórnego niestawiennictwa skaże go na powtórną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.
Zobacz również serwis: Prawa i obowiązki małżonków