Najwyższa Izba Kontroli ma bardzo długą i bogatą tradycję. W Polskim systemie prawnym była obecna od czasów odzyskania przez Polskę niepodległości. Przetrwała ona przez prawie cały PRL oraz na trwałe zagościła w systemie prawnym III RP.
Początki
Początków Najwyższej Izby Kontroli można się dopatrzyć się już w Księstwie Warszawskim. Wtedy to dekretem króla Fryderyka Augusta powołano do życia Główną Izba Obrachunkowa. Następnie podobne instytucje funkcjonowały w Królestwie Polskim.
Zobacz również: Omówienie Konstytucji RP
II RP i PRL
Najwyższa Izba Kontroli Państwowej została powołana do życia na mocy dekretu Naczelnika Państwa z lutego 1919 roku. Dlatego też jako datę powstania NIK uznaje się 8 lutego 1919 r. (ostatnio obchodziliśmy 90- lecie istnienia tej instytucji). Na czele NIKP w tym czasie stał Naczelnik Państwa – Józef Piłsudski.
Nazwa Najwyższa Izba Kontroli funkcjonuje od momentu wejścia w życie konstytucji marcowej. Ustawa z 3 czerwca 1921 roku o kontroli państwowej, ustanowiła Najwyższą Izbę Kontroli. Tym samym przestał funkcjonować NIKP.
NIK był instytucją niezależną od rządu, Sejmu i Senatu. Podlegała ona natomiast Prezydentowi RP. Kolejne zmiany w funkcjonowaniu spowodowała Konstytucja Kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.) ustawa ta podporządkowała NIK jeszcze bardziej prezydentowi. Od tego momentu to on wybierał i odwoływał Prezesów NIK.
W czasie okupacji hitlerowskiej i sowieckiej podobnie jak wszystkie inne organy Państwa Polskiego funkcjonowała po za granicami naszego państwa.
Funkcjonowanie NIK na ziemiach polskich przywrócił dopiero Sejm Ustawodawczy. Miało to miejsce w roku 1949. Wtedy to NIK był instytucją niezależną od rządu. Natomiast Prezes Najwyższej Izby był wybierany przez Sejm. Z urzędu wchodził także w skład Rady Państwa.
W latach 1952-1957 NIK nie funkcjonował, w jego miejsce zostało utworzone ministerstwo Kontroli Państwowej.
NIK wszedł z powrotem do polskiego systemu prawnego na fali odwilży popaździernikowej. Aż do demokratycznych przemian losy Izby zmieniały się. Raz była ona częścią administracji rządowej innym razem podlegała Sejmowi.
W tym czasie funkcję Prezesa NIK pełniki między innymi:
- Franciszek Jóźwiak-wcześniej Komendant Główny MO
- Roman Zambrowski- działacz partyjny początkowego PRL
- Mieczysław Moczar- odpowiedzialny za antysemicką nagonkę w Marcu`68
III RP
Od początku lat 90 Najwyższa Izba Kontroli podporządkowana była Parlamentowi. To Parlament wybiera Prezesa NIK. A ten przedstawia Sejmowi swoje sprawozdanie.
Pierwszym „demokratycznym” Prezesem NIK był Walerian Pańko. Śmierć tego polityków jest najbardziej tajemniczych śmierci w śród polityków po 1989 r. Prezesami Izby byli również Lech Kaczyńskie (obecny Prezydent RP), Janusz Wojciechowski (poseł do Parlamentu UE) oraz Mirosław Sekuła. Obecnie funkcję tę sprawuje Jacek Jezierski.
Zobacz również: Organy kontroli państwowej i ochrony prawa
Zadania NIK
Do zadań Najwyższej Izby Kontroli należy badanie pod kątem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych jednostek.
NIK kontroluje również organy samorządu terytorialnego.