Największa katastrofa w historii państwowości polskiej
W wyniku katastrofy lotniczej w dniu 10.04.2010r. śmierć poniosło 96 osób, w tym Prezydent Polski wraz z Małżonką, Prezes NBP, Prezes IPN, Rzecznik Praw Obywatelskich, a także członkowie rządu, kancelarii prezydenta i innych instytucji państwowych, posłowie i senatorowie, a także dowódcy Polskich Sił Zbrojnych, Prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, rektor Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Jest to tragedia bez precedensu w historii polskiej państwowości, łącząca w poczuciu straty i w smutku cały Naród. Na ręce Premiera i Marszałka Sejmu spływają kondolencje z całego świata, w wielu krajach (m.in. w Rosji, Litwie, Brazylii) ogłoszono dni żałoby narodowej.
Zobacz: Pełna lista ofiar katastrofy rządowego samolotu.
Kto zastąpi Prezydenta
W katastrofie zginął Lech Kaczyński - Prezydent RP.
W polskiej konstytucji nie przewidziano pozycji wiceprezydenta, lub jego zastępcy. W przypadku śmierci Głowy Państwa jego funkcję przejmuje Marszałek Sejmu (ob. Bronisław Komorowski) - a gdyby on również zginął lub nie mógł sprawować urzędu – Marszałek Senatu. Marszałek wykonuje funkcje Prezydenta RP aż do czasu kolejnych wyborów - z jego prerogatyw usunięto jedynie możliwość wcześniejszego rozwiązania Sejmu. Oprócz pełnienia funkcji Prezydenta Marszałek zachowuje uprawnienia wynikające z pełnionej funkcji organu Sejmu.
Marszałek jest zobowiązany w ciągu 2 tygodni od daty śmierci Prezydenta ogłosić termin nowych wyborów- które muszą odbyć się nie później niż 60 dni od daty ogłoszenia.
Wybór nowego Prezesa NBP
W katastrofie zginął Sławomir Skrzypek – obecny Prezes NBP.
Prezesa NBP (jeden z organów Narodowego Banku Polskiego) wybiera Sejm na wniosek Prezydenta RP (w obecnej, trudnej sytuacji, wniosek złoży Marszałek Sejmu).
Do czasu powołania nowej osoby, zastępuje go Pierwszy wice-prezes Narodowego Banku Polskiego (w obecnej chwili jest to Piotr Wiesiołek).
Zobacz więcej: Czy śmierć Prezesa NBP sparaliżuje polską politykę pieniężną
Wybór nowego Prezesa IPN
W katastrofie lotniczej zginął Janusz Kurtyka- Prezes IPN.
Ustawa o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu – nie przewiduje zastępstwa Prezesa IPN w przypadku jego śmierci. Zgodnie z art. 10 ust.3 ww. ustawy - skrócono jedynie termin na zgłaszanie się kandydatów na objęcie opróżnionego stanowiska (do 30 dni - od dnia ogłoszenia konkursu przez Kolegium Instytutu). Oznacza to, że do czasu wyboru nowego Prezesa Instytut będzie musiał wstrzymać działalność w zakresie, w jakim niezbędna jest działalność jego Prezesa.
Prezesa Instytutu Pamięci powołuje i odwołuje Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością 3/5 głosów za zgodą Senatu, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci, które zgłasza kandydata spoza swego grona.
Zastąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich
W katastrofie zginął Janusz Kochanowski - Rzecznik Praw Obywatelskich.
Ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich jest kolejną ustawą, która nie przywidziała w treści regulacji na wypadek śmierci urzędującego Rzecznika. Ustawa milczy w tym zakresie. Oznacza to, że do czasu wyboru nowego Ombudsmana – nikt nie będzie mógł go zastąpić. Należałoby się zastanowić, czy działania będą mogli podejmować zastępcy RPO - jest to jednak kwestia sporna (nieuregulowana).
Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.
Uzupełnienie składu Sejmu i Senatu
W katastrofie zginęło 15 posłów i 3 senatorów.
Sejm
Z uwagi na proporcjonalność wyborów do sejmu, w przypadku wygaśnięcia mandatu posła na sejm RP nie zarządza się wyborów uzupełniających. W sytuacji śmierci posła (stwierdzonym postanowieniem Marszałka Sejmu) jego mandat obejmuje kolejny kandydat z tej samej listy okręgowej, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów. Przy równej liczbie głosów o pierwszeństwie rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na tej liście okręgowej. O obsadzeniu mandatu postanawia Marszałek Sejmu. Jeśli w powyższy sposób nie uda się wybrać innego kandydata, mandat pozostaje nieobsadzony.
Senat
Wybory do senatu nie są proporcjonalne - decyduje większość głosów uzyskanych przez kandydata - niezależnie od listy na jakiej figuruje i wyniku komitetu wyborczego w skali krajowej (stąd możliwy wybór kandydatów niezrzeszonych). W razie wygaśnięcia mandatu senatora Prezydent Rzeczypospolitej (w obecnej sytuacji Marszałek Sejmu) zarządza wybory uzupełniające do Senatu. Wybory uzupełniające zarządza się i przeprowadza w terminie 3 miesięcy od dnia stwierdzenia wygaśnięcia mandatu senatora.
Zobacz: Lista osób obejmujących mandat po tragicznie zmarłych posłach
Dowódcy sił zbrojnych
W katastrofie śmierć ponieśli:
- gen. broni Bronisław Kwiatkowski (dowódca sił operacyjnych)
- gen. Andrzej Błasik (dowódca sił powietrznych )
- gen. Tadeusz Buk (dowódca sił lądowych)
- gen. Wojciech Potasiński (dowódca sił specjalnych)
- wiceadmirał Andrzej Karweta (dowódca marynarki wojennej)
- gen. Franciszek Gągor- szef Sztabu Generalnego WP.
Zwierzchnikiem polskich sił zbrojnych jest Prezydent RP. Do jego obowiązków należy m.in. powołanie dowódców rodzajów sił zbrojnych - w przypadku w którym kadencja dotychczasowego dowódcy zakończyła się (powołanie następuje na czas określony) lub wygasła. Funkcje zmarłych dowódców objęli z mocy prawa ich bezpośredni zastępcy.
W obecnej, trudnej sytuacji powyższe decyzje spoczywają na Marszałku Sejmu, pełniącym obowiązki Głowy Państwa.