Wskazany przepis reguluje szczegółowo zasady stosowania przez sąd instytucji nadzwyczajnego złagodzenia lub zaostrzenia kary. Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary jest precyzyjnie uregulowana w art. 60 Kodeksu karnego, który określa kiedy znajduje ona zastosowanie i na czym dokładnie polega.
Trzeba wskazać, iż ustawodawca nie poświęcił oddzielnego artykuły na wykazanie jakie są podstawy nadzwyczajnego obostrzenia kary. W związku z powyższym należy przesłanki te dla jasności omawianego zagadnienia przytoczyć, podsumować. Są nimi:
1) popełnienie przestępstwa o charakterze chuligańskim (art. 57a § 1 Kodeksu karnego)
2) popełnienie przestępstwa w warunkach recydywy specjalnej jednokrotnej (art. 64 § 1 Kodeksu karnego)
3) popełnienie przestępstwa w warunkach multirecydywy (art. 64 § 2 Kodeksu karnego)
4) popełnienie przestępstwa przez sprawcę „zawodowego” (art. 65 Kodeksu karnego)
5) popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie lub związku mającym na celu jego popełnienie
6) popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym (art. 65 Kodeksu karnego)
7) popełnienie przestępstwa określonego w art. 173, 174 lub 177 Kodeksu karnego przez sprawcę, który znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub który zbiegł z miejsca zdarzenia (art. 178 § 1 KK)
Przechodząc do analizy art. 57 Kodeksu karnego należy wskazać, iż pierwszej części ustanawia on zasadę, w myśl której jeżeli zachodzi kilka niezależnych od siebie podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia albo obostrzenia kary, sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić albo obostrzyć. Wówczas przy wymiarze kary bierze on pod uwagę łącznie wszystkie podstawy złagodzenia lub obostrzenia kary naraz.
Jeżeli Jan. K uchylał się od pełnienia służby zastępczej (art. 145 § 1 KK) ale dobrowolnie do niej powrócił po tygodniu i okaże się ,iż uczynił to nie z powodu nagannych pobudek, a jedynie chęci opieki nad ciężko chorą matką, przy czym jest on jednocześnie osobą uprzednio niekaraną i cieszącą się nieposzlakowaną opinią, to sąd weźmie łącznie wszystkie te przesłanki rozważając ewentualne nadzwyczajne złagodzenie kary, natomiast nie będzie rozważał o ile każda konkretna okoliczność z osobna powinna wpłynąć na obniżenie kary.
Zobacz serwis: Wymierzanie kar
Ustawodawca ustanowił ten przepis dla ułatwienia sądowi sposobu obliczania i wymierzania kary nadzwyczajnie złagodzonej (lub obostrzonej). Należy wskazać, że w przypadku obowiązywania reguły przeciwnej, tj. dopuszczającej wielokrotne obniżanie lub obostrzanie kary na podstawie każdej przesłanki, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania tego systemu obliczania i orzekania kary byłoby stworzenie przez ustawodawcę katalogu zamkniętego wszystkich przesłanek powodujących złagodzenie lub obostrzenie odpowiedzialności wraz z precyzyjnym określeniem tego jak wpływają na wymiar kary. Tylko teoretycznie stworzenie takich przepisów jest możliwe, ponadto należy nadmienić, że godziłyby one w sferę dyskrecjonalności władzy sędziego.
Druga z zasad opisanych w analizowanym artykule dotyczy sposobu orzekania przez sąd w sytuacji, gdy jednocześnie zbiegną się podstawy do nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nadzwyczajnego jej obostrzenia. W myśl tego przepisu, sąd może wówczas albo karę nadzwyczajnie złagodzić, albo obostrzyć, biorąc pod uwagę wszystkie te okoliczności łącznie. Oznacza to, że sąd niejako będzie je wyważał, patrzył, których przesłanek jest więcej, albo które są ważniejsze, mają większe znaczenie.
Zobacz: Pomoc prawna
Należy ponadto podkreślić, iż zastosowanie przez sąd nadzwyczajnego złagodzenia lub nadzwyczajnego obostrzenia kary jest fakultatywne, co oznacza iż może on orzec karę w „zwykłym” zakresie, ani jej nie obniżając nadzwyczajnie ani jej nadzwyczajnie nie obostrzając.
Jeżeli w sprawie Anity B. oskarżonej o przestępstwo fałszowania polskich znaków płatniczych (art. 310 Kodeksu karnego) ujawnią się jednocześnie okoliczności przemawiające za nadzwyczajnym złagodzeniem kary (jest to tzw. wypadek mniejszej wagi, sprawczyni nie wyrządziła nikomu realnych szkód, wyraziła skruchę za swój czyn) oraz nadzwyczajnym obostrzeniem kary (uprzednia karalność za podobne przestępstwo tzw. recydywa specjalna podstawowa) to sąd może albo zdecydować o nadzwyczajnym złagodzeniu kary albo o nadzwyczajnym jej obostrzeniu. Sąd może również nie orzekać o żadnym z wskazanym środków i orzec karę w granicach ustawowych („zwyczajnych”).
W ślad za orzecznictwem Sądu Najwyższego należy wskazać, że jeżeli nastąpi zbieg podstaw do nadzwyczajnego złagodzenia kary lub nadzwyczajnego jej obostrzenia, wówczas kary te (nadzwyczajnie złagodzone lub obostrzone) tracą obligatoryjny charakter przewidziany przepisem, co oznacza iż wówczas to sąd według własnego uznania (fakultatywnie) decyduje czy zastosować którąś z nich (postanowienie SN z dnia 4 lutego 2008 r. , sygn.III K 363/07, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna 2008/4/28/40).
Podstawa prawna: Art. 57 Kodeksu karnego.