Czy rozdzielność majątkowa może uratować majątek osobisty?
Kiedy nasz małżonek bądź przyszły wybranek prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek, jedną z kluczowych decyzji stanowi ustalenie takiego modelu ustroju majątkowego małżonków, który zabezpieczy ich interesy finansowe - w przypadku ewentualnych niepowodzeń w ramach prowadzonych interesów.
Czy rzeczywiście jest tak, że najlepszym rozwiązaniem będzie zawarcie już na początku wspólnej drogi (a nawet jeszcze przed zawarciem małżeństwa) notarialnej umowy majątkowej małżeńskiej statuującej miedzy małżonkami rozdzielność majątkową? Czy też podobny poziom bezpieczeństwa finansowego majątku współmałżonka można osiągnąć poprzez odpowiednie ,,wykorzystywanie w praktyce’’ przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczącego zarządu majątkiem wspólnym małżonków?
Majątek wspólny, a majątek osobisty
Na samym początku należy wskazać, iż wraz z zawarciem małżeństwa między małżonkami powstaje z mocy prawa wspólność ustawowa majątkowa (oczywiście o ile nie zawarli oni umowy majątkowej regulującej w te kwestie w sposób odmienny). Wspólność ta obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków jak i przez każdego z nich, z kolei przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (w tym, co oczywiste, z działalności gospodarczej);
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Z kolei do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Tym samym warto mieć na uwadze, iż powstanie między małżonkami majątku wspólnego nie powoduje, iż przestają oni posiadać majątek odrębny (osobisty).
Istota rozdzielności majątkowej
W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy majątkowej małżeńskiej, jak i majątek nabyty później.
Jeśli jednak małżonkowie ustanowią między sobą rozdzielność majątkową już na samym początku trwania małżeństwa, lub nawet jeszcze przed jego zawarciem, to nie powstanie między nimi jakakolwiek wspólność majątkowa, a każdy z małżonków będzie posiadał wyłącznie majątek odrębny. W takim przypadku zaciągnięcie zobowiązania przez jednego małżonka w zasadzie nie będzie miało wpływu na majątek osobisty drugiego z małżonków, a wierzyciele małżonka prowadzącego działalność gospodarczą w zasadzie będą mogli prowadzić egzekucję tylko z jego majątku. Nie zmienia to jednakże okoliczności, iż ,,faktyczne’’ negatywne skutki finansowe prowadzenia egzekucji z majątku małżonka niejednokrotnie dotykać będą całej rodziny.
Co niezwykle istotne, umowa majątkowa małżeńska działa na przyszłość. Tym samym nie jest możliwe, wskutek ustanowienia rozdzielności majątkowej, uniknięcie odpowiedzialności z majątku wspólnego za zobowiązania małżonka wynikające z działalności gospodarczej zaciągnięte w przeszłości, jeżeli drugi małżonek wyraził zgodę na ich zaciągnięcie (o czym niżej).
Ponadto, wbrew powszechnie panującemu przekonaniu, ustanowienie rozdzielności majątkowej oraz dokonanie podziału majątku wspólnego w okresie już po zaciągnięciu zobowiązania nie powoduje, iż współmałżonek osoby prowadzącej działalność gospodarczą przestaje być odpowiedzialny za powstałe zobowiązanie (przy założeniu, że uprzednio wyraził zgodę na jego zaciągnięcie). Wynika to przede wszystkim z możliwości zakwestionowania przez wierzycieli czynności w postaci podziału majątku wspólnego między małżonków, jako prowadzącej do ich pokrzywdzenia, na podstawie art. 527 kodeksu cywilnego (tzw. Skarga Pauliańska).
Ostatecznie, wskazać należy, iż małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, wyłącznie gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Tym samym wykazywanie przed wierzycielami, iż egzekucja może być prowadzona wyłącznie z majątku osobistego małżonka prowadzącego działalność gospodarczą jest bezskuteczne, jeżeli nie wykaże on, iż wierzyciele faktycznie wiedzieli oni jaki ustrój majątkowy panuje w naszym małżeństwie. W pewnym sensie umowa majątkową małżeńską należy się ,,chwalić’’.
Możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego
Wbrew powszechnemu przekonaniu, do umożliwienia wierzycielom zaspokojenia zobowiązania z majątku wspólnego małżonków nie wystarczy zaciągnięcie zobowiązania przez jednego z małżonków w toku trwania małżeństwa, przy jednoczesnym obowiązywaniu między małżonkami ustroju wspólności majątkowej.
Dopuszczalność dochodzenia przez wierzyciela uzyskania swojej należności z majątku wspólnego małżonków jest uzależniona od wyrażenia przez współmałżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania. Tym samym jeżeli współmałżonek nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania, możliwości prowadzenia egzekucji przez wierzyciela ograniczają się do majątku osobistego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie, jego wynagrodzenia za pracę i dochodów z innej działalności zarobkowej, jak również z wynagrodzenia z tytułu przysługujących mu praw autorskich i patentów (jak i innych praw własności przemysłowej). Ponadto jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, możliwość egzekucji obejmuje także majątek wchodzący w skład przedsiębiorstwa.
Należy także zauważyć, iż nawet w przypadku obowiązywania między małżonkami wspólności majątkowej, gdzie zasadą jest obowiązek wspólnego zarządu przez małżonków majątkiem wspólnym, to jednak przedmiotami majątkowymi służącymi do prowadzenia działalności zarobkowej każdy małżonek może dysponować samodzielnie. Wyjątkiem w tym zakresie jest jednak m.in. zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa, które dla swej skuteczności wymaga zgody współmałżonka.
Warto także wiedzieć, iż w kwestiach czysto ,,procesowych’’, nadanie przeciwko małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności wyrokowi wydanemu przeciwko drugiemu z małżonków, która to klauzula umożliwi prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego, będzie możliwe wyłącznie w przypadku, gdy wierzyciel wykaże pisemnym dokumentem, że należność powstała wskutek wyrażenia zgody przez małżonka dłużnika – obowiązek wykazania tej okoliczności obciąża wierzyciela. Pozostając w kręgach proceduralnych, z punktu widzenia małżonka dłużnika istotnym jest także, iż samo zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi wystarczającej przeszkody do prowadzenia egzekucji ze składników majątku małżonka, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby nie zostały ,,wyłączone’’ z tej wspólności wskutek zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej. Przy czym nie wyłącza to prowadzenia przez małżonków obrony przed egzekucją poprzez udowodnienie, że treść umowy małżeńskiej była znana wierzycielowi (stosownie do wyżej poczynionych uwag) - ciężar udowodnienia tejże okoliczności spoczywa na małżonkach.
Podsumowując, zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkowa jest jedynym z popularnych sposobów ochrony majątku małżonków, przed zobowiązaniami małżonka - przedsiębiorcy, związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Niemniej jednak samo ustanowienie rozdzielności majątkowej nie będzie działać ,, z mocą wsteczną’’ jak i nie odniesie zamierzonego skutku, jeżeli o rodzaju zawartej umowy majątkowej nie będą wiedzieć wierzyciele. Ponadto należy mieć świadomość, iż wierzyciele nie są w każdym przypadku uprawnieni do ,,sięgnięcia’’ do majątku wspólnego małżonków (stosownie do powyższych uwag). Przy czym oczywiście decyzja w powyższym zakresie powinna zostać po rozważeniu wszystkich ,,za’’ i ,,przeciw’’ przez samych zainteresowanych.
Polecamy serwis: Majątek