Osoba najbliższa
Na gruncie prawa karnego, osobą najbliższą jest (zgodnie z art. 115 kk):
- małżonek,
- wstępny (np. rodzic),
- zstępny(dzieci, wnuki),
- rodzeństwo,
- powinowaty w tej samej linii lub stopniu,
- osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek,
- osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Taka definicja ustawowa, oznacza, zawsze gdy mamy do czynienia w kodeksie z instytucją „osoby najbliższej”, możemy uznać, że dotyczy również osób żyjących w związku nieformalnym. Ma to swoje istotne przełożenie nie tylko na prawo materialne, ale również procedurę karną.
Na gruncie prawa materialnego
Status osoby najbliższej dla partnera niesie za sobą pewne zmiany zarówno w sposobie rozpoczęcia postępowania karnego wobec sprawcy (niektóre przestępstwa – jak spowodowanie uszczerbku na zdrowiu ścigane są na wniosek pokrzywdzonego, a nie z urzędu), jak również w zakresie odpowiedzialności karnej.
W niektórych sytuacjach, w stosunku do osoby najbliższej sprawcy, kodeks karny wyłącza podleganie karze dotyczy to. W szczególności nie podlega karze kto:
- składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę
- nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie
- zataja dowody niewinności osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa
Warunkiem jest fakt popełnienia powyższych czynów zabronionych, z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą danej osobie lub jego najbliższym.
Podobnie nie podlega karze osoba ukrywająca osobę najbliższą (np. przed pościgiem). Może również uniknąć odpowiedzialności karnej za niszczenie dowodów lub zacieranie śladów przestępstwa w sprawie popełnionej przez osobę najbliższą (choć o tym musi zadecydować sąd).
Zobacz także: Czy partner może odpowiadać za długi drugiego partnera
Na gruncie procedury karnej
Najistotniejszym „przywilejem” w tej sytuacji jest możliwość odmowy składania zeznań w charakterze świadka w sprawie dotyczącej osoby najbliższej (w tym, zgodnie z definicją kodeksu karnego – także osoby żyjącej w związku nieformalnym).
Osoba najbliższa na gruncie prawa karnego ma również prawo występowania w zastępstwie zmarłego poszkodowanego w postaci:
- oskarżyciela prywatnego
- wystąpienia z prywatnym aktem oskarżenia
- wystąpienia z powództwem cywilnym (powództwo adhezyjne).
W takiej sytuacji, należy wykazać (posiłkując się wszelkimi możliwymi dowodami - faktyczną "bliskość" ze zmarłym poszkodowanym.
Zobacz serwis: Konkubinat