Stan wyjątkowy – co to?
Stan wyjątkowy jest jednym ze stanów nadzwyczajnych przewidzianych przez Konstytucję.
W jaki sposób można wprowadzić stan nadzwyczajny?
Zgodnie z art. 228 Konstytucji w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego może nastąpić tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.
Ważne! Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
Pamiętajmy, iż w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.
Jak wprowadzić stan wyjątkowy?
Możliwość wprowadzenia stanu wyjątkowego została określona w art. 230 Konstytucji. Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni stan wyjątkowy na części albo na całym terytorium państwa w razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
Zgodnie zaś z art. 231 rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub wyjątkowego Prezydent Rzeczypospolitej przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Sejm powinien niezwłocznie rozpatrzyć rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej. Może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Jak długo może trwać stan wyjątkowy?
Stan wyjątkowy – jak wcześniej wspomniano – wprowadza się na czas nie dłuższy niż 90 dni. Możliwe jest jednak jego przedłużenie, ale tylko raz za zgodą Sejmu i na czas nie dłuższy niż 60 dni.
Stan wyjątkowy – co oznacza dla obywatela?
W czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela określa ustawa.
Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego nie może jednak ograniczać wolności i praw określonych w:
- art. 30 (godność człowieka),
- art. 34 i art. 36 (obywatelstwo),
- art. 38 (ochrona życia),
- art. 39, art. 40 i art. 41 ust. 4 (humanitarne traktowanie),
- art. 42 (ponoszenie odpowiedzialności karnej),
- art. 45 (dostęp do sądu),
- art. 47 (dobra osobiste),
- art. 53 (sumienie i religia),
- art. 63 (petycje) oraz
- art. 48 i art. 72 (rodzina i dziecko).
Ważne! Ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku jest niedopuszczalne.
Stan wyjątkowy i odszkodowania
Ustawa może określić podstawy, zakres u tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.
Ważne! Obecnie ustawą, która określa tryb wprowadzenia i zniesienia stanu wyjątkowego, a także zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą być ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wyjątkowego jest ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym.
Podstawa prawna: