Ubezwłasnowolnienie może być częściowe lub całkowite w zależności od stanu osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie
Wniosek taki może złożyć do sądu tylko określony krąg osób. Są to: małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, jej krewni w linii prostej (rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki), rodzeństwo. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może też złożyć prokurator.
Decyzję o złożeniu takiego wniosku prokurator może podjąć, jeżeli zauważy taką potrzebę w związku z toczącym się innym postępowaniem albo, jeżeli otrzyma zawiadomienie od osoby, która nie należy do kręgu osób uprawnionych i uzna to za zasadne.
We wniosku o ubezwłasnowolnienie powinno zostać określone, czy żąda się ubezwłasnowolnienia całkowitego czy częściowego.
Do wniosku muszą być dołączone dokumenty potwierdzające przynależność osoby, która złożyła wniosek do kręgu osób uprawnionych. Wymagane są również świadectwa o stanie zdrowia lub stanie umysłowym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona; w przypadku osób upośledzonych umysłowo będą to np. świadectwo od lekarza psychiatry albo psychologa; w przypadku osób uzależnionych od alkoholu, np. zaświadczenie z poradni przeciwalkoholowej.
Należy również wskazać opiekuna prawnego, który sprawowałby opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną.
Wniosek należy złożyć do sądu okręgowego wydział cywilny, właściwy dla miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w przypadku braku miejsca zamieszkania w miejscu jej pobytu. Od wniosku pobiera się opłatę stałą w kwocie 40 zł.
Zobacz również: Przykładowy wniosek o ubezwłasnowolnienie
Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie (czyli taka, która skończyła 13 rok życia i nie jest w stanie sama kierować swoim postępowaniem na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności przez pijaństwo lub narkomanię ) samodzielnie może dokonać jedynie czynności, które są określane w ustawie jako drobne, bieżące sprawy życia codziennego, które nie powodują rażącego pokrzywdzenia osoby ubezwłasnowolnionej. Będą to, np. drobne zakupy, korzystanie z drobnych usług, np. fryzjer, kupno biletu autobusowego lub żywności.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie sąd ustanawia opiekuna. Opiekunem powinien być w pierwszej kolejności małżonek tej osoby, a jeśli nie jest to możliwe, któryś z rodziców. Dopiero, gdy nie ma innej możliwości można ustanowić opiekunem inne osoby.
Bardzo istotnym skutkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest przeniesienie na opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej prawa do decydowania w sprawach leczenia tej osoby. Jego obowiązkiem jest dbanie o zdrowie tej osoby. To właśnie opiekun wyraża za nią zgodę na operację, na przyjęcie do szpitala.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może, np. sporządzić umowy, zaciągać kredytu itp. Czynność taka zawarta przez osobę ubezwłasnowolnioną jest nieważna.
Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo (czyli osoba, która nie jest w stanie sama kierować swoim postępowaniem na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności przez pijaństwo lub narkomanię, ale jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw) sama podejmuje czynności prawne, ale do ich ważności potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.
Czynność dokonana bez zgody przedstawiciela jest nieważna.
Niektóre czynności w ogóle nie mogą być dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, np. testament, inne zaś mogą być zawierane samodzielnie.
Gdy ustaną przyczyny ubezwłasnowolnienia sąd uchyla ubezwłasnowolnienie. Sąd może zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia jej stanu może zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.
Z wnioskiem o uchylenie ubezwłasnowolnienia może również zwrócić się osoba ubezwłasnowolniona.
Zobacz również serwis: Prawa i obowiązki małżonków