Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie czeka w 2023 r. poważna zmiana. Osoby dotknięte przemocą otrzymają nowe narzędzia obrony. Policja i – w niektórych przypadkach – Żandarmeria Wojskowa uzyskają nowe uprawnienia. Na czym polegają zmiany przepisów antyprzemocowych? Kiedy nowe regulacje wejdą w życie?
- Jakie zakazy dla osób stosujących przemoc
- Kto może wydać zakazy osobie stosującej przemoc
- Kiedy Policja może nakazać opuszczenie mieszkania
- Kiedy Żandarmeria może nakazać opuszczenie mieszkania
- Jak długo obowiązują zakazy policyjne
- Co z rzeczami osoby stosującej przemoc
- Czy od zakazu policyjnego można się odwołać
- Czy zakazy mogą być przedłużone
- Jak sąd może nakazać opuszczenie mieszkania
Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie odbywać się będzie na nowych zasadach, które wprowadza nowelizacja ustawy antyprzemocowej uchwalona przez Sejm w połowie stycznia. Wejdzie ona w życie – z wyjątkiem niektórych regulacji dotyczących zmian w procedurze karnej – 14 sierpnia 2023 r.
Jakie zakazy dla osób stosujących przemoc
W dotychczasowym stanie prawnym wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie można było zastosować wyłącznie nakaz opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do tego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia.
Od połowy sierpnia 2023 r. katalog zakazów wobec osób stosujących przemoc zostanie poszerzony i będzie obejmował:
- nakaz opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia – jeżeli członek rodziny wspólnie zajmujący mieszkanie, swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie uciążliwym wspólne zamieszkiwanie;
- zakaz zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą – gdy osoba stosująca przemoc w rodzinie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby dotkniętej tą przemocą;
- zakaz kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą – gdy osoba stosująca przemoc w rodzinie swoim zachowaniem polegającym na stosowaniu przemocy w rodzinie stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby dotkniętej tą przemocą, a także gdy osoba stosująca przemoc w rodzinie nęka ją za pomocą środków komunikacji elektronicznej na odległość, wzbudzając u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność;
- zakaz wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie – jeżeli osoba dotknięta przemocą w rodzinie uczęszcza do szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, uprawia sport lub pracuje.
Przemoc w rodzinie jest to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób będących członkami rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Ustawowa definicja członka rodziny ma szeroki zakres i obejmuje:
- małżonka,
- wstępnego,
- zstępnego,
- rodzeństwo,
- powinowatego w tej samej linii lub stopniu co osoby wymienione powyżej,
- osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz jej małżonka,
- osobę pozostająca we wspólnym pożyciu (tj. konkubenta, konkubinę),
- inną osobę wspólnie zamieszkującą lub gospodarującą (tj. każdego współlokatora, nawet jeśli nie jest spokrewniony lub spowinowacony).
Kto może wydać zakazy osobie stosującej przemoc
Zakazy wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie będą mogły być wydane przez:
- Policję lub Żandarmerię Wojskową;
- sąd – postanowieniem o udzielenie zabezpieczenia;
- sąd – postanowieniem o zobowiązaniu do opuszczenia mieszkania lub zakazie zbliżania się do niego, o zakazie zbliżenia się do osoby dotkniętej przemocą, kontaktowania się z nią, lub wstępu do miejsc, w których ta osoba przebywa.
Kiedy Policja może nakazać opuszczenie mieszkania
Policjant może wydać nakaz opuszczenia mieszkania, a także każdy z pozostałych zakazów (które mogą być zastosowane łącznie):
- podczas interwencji podjętej we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu lub
- w związku z powzięciem informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie, w szczególności zgłoszenia przez:
- osobę dotkniętą przemocą w rodzinie lub
- kuratora sądowego lub pracownika jednostki organizacyjnej pomocy społecznej, w związku z wykonywaniem ustawowych obowiązków.
Kiedy Żandarmeria może nakazać opuszczenie mieszkania
Żandarmerii Wojskowej przyznano uprawnienia analogiczne do przysługujących Policji w odniesieniu do osób stosujących przemoc w rodzinie, które są żołnierzami pełniącymi czynną służbę wojskową. Jeśli natomiast wobec takich osób ze swoich uprawnień skorzysta Policja, jest zobowiązana niezwłocznie zawiadomić właściwą jednostkę organizacyjną Żandarmerii Wojskowej.
Jak długo obowiązują zakazy policyjne
Zakazy, do których wydania uprawniona jest Policja lub Żandarmeria Wojskowa tracą moc po upływie 14 dni od dnia ich wydania, chyba że sąd udzielił zabezpieczenia (patrz niżej), którym zostały one przedłużone. Przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym zakazy zostały wydane.
Zakazy tracą także moc, w przypadku gdy po ich wydaniu wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.
Co z rzeczami osoby stosującej przemoc
Osoba stosująca przemoc w rodzinie, wobec której Policja lub Żandarmeria Wojskowa wydała nakaz opuszczenia mieszkania, ma prawo zabrać ze wspólnie zajmowanego mieszkania i z jego bezpośredniego otoczenia:
- przedmioty osobistego użytku i
- przedmioty niezbędne do wykonywania osobistej pracy zarobkowej lub
- zwierzęta domowe będące jej własnością niezbędne do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej.
Jednak w przypadku sprzeciwu osoby dotkniętej przemocą te przedmioty lub zwierzęta domowe pozostawia się we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub w jego bezpośrednim otoczeniu.
W takiej sytuacji rozstrzygnięcia co do przedmiotów lub zwierząt domowych należących do osoby stosującej przemoc mogą zapaść dopiero w trakcie postępowania sądowego w przedmiocie zobowiązania tej osoby do opuszczenia mieszkania, które wszczyna się z wniosku osoby dotkniętej przemocą. Osoba stosując przemoc może wówczas złożyć wniosek o zezwolenie na zabranie z mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia przedmiotów osobistego użytku i przedmiotów niezbędnych do wykonywania osobistej pracy zarobkowej lub zwierząt domowych będących własnością tej osoby niezbędnych do codziennego funkcjonowania lub pracy zarobkowej.
Przedmioty lub zwierzęta domowe wskazane w postanowieniu sądu osoba ta może zabrać z mieszkania i z jego bezpośredniego otoczenia, wyłącznie w obecności policjanta lub żołnierza Żandarmerii Wojskowej, po wcześniejszym uzgodnieniu terminu z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie. Jeżeli postanowienie sądu w sprawie zezwolenia na zabranie rzeczy nie może być wykonane w powyższy sposób, podlega wykonaniu w drodze egzekucji świadczeń niepieniężnych o wydaniu rzeczy ruchomej.
Czy od zakazu policyjnego można się odwołać
Osobie, wobec której Policja lub Żandarmeria wydały zakazy, oraz prokuratorowi przysługuje zażalenie do sądu rejonowego, do którego należy rozpoznawanie spraw z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zażalenie wnosi się w terminie 3 dni od dnia doręczenia tej osobie nakazu lub zakazu, o czym należy osobę stosującą przemoc w rodzinie pouczyć przy doręczeniu.
Zażalenie wnosi się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia wspólnie zajmowanego mieszkania. W przypadku gdy osoba stosująca przemoc w rodzinie nie mieszka wspólnie z osobą dotkniętą tą przemocą, zażalenie wnosi się do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.
Sąd uchyla zaskarżony nakaz lub zakaz w przypadku stwierdzenia jego bezzasadności lub nielegalności.
Czy zakazy mogą być przedłużone
W sprawach z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie sąd może udzielić zabezpieczenia również przez przedłużenie obowiązywania zakazów wydanych przez Policję lub Żandarmerię Wojskową. Sąd, udzielając zabezpieczenia, wskazuje w postanowieniu czas jego trwania.
Sąd postanowieniem o udzieleniu zabezpieczenia może zmienić wskazane przez Policję lub ŻW obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania lub wskazaną w zakazie zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie odległość określoną w metrach, na którą osoba stosująca przemoc w rodzinie nie może zbliżyć się do osoby dotkniętej tą przemocą.
Jak sąd może nakazać opuszczenie mieszkania
Osoba dotknięta przemocą w rodzinie może wystąpić do sądu z wnioskiem o:
- zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub
- wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub
- zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, lub
- zakazu kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, lub
- zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie.
Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nieprocesowym i orzeka po przeprowadzeniu rozprawy.
Kodeks postępowania cywilnego nakłada na sąd obowiązek szybkiego rozpoznania sprawy: sąd orzeka w terminie jednego miesiąca od dnia wniesienia wniosku. W przypadku wniesienia apelacji, sąd drugiej instancji orzeka w terminie jednego miesiąca od przedstawienia akt sprawy przez sąd pierwszej instancji wraz z apelacją.
Sąd uwzględniając wniosek o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub o wydanie zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, wskazuje w postanowieniu obszar, który osoba stosująca przemoc w rodzinie ma opuścić i na którym nie może przebywać, lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować.
Sąd uwzględniając wniosek o wydanie zakazu zbliżania się do osoby dotkniętej przemocą w rodzinie, wskazuje w postanowieniu wyrażoną w metrach odległość, na którą osoba stosująca przemoc w rodzinie nie może zbliżyć się do osoby dotkniętej tą przemocą.
Sąd uwzględniając wniosek o wydanie zakazu kontaktowania się z pełnoletnią osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, na wniosek wnioskodawcy lub uczestnika postępowania, gdy przemawiają za tym szczególne okoliczności, może w postanowieniu określić dopuszczalne sposoby kontaktowania się oraz ich zakres, mając na uwadze bezpieczeństwo osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.
Postanowienia sądu, o których mowa powyżej, oraz postanowienie uwzględniające wniosek o wydanie zakazu wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, lub obiektu sportowego, do których uczęszcza osoba dotknięta przemocą w rodzinie, miejsca pracy lub innego miejsca, w którym zwykle lub regularnie przebywa osoba dotknięta przemocą w rodzinie, i przebywania na tym terenie, są skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia. Postanowienia te mogą być uchylane lub zmieniane wskutek zmiany okoliczności sprawy, chociażby były zaskarżone, a nawet prawomocne.
Niestosowanie się do zakazów przez osobę stosującą przemoc w rodzinie stanowi wykroczenie. Sprawca podlega karze:
- aresztu (wymierzana w dniach może trwać od 5 do 30 dni),
- ograniczenia wolności (trwa 1 miesiąc; w czasie jej odbywania ukarany: nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu; jest obowiązany do wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne; ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary), albo
- grzywny do 5000 złotych.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 171 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2151 z późn. zm.)