Zatem ustrój wspólności majątkowej na gruncie polskiego KRO występuje pod dwoma postaciami wspólności majątkowej; ustroju ustawowego, lub umownego. Wspólność ustawowa nie jest konstrukcją jednolitą gdyż w ramach niej istnieją trzy masy majątkowe; majątek wspólny, majątek osobisty żony, oraz majątek osobisty męża. Poniższy artykuł pozwoli przybliżyć konstrukcję majątku wspólnego małżonków.
1. Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej
Należy wspomnieć, iż ustawowy ustrój majątkowy małżeński jest wspólnością łączną, wyjaśniając pokrótce oznacza to, że udział małżonków we wspólnym majątku nie jest wyrażony ułamkiem (np. ½ udziału we wspólnym majątku dla każdego z małżonków). Udziały małżonków zostają wyrażone ułamkiem dopiero po ustaniu tego typu wspólności łącznej (np. na skutek separacji).
Ustawowy ustrój wspólności majątkowej powstaje z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa, ustawodawca wskazuje jednak, sytuacje gdy, pomimo wejścia w związek małżeński wspólność nie powstaje. Staje się tak gdy jeden z małżonków w tym czasie był ubezwłasnowolniony, lub ogłoszono jego upadłość. Ustawodawca przesądza, iż w przypadku zaistnienia przesłanek do ubezwłasnowolnienia, nie wystarczy sam stan faktyczny uzasadniający zastosowanie tej konstrukcji prawnej, lecz stan ten musi zostać potwierdzony sądownie.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje, iż ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej powstaje po uchyleniu przez sąd ubezwłasnowolnienia , w przypadku zniesienia separacji, czy też w sytuacji ukończenia, bądź uchylenia postępowania upadłościowego. Oczywiście małżonkowie w tych wymienionych przez ustawodawcę przypadkach mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską, jeżeli ta np. lepiej regulowałaby w danym przypadku stosunki majątkowe małżonków.
2. Majątek wspólny małżonków
Majątek wspólny małżonków tworzą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólnoty majątkowej przez oboje małżonków, lub przez jednego z nich, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych, które podlegają zaliczeniu do majątków osobistych małżonków. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w artykule 31 § 2 wskazuje jakie przedmioty wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, jednak od razu należy zaznaczyć, iż wyliczenie to ma charakter jedynie przykładowy i wskazuje najczęściej spotykane i najbardziej donośne z ekonomicznego punktu widzenia przedmioty majątkowe niezbędne do zaspokajania potrzeb małżonków i ich rodziny, są to;
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.
Ustawodawca wskazując w pkt. 1) wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej chciał podkreślić donośność tych składników w zaspokajaniu codziennych potrzeb rodziny. Należy podkreślić, iż roszczenia o te dochody jeszcze nie otrzymane, (np. nieotrzymane wynagrodzenie za pracę od pracodawcy), należą do majątku osobistego poszczególnych małżonków i są dochodzone przez jednego z tych do którego majątku osobistego ten przedmiot należy małżonków.
Do majątku wspólnego zgodnie z pkt. 2) artykułu 31 § 2 KRO, należą dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego jednego z małżonków (np. z prowadzenia warsztatu usługowego przez jednego z małżonków).
Zobacz także: Kiedy odpowiada się za długi małżonka
W rozumieniu KRO nie jest to tzw. ,,czysty dochód’’ po odliczeniu należności (np. z tytułu podatków), jest to natomiast wszelka korzyść z tego majątku, ujęcie to odnosi się zarówno do dochodów z majątku wspólnego, jak i z majątku osobistego. Dochody z majątku osobistego wchodzą do majątku wspólnego małżonków po ich pobraniu, natomiast inaczej wygląda sytuacja w przypadku dochodów z majątku wspólnego, otóż wspólność majątkowa ustawowa obejmuje już samo uprawnienie do pobierania dochodów oraz roszczeń wynikających z majątku wspólnego.
Jak przesądził ustawodawca do majątku wspólnego należą środki na otwartych funduszach emerytalnych, zgromadzone w czasie trwania wspólności majątkowej, składki te są przekazywane na imienny rachunek członka funduszu emerytalnego, stanowią one część składek płaconych z przychodu ubezpieczonego ( np. wynagrodzenie za pracę). Środki te są uznawane zatem za składniki majątku wspólnego małżonków.
Składniki należące do wspólności majątkowej mogą wejść do majątku małżonków, w wyniku różnych zdarzeń prawnych; czynności prawnych, orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych. Do majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez oboje z małżonków, jak i przez jednego z nich. Również ta sytuacja ma zastosowanie w o przypadku gdy przesłanki do nabycia określonego przedmiotu majątkowego spełnia tylko jeden z nich np. nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców.
Na koniec należy zasygnalizować występujące w praktyce przykłady objęcia współwłasnością określonych praw majątkowych. Udziały w spółce z o.o. należą do współwłasności małżonków, wspólnikiem może być zatem jeden z małżonków natomiast współuprawnionymi z tytułu udziałów mogą być oboje małżonkowie , oczywiście wspólnikami mogą być też oboje małżonkowie. Natomiast akcje mogą stanowić składnik majątku wspólnego małżonków, można zastrzec w statucie spółki akcyjnej, iż w przypadku akcji imiennych wspólnikiem może być tylko jeden z małżonków. Dochody z kapitału (np. odsetki bankowe), należą do majątku wspólnego chociażby sama umowa rachunku bankowego została zawarta z jednym tylko z małżonków.
Dopuszczalność zawierania umowy spółki cywilnej przez jednego z małżonków jest zagadnieniem wzbudzającym spore kontrowersje w teorii i praktyce prawa. Spółka cywilna bowiem charakteryzuje się, tak jak i współwłasność małżonków współwłasnością łączną (bez udziałową). Małżonkowie mogą zawierać umowę spółki cywilnej, również jeden z małżonków może zawrzeć umowę spółki cywilnej z osobą trzecią, w tym ostatnim przypadku jednakże prawa majątkowe wynikające z tej spółki należą do majątku osobistego małżonka.
Zawarcie małżeństwa wywiera skutki osobiste oraz majątkowe dla małżonków. Stosunki majątkowe pełnią bowiem donośną rolę w życiu każdego małżeństwa, pozwalają bowiem na zaspokojenie niezbędnych potrzeb małżeństwa i rodziny, dlatego bardzo ważne jest, aby osoby pragnące zawrzeć związek małżeński, jak i również osoby w związku małżeńskim posiadały niezbędną wiedzę, które składniki majątkowe wchodzą do ich majątku osobistego, a które znajdują się w ich majątku wspólnym.
Zobacz także serwis: Majątek