Na gruncie przepisów ww. ustawy rozróżnić należy odpowiedzialność majątkową podatnika, będącego w związku małżeńskim, odnoszącą się do majątku wspólnego małżonków, o czym mowa w art. 29 o. p., od odpowiedzialności małżonka podatnika lub byłego małżonka podatnika za jego zobowiązania podatkowe, o czym stanowi art. 110 i 111 o. p.
Różnica między obiema podstawami jest zasadnicza, gdyż w przypadku zastosowania art. 29 o. p., odpowiedzialny za zobowiązanie jest nadal wyłącznie podatnik, a nie jego małżonek. Wynika to z treści ww. przepisu, zgodnie z którym w przypadku podatników będących w związku małżeńskim odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Ordynacja wskazuje zakres majątku do jakiego odpowiada sam podatnik.
Majątkiem tym jest jego majątek osobisty, co jest zupełnie zrozumiałe, z uwagi na jego odpowiedzialność, a także majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Natomiast odpowiedzialność małżonka za zobowiązania podatnika jest kwestią odrębną i normowaną w art. 110 i 111 o. p., w przypadku tym dochodzi do odpowiedzialności osoby trzeciej (tj. byłego małżonka podatnika lub małżonka współdziałającego przy działalności gospodarczej podatnika) za zobowiązania podatnika.
Zobacz również serwis: Podatki
Niemniej z racji odpowiedzialności podatnika majątkiem wspólnym, dochodzi de facto do rozszerzenia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, także na majątek małżonka – osoba będąca w związku małżeńskim z zadłużonym wobec fiskusa podatnikiem sama z racji małżeństwa odpowiedzialności nie ponosi. Musi ona natomiast znosić możliwość zaspokojenia się przez wierzyciela (organy podatkowe) z majątku wspólnego, którego jest współwłaścicielem.
Przepisy nie ograniczają przy tym odpowiedzialności z majątku wspólnego, np. do wysokości udziału, jaki w majątku miałby podatnik, gdyby doszło do ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Zatem organ może w całości zaspokoić się z majątku wspólnego małżonków, nie bacząc na współwłasność małżonka niebędącego zobowiązanym do zapłaty.
Na Janie X ciążyło zobowiązanie podatkowe. Organ prowadził postępowanie egzekucyjne dochodząc zobowiązania z odziedziczonych przez podatnika środków pieniężnych, a więc majątku osobistego, jak również z samochodu nabytego przez Jana X wspólnie z żoną w czasie ich małżeństwa, tj. majątek wspólny podatnika i jego małżonki.
Małżonek podatnika nie ma prawa kwestionowania prowadzenia czynności egzekucyjnych w stosunku do majątku wspólnego, tylko dlatego, że przedmioty objęte egzekucją należą do majątku wspólnego.
Każde prowadzenie egzekucji przeciwko podatnikowi z majątku wspólnego wymaga wystawienia tytułu wykonawczego na oboje małżonków.
Zobacz również: Jak bronić się przed egzekucją z majątku wspólnego?
Wskazać należy, iż zgodnie z art. 31 § 1 k. r. o., wspólność majątkowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Powstaje natomiast z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy samej ustawy. Natomiast zgodnie z art. 29 § 2 o. p. skutki prawne prowadzące do ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem:
1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu;
3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
4) uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.
Powyższe oznacza, że o ile do powstania zobowiązania doszło przed zawarciem przez małżonków tzw. intercyzy, nie wywiera ona skutków w zakresie ograniczenia lub wyłączenia wspólności majątkowej małżeńskiej. Innymi słowy przedmioty stanowiące majątek wspólny przed ww. umową, dla określenia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe podatnika, traktowane są nadal jako objęte wspólnością, chociażby na podstawie intercyzy stały się osobistym majątkiem małżonka.
Zobacz również: Jak sporządzić intercyzę?
W lutym 2011 r. Jan X wziął pożyczkę od swego kolegi Zygmunta G. Jan X nie złożył deklaracji podatkowej z racji zawartej umowy, jak i nie zapłacił podatku od czynności cywilnoprawnych. Organ podatkowy w październiku 2011 r. wszczął postępowania podatkowe w sprawie określenia zobowiązania podatkowego ww. podatku z tytuły udzielonej Janowi X. pożyczki. W listopadzie 2011 r. Jan X zawarł ze swą żoną umowę o wyłączeniu ustawowej wspólności małżeńskiej, na mocy której cały dotychczasowy majątek wspólny stał się majątkiem osobistym jego żony. W styczniu 2012 r. organ podatkowy wydał decyzję określającą zobowiązanie podatkowe. Decyzja ta stała się prawomocna. Jan X dobrowolnie nie uiścił podatku. Egzekucja skierowana do majątku osobistego podatnika nie przyniosła zaspokojenia. Organ skierował ją do dawnego majątku wspólnego Jan X i i jego małżonki.
W art. 29 § 2 o. p. znaczenie ma powstanie zobowiązania podatkowego, a nie wszczęcie postępowania podatkowego, czy też podjęcie czynności egzekucyjnej. Zgodnie z art. 21 § 1 pkt. 1 o. p. zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania (np. zawarciem umowy pożyczki) albo na podstawie art. 21 § 1 pkt. 2 o. p. z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania (np. przy ustaleniu podatku dochodowego od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów). Istotne jest więc ustalenie kiedy dane zobowiązanie powstało.
Regulacja z art. 29 § 2 ma na celu zapobiec skutkom zdarzeń, wpływających na istnienie majątku wspólnego, które mogłyby prowadzić do uszczuplenia przedmiotów majątkowych, mogących służyć dochodzeniu zobowiązania podatkowego. Stanowi zatem zabezpieczenie dla fiskusa, że nawet w przypadku ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej, zobowiązanie podatkowe będzie mogło być dochodzone z przedmiotów tworzących majątek wspólny.
Resumując, na gruncie art. 29 o. p., należy wyciągnąć następujące wnioski:
- podatnik ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe całym swoim majątkiem, zarówno osobistym, jak i wspólnym,
- z majątku wspólnego małżonków, fiskus może dochodzić zaspokojenia bez potrzeby wydania decyzji podatkowej na drugiego z małżonków,
- małżonek podatnika mimo prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, którego jest współwłaścicielem nie odpowiada za zobowiązanie podatkowe,
- dla prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, koniecznym jest wydanie tytułu wykonawczego na obojga małżonków,
- małżonek podatnika nie może się bronić w toku egzekucji, iż jest ona prowadzona z majątku wspólnego,
- dochodzenie zaspokojenia z majtku wspólnego nie jest w żaden sposób ograniczone,
- skutki prawne, prowadzące do ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych, powstałych przed zdarzeniami je powodującymi.
Zobacz również serwis: Majątek małżonków
Notka biograficzna autora:
Ryszard Sowa – adwokat, manager zespołu ds. ceł i podatków w Kancelarii Prawniczej R.Olszewski, J.Tokarski i Wspólnicy. Posiadający siedmioletnie doświadczenie w doradztwie podatkowym. Specjalizujący się w obsłudze podatkowej transakcji podmiotów powiązanych, pomocy prawnej w zakresie podatku VAT oraz podatku dochodowego osób prawnych. Wielokrotnie reprezentował podatników przed organami podatkowymi oraz sądami administracyjnymi.